Planowanie przestrzenne znacząco wpływa na osoby z ADHD. Badania sugerują, że pewne założenia architektoniczno-urbanistyczne mogą złagodzić objawy, podczas gdy inne — zaostrzyć je.
ADHD (od ang. attention deficit hyperactivity disorder) to zespół deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej, charakteryzujący się utrzymującym się wzorcem braku uwagi i/lub nadpobudliwości i impulsywności, który zakłóca „typowe” funkcjonowanie. Osoby z ADHD doświadczają ciągłego schematu objawów. Światowa Organizacja Zdrowia ocenia, że zespół ten jest jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych[1]. Dotyka 5–8% dzieci, głównie chłopców i utrzymuje się aż do wieku dorosłego. Podobne wyniki notowane są niezależnie od regionu świata, rasy i kultury[2].
czy miasto może zaostrzyć objawy ADHD?
Miasto jest kluczowym kontekstem przestrzennym codziennego życia dla większości osób. Naturalnie w tym konglomeracie pojawiają się także osoby neuroróżnorodne. Dla nich jednak przebywanie, poruszanie się w mieście może stanowić wyzwanie ze względu na złożony, nieprzewidywalny charakter tkanki urbanistycznej.
Najbliższe środowisko odgrywa ogromną rolę w pojawianiu się objawów ADHD. Obszary miejskie o wysokim poziomie hałasu, zanieczyszczeń i stymulacji wizualnej mogą przytłaczać osoby, prowadząc do zwiększonego stresu i trudności z koncentracją. I odwrotnie — dobrze zaprojektowane przestrzenie miejskie mogą pomóc łagodzić objawy, a przynajmniej ich nie nasilać. Chociaż samo planowanie urbanistyczne nie jest w stanie wyleczyć ADHD, przemyślany projekt może pomóc złagodzić niektóre objawy i stworzyć przestrzenie bardziej sprzyjające skupieniu, relaksowi i ogólnemu dobremu samopoczuciu.
przepis
Jaki jest przepis na przestrzeń życzliwą dla osób z ADHD? Prawdopodobnie typowa osoba nie rozróżniłaby jej od zwykłego miejsca, gdzie czuje się dobrze. Po pierwsze bowiem miejsce takie byłoby zintegrowane z terenami zielonymi. Włączenie większej liczby parków, ogrodów i obszarów naturalnych do środowiska miejskiego może zmniejszyć stres i poprawić zdolność skupienia uwagi osób nie tylko z ADHD, czasami po prostu zestresowanych pracą, mających gorszy dzień. Zwiększenie dostępu do terenów zielonych i natury wykazuje pozytywny wpływ na objawy ADHD. Warto tworzyć więcej parków, ogrodów i obszarów naturalnych w miejskich środowiskach, dbając o to, aby te przestrzenie były łatwo dostępne dla mieszkańców. Powinny one zawierać różnorodne elementy przyrody, takie jak drzewa, elementy wodne i zróżnicowane ukształtowanie terenu. W miastach z większą liczbą terenów zielonych i parków rzadziej diagnozuje się osoby symptomami ADHD.
Możemy mówić tu także o konieczności wdrażania projektowania biofilnego, które integruje naturę z otoczeniem zabudowanym. Wprowadzenie zielonych ścian i ogrodów na dachach budynków, obsadzanie ulic drzewami oraz tworzenie miejskich lasów przyczynia się do bardziej przyjaznych i relaksujących przestrzeni. Ponadto, zastosowanie naturalnych materiałów i tekstur w architekturze oraz przestrzeniach publicznych pomaga stworzyć harmonijne środowisko, które pozytywnie wpływa na samopoczucie i koncentrację osób z ADHD.
Po drugie przestrzeń przyjazna dla osób z ADHD to dzielnice przyjazne pieszym i rowerzystom. Okolice, po których można spacerować, zachęcające do aktywności fizycznej, mogą pomóc w opanowaniu objawów ADHD. Planowanie urbanistyczne dla osób z ADHD powinno uwzględniać aktywny transport. Warto tworzyć miejsca sprzyjające pieszym i rowerzystom projektując dzielnice, które zachęcają do ruchu. Aby to osiągnąć, należy tworzyć szerokie chodniki, bezpieczne DDR oraz wprowadzać środki uspokajania ruchu w celu zwiększenia bezpieczeństwa. Ważne jest również zapewnienie zabudowy o mieszanym przeznaczeniu, co umożliwi łatwy dostęp do codziennych potrzeb.
Ograniczanie zanieczyszczenia hałasem jest szczególnie ważne dla osób z ADHD, a można je osiągnąć poprzez strategiczne zagospodarowanie przestrzenne i zastosowanie barier dźwiękowych. Warto wprowadzać strategie zmniejszające hałas miejski, takie jak używanie materiałów dźwiękochłonnych w budownictwie, tworzenie stref buforowych między głośnymi obszarami (np. drogami szybkiego ruchu, koleją) a terenami mieszkalnymi oraz wdrażanie przepisów i regulacji dotyczących hałasu. Wyznaczanie i projektowanie specjalnych obszarów relaksu i skupienia, takich jak „ciche miejsca” lub sekcje w parkach oraz biblioteki i centra społecznościowe z funkcjami redukcji hałasu, jest również istotne dla poprawy komfortu osób z ADHD.
Osoby z ADHD mogą znacznie lepiej funkcjonować w odpowiednio zaprojektowanych przestrzeniach publicznych, które są strukturalnie zorganizowane i dobrze oznakowane. Kluczowe jest wprowadzenie jasnych i intuicyjnych systemów nawigacyjnych, takich jak spójne i łatwo zrozumiałe oznakowanie, cyfrowe narzędzia do nawigacji oraz mapy. Projektowanie logicznych i prostych układów ulic również przyczynia się do łatwiejszego poruszania się. W celu stworzenia uporządkowanych przestrzeni publicznych, które zmniejszają wizualny chaos, warto zastosować rozwiązania magazynowe oraz regularne harmonogramy utrzymania czystości. Wykorzystanie strefowania do oddzielania różnych aktywności w przestrzeniach publicznych sprzyja lepszemu funkcjonowaniu.
Projektowanie przestrzeni przyjaznych sensorycznie jest ważne, aby osoby mogły czuć się mniej przytłoczone[3]. Jednym z aspektów takiego projektowania jest odpowiednie oświetlenie[4]. Warto stosować naturalne światło tam, gdzie to możliwe, unikać ostrego lub migającego sztucznego oświetlenia oraz zapewniać możliwość regulacji oświetlenia. Kolory i wzory również mają znaczący wpływ na stymulację wizualną. W przestrzeniach publicznych należy stosować uspokajające palety kolorów oraz unikać zbyt skomplikowanych wzorów na podłogach i ścianach.
wszystkim na plus
Tworząc przestrzenie miejskie, które priorytetowo traktują te elementy, miasta mogą stać się bardziej włączające i wspierające dla osób z ADHD, co potencjalnie zmniejszy częstość występowania i nasilenie objawów. Takie podejście nie tylko pomaga osobom z ADHD, ale również wspiera ogólny dobrostan wszystkich mieszkańców. Warto zauważyć, że wiele z tych rozwiązań jest zbieżnych z zaleceniami dotyczącymi tworzenia przestrzeni miejskich przyjaznych osobom z demencją, co jest coraz bardziej istotne w starzejącym się społeczeństwie. Dodatkowo zieleń w miastach nie tylko poprawia jakość życia, ale także przyczynia się do ochładzania przestrzeni, co jest kluczowe w kontekście miejskich wysp ciepła i upałów. Zastosowanie tych strategii może więc przyczynić się do stworzenia bardziej odpornych na zmiany klimatyczne środowisk miejskich.
Magdalena Milert
[1] https://iris.who.int/handle/10665/364129
[2] Kooij S.J. i inni, European consensus statement on diagnosis and treatment of adult ADHD: The European Network Adult ADHD, „BMC Psychiatry”, 10, 2010, s. 67, DOI: 10.1186/1471-244X-10-67
[3] https://www.architecturaldigest.com/reviews/home-improvement/sensory-processing-disorder
[4] https://www.eaton.com/tw/en-us/company/news-insights/lighting-resource/connected-lighting/best-lighting-for-adhd-migraines-and-other-neurological-conditions.html
https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd
Douglas, O., Lennon, M., & Scott, M. (2017). Green space benefits for health and well-being: A life-course approach for urban planning, design and management. Cities, 66, 53-62.
Mennis, J., Mason, M., & Ambrus, A. (2018). Urban greenspace is associated with reduced psychological stress among adolescents: A Geographic Ecological Momentary Assessment (GEMA) analysis of activity space. Landscape and urban planning, 174, 1-9.
Fennelly, L. J., & Perry, M. A. (2018). Depression, Dementia, ADHD, Schizophrenia, Alzheimer's, and CPTED. In CPTED and Traditional Security Countermeasures (pp. 300-307). CRC Press.
Kenna, T. (2023). Neurodiversity in the city: Exploring the complex geographies of belonging and exclusion in urban space. The Geographical Journal, 189(2), 370-382.
