Odpady budowlane stanowią dziś jeden z największych problemów ekologicznych. Wzrost generowania odpadów jest szczególnie zauważalny w dużych miastach na całym świecie, gdzie sektor budowlany wciąż się rozrasta i odpowiada za przepływy pokaźnych ilości materiałów czy zużywanie zasobów, na przykład przy nowych inwestycjach, renowacjach i eliminacjach istniejących konstrukcji. Stąd temat ten wzbudza zainteresowanie wśród ośrodków badawczych, które dostrzegają konieczność zmian gospodarowania odpadami, ich właściwej utylizacji i zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.
Coraz większą uwagę przykłada się do ponownego wykorzystania odpadów w celu wytworzenia nowych materiałów, które z powodzeniem mogłyby być użyte do budowy domów, dróg czy innych elementów budownictwa, proponując wiele rozwiązań. Dzięki takim działaniom redukcji ulega ilość gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery, ograniczone zostaje wydobycie surowców naturalnych, wysypiska śmieci są traktowane jako źródło surowców, a ilość znajdujących się tam odpadów ulega uszczupleniu.
główne założenia gospodarki cyrkularnej + realizacja
Pojęcie to, zwane również gospodarką obiegu zamkniętego (GOZ), wiąże się z ponownym wykorzystaniem odpowiednio przetworzonych (poprzez proces renowacji, upcyklingu, odnowy) materiałów budowlanych w kolejnych inwestycjach budowlanych. Zgodnie z zamysłem gospodarki cyrkularnej już na etapie konstruowania i wznoszenia nowego budynku dobierane są takie technologie i sposoby, by budynki mogły być rozebrane, a nie wyburzone. Zauważono bowiem, że stopniowy demontaż budynku oraz równoczesne sortowanie materiałów rozbiórkowych pozwala poddać procesowi przeróbki i ponownego zastosowania aż 60–90% materiałów. Jest to rozwiązanie wykorzystywane od wielu lat w krajach Europy Zachodniej, Stanach Zjednoczonych, Japonii czy Singapurze. W Polsce temat ten nie jest jeszcze tak dobrze rozwinięty. Jednym z materiałów rozbiórkowych jest gruz betonowy, który po obróbce z powodzeniem może być wykorzystany jako składnik nowego betonu (w Holandii w 1995 roku nałożono nakaz, by stanowił on co najmniej 20% wytwarzanego materiału).
Gospodarka cyrkularna sprzyja również środowisku naturalnemu. Co roku bowiem wydobywane są ogromne ilości zasobów naturalnych (przykładowo w 2021 roku było to 100 mld t), z czego niewielki procent (8,6%) jest ponownie eksploatowany. Sektor budowlany zużytkowuje je w około 50%, dodatkowo przyczyniając się do zmian klimatycznych i niszczenia środowiska poprzez produkcję około 40% emisji CO2 oraz 30% globalnych odpadów. Niewykorzystane ponownie odpady są składowane na wysypiskach, zajmując coraz większe przestrzenie, co stanowi problem dla człowieka (zabudowania mieszkalne oraz towarzysząca im infrastruktura powstaje w znacznej odległości) oraz bioróżnorodności (jej rozwój nie jest możliwy wśród szkodliwych substancji oraz braku dostępu do rozwoju — ziemi, wody, słońca).
konieczność zmian = możliwości rozwojowe dla firm
W celu ograniczenia ilości odpadów, zminimalizowania emisji gazów cieplarnianych czy ograniczenia wydobywania zasobów naturalnych w najbliższych latach przedsiębiorstwa będą musiały dostosować się do unijnego prawodawstwa, którego celem jest powstrzymanie katastrofy klimatycznej. Konieczne będą więc powoli wdrażane zmiany modeli biznesowych, jakie są powszechnie stosowane w sektorze budowlanym i łańcuchach dostaw. Przełom w sprawie gospodarki nie będzie niósł jedynie restrykcji i konieczności dopasowania się do ściśle określonego i narzuconego schematu, widoczne będą również korzyści — te środowiskowe, społeczne i finansowe. Gospodarka cyrkularna to edukacja konsumenta w celu dokonywania przemyślanych wyborów zakupowych — na przykład zachowania antykonsumenckiego czy jak w wyniku nabycia zbyt dużej ilości danego produktu — możliwości współdzielenia z innymi. Buduje to dobre relacje i rozpowszechnia współpracę. Przewidywany jest również rozwój rynku pracy z konieczności adaptacji wcześniej używanych materiałów, co świadczy o powstaniu zupełnie nowych rodzajów zakładów o specjalizacjach renowacji, upcyklingu czy recyklingu. W bieżącej sytuacji dobrym rozwiązaniem i jednym z pierwszych kroków ku zmianie na lepsze jest przykładowo recykling odpadów budowlanych w postaci gruzu na tych obszarach w Polsce, które są najdalej położone od źródła pozyskania i przeróbki kruszyw naturalnych. Pozwoli to na oszczędności finansowe związane z transportem i składowaniem odpadów budowlanych, ponieważ całość zostanie przeprowadzona w miejscu powstania gruzu budowlanego. W związku z szacunkami Parlamentu Europejskiego do 2030 roku gospodarka obiegu zamkniętego ma mieć wpływ na powstanie 2 mln nowych, tzw. zielonych miejsc pracy oraz zwiększenie unijnego PKB o 0,8%. By do tego doszło, w Polsce potrzebnych jest wiele inwestycji oraz dostosowanie sektorów finansów i ubezpieczeń w zamyśle gospodarki obiegu zamkniętego, jak również zmiany w zakresie infrastrukturalnym, technologicznym i organizacyjnym. Na daną chwilę, jak wynika z przygotowanego przez Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju INNOWO, norweską agencję strategiczną Natural State i holenderską organizację non-profit Circle Economy raportu „Circular Restart! Polish Circularity Gap Report”, w polskim przemyśle użytkuje się jedynie 10,2% odpadów, co oznacza, że z ilości 10 kg odzyskiwany jest zaledwie 1 kg, a największe zaniedbanie jest widoczne w sektorach budownictwa i rolno-spożywczym. Porównawczo w Hiszpanii i Luksemburgu recykling wynosi około 10%, we Włoszech i Irlandii około 55%, a w Niemczech, Danii i Holandii aż 90%, zauważalne są więc różnice w sposobach zarządzania odpadami, których źródeł należy doszukiwać się w polityce społecznej budującej świadomość ekologiczną mieszkańców, posiadanej infrastrukturze, poziomie technologii czy rozwoju gospodarczym.
kruszywo ceramiczne
fot.: 652234 | © Pixabay
kruszywa alternatywne — przykład gospodarki cyrkularnej
Kruszywo to jeden z podstawowych surowców używanych przez człowieka od początków cywilizacji, obecnie używany jako podstawowy składnik betonu. Pierwotnie ten sypki, ziarnisty materiał wydobywany był w złożach naturalnych lub antropogenicznych, a następnie poddawany przeróbce mechanicznej w celu uzyskania materiału stosowanego w budownictwie. Jednak rozwój nauki pozwala na wprowadzenie zmian, bez konieczności dalszego naruszania złóż naturalnych, proponując kruszywa alternatywne, do których należą grupy: kruszyw sztucznych, kruszyw z recyklingu czy kruszyw odpadowych (wtórnych).
kruszywo szklane
fot.: Larisa Legzdina | © Pexels
Najciekawsze propozycje to:
- kruszywo z recyklingu betonowego (KRB),
- kruszywo z recyklingu materiału ceglanego (KRC),
- kruszywo z odpadu szklanego (KRSz),
- tworzywo recyklingowe z tworzyw sztucznych,
- kruszywo z odpadu drewnianego,
- kruszywo z opon,
- kruszywo z odpadu elektrycznego i elektronicznego (e-waste).
Mimo swego potencjału i wielu korzystnych parametrów, kruszywa alternatywne nie mogą w pełni zastąpić tych wydobywanych naturalnie ze względu na ich słabsze właściwości: wytrzymałościowe, mrozoodporność, odporność chemiczną (czyli zwiększone pochłanianie chlorków, siarczanów i innych szkodliwych substancji z zewnątrz, które powodują między innymi korozję chemiczną betonu) czy zwiększoną porowatość i skurczliwość. Wciąż trwają prace nad udoskonalaniem wyżej wymienionych produktów, powstają nowe rozwiązania. Obecnie możliwe jest ich częściowe wykorzystanie/zastąpienie, na przykład w ogrodnictwie, czy na zielonych dachach, gdzie nie jest wymagana wysoka wytrzymałość.
Odpady budowlane po oczyszczeniu i odpowiedniej obróbce mogą znaleźć zastosowanie w produkcji pełnowartościowych wyrobów stosowanych w budownictwie. Dynamicznie rozwijające się sektory przemysłu, transportu i budownictwa wymagają dużych ilości budulca, jakim jest kruszywo. Korzyści, jakie płyną z wykorzystywania alternatywnych kruszyw to między innymi: redukcja kosztów związanych z transportem i wydobyciem, zaprzestanie degradacji krajobrazu oraz środowiska.
Dominika Grzesik
Uczestniczka projektu Open Eyes Economy Young
finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
Literatura/źródła:
70 procent odpadów budowlanych do ponownego wykorzystania (kieruneksurowce.pl)
Magazyn „Kruszywa” Elamed, Media Group, październik-grudzień, 4/2016
