Z daleka widok jest piękny

11 lipca '23

widok ekspozycji „Architecture Now: New York, New Publics” prezentowanej w nowojorskim Museum of Modern Art w dniach 19 lutego–29 lipca 2023 roku

fot.: Robert Gerhardt © MoMA

...

+20

Artykuł z numeru A&B 05|2023

Ekspozycja „Architecture Now: New York, New Publics” udowadnia, że nie ma czegoś takiego jak zła wystawa architektoniczna, bo najbardziej liczy się rozpoczynanie i podtrzymywanie dyskusji na zaniedbane tematy.

„Z daleka widok jest piękny” to tytuł filmu Anny i Wilhelma Sasnalów z 2011 roku, w którym z pozoru nieistotne wydarzenie uruchamia kaskadę ludzkich interakcji. Ich suma staje się poetycką przestrogą: „a po jedenaste — nie oceniaj po pozorach”. To uniwersalna prawda, która w Nowym Jorku ma złożony wydźwięk i jest uwikłana w tutejszą układankę społeczną. W NYC pionowa struktura mieszkańców (od najbiedniejszych do najbogatszych) jest tak samo ważna jak pozioma struktura dzielnic, sąsiedztw, przecznic. Z perspektywy Europy trudno zrozumieć, że w odległości zaledwie kilku kilometrów, w obrębie jednego miasta, mogą istnieć kompletne urbanistyczne wszechświaty, które nie komunikują się z sobą kulturowo — a jednak jako całość, tworzą spójny organizm. To jeden z powodów, dla których każda rozmowa o Nowym Jorku i kierunku jego rozwoju szybko staje się nieefektywna i naskórkowa. W tę pułapkę wpada również wystawa „Architecture Now: New York, New Publics”. Mimo że nie jest pozbawiona grzechu generalizacji, jest znamienna i ważna — bo w myśleniu o mieście czasem bardziej liczy się rozmowa i budowanie świadomości niż natychmiastowy efekt.

widok ekspozycji „Architecture Now: New York, New Publics” — prezentowanej w nowojorskim Museum of Modern Art w dniach 19 lutego–29 lipca 2023 roku

fot.: Robert Gerhardt © MoMA

Ekspozycja jest pierwszą z zapowiadanej serii. Kuratorzy wytypowali dwanaście przykładów projektów zrealizowanych, jak również prototypów — propozycji biur architektonicznych działających w Nowym Jorku. Do pokazu zaproszono studia Adjaye Associates, Agency-Agency i Chrisa Woebkena, CO Adaptive, James Corner Field Operations, Kinfolk, nArchitects, New Affiliates i Samuela Stewarta-Halevy”a, Olalekana Jeyifousa, Only If, biuro Peterson Rich (PRO), SO – IL oraz SWA/Balsley i Weiss/Manfredi z ARUP. Począwszy od parków i sieci basenów publicznych po lokalne ogrody społeczne, domy kultury i inicjatywy w technologii rozszerzonej rzeczywistości, projekty przedstawione na wystawie pokazują pełen wachlarz rozwiązań architektoniczno-urbanistycznych, z którymi stykają się mieszkańcy NYC. Każdemu z projektów poświęcono opis, fizyczną makietę oraz krótki film dokumentalny nakręcony specjalnie na potrzeby wystawy. Te kuratorskie zabiegi sprawiają, że aranżacja ekspozycji jest bardzo atrakcyjna i przejrzysta, angażująca więcej niż jeden zmysł. Gra zdefiniowanych kolorów na ścianach sal ekspozycyjnych dobrze kontrastuje z minimalizmem makiet, co wspólnie tworzy energetyzującą wizualnie całość. „New York, New Publics” towarzyszy również przewodnik online w MoMA Magazine do samodzielnego wykorzystania podczas fizycznych odwiedzin w lokalizacjach na terenie miasta.

widok ekspozycji „Architecture Now: New York, New Publics” — prezentowanej w nowojorskim Museum of Modern Art w dniach 19 lutego–29 lipca 2023 roku

fot.: Robert Gerhardt © MoMA

Ta prezentacja to jednak nie tylko zbiór estetycznych obiektów — to także przekrój społecznych zagadnień, którymi żyje miasto (i po części amerykańskie społeczeństwo), takich jak: postkolonialne dziedzictwo, dostęp do terenów zielonych, tworzenie skutecznych narracji lokalnej historii, przeciwdziałanie rasowej nierówności, rola cyfrowych technologii w procesie zaangażowania politycznego. W tle pobrzmiewa oczywiście teza, że szczególnie teraz jest najlepszy czas na zadawanie pytań o architekturę, która może modelować zmiany: w trzecią rocznicę wybuchu pandemii, kiedy atmosfera społecznych protestów, trauma lockdownu i egzystencjonalne kryzysy (te duchowe i te ekonomiczne) są wciąż świeże. Jak prędko te wydarzenia staną się rodzajem miejskiej legendy? Znając tempo, w jakim żyje Nowy Jork, prawdopodobnie dość szybko.

Wybór projektów ilustrujących zagadnienia do przepracowania także jest na wysokim poziomie. Hunter's Point South (projekt SWA/Balsley, Weiss/Manfredi, ARUP) to przykład nowoczesnego zagospodarowania nabrzeża i jeden z najlepiej utrzymanych terenów zielonych w NYC. Otoczony wodą z trzech stron, znajduje się na trzydziestu akrach postindustrialnych, należących do miasta terenów w Long Island City. Jest to również część większej inwestycji, która obejmuje luksusowe apartamentowce i szkołę publiczną. Park jest istotnym elementem jednego z najtańszych projektów mieszkaniowych w Nowym Jorku od lat 70. Siedziba Amant w Bushwicku to z kolei przykład wyrafinowanej i intymnej architektury w młodej, wciąż niezgentryfikowanej części Brooklynu. Architekci ze studia SO – IL wykorzystali patchwork tekstur i materiałów inspirowanych otoczeniem i atmosferą dzielnicy: Bushwick jest zróżnicowany etnicznie i chaotyczny urbanistycznie. Budynek organizacji non-profit Amat to przykład architektonicznego działania, które czerpiąc świadomie z kontekstu, wnosi dosłownie nową jakość do otoczenia. Z kolei inicjatywa polsko-amerykańskiego studia Only If bierze na warsztat publiczny basen Kosciuszko w Bed-Stuy na Brooklynie i proponuje serię interwencji w zastanej, nieremontowanej od wielu lat infrastrukturze. Rozsuwany dach nad istniejącym basenem, nowe kryte centrum wodne na sąsiedniej pustej działce lub nocne oświetlenie to przykłady działań, które z powodzeniem można by aplikować jako efektywny updating miejsc publicznej rekreacji z silną lokalną tradycją. Inną ciekawą propozycją jest projekt badawczy „TestBeds” (inicjatywa New Affiliates i Samuela Stewarta-Halevy'ego), który stawia pytanie o recykling architektonicznych makiet i prototypów. Zamiast je niszczyć, te nieraz kosztowne elementy mogą dostać drugie życie — jako szklarnie, pomieszczenia na narzędzia czy altany w ogrodach miejskich.

widok ekspozycji „Architecture Now: New York, New Publics” — prezentowanej w nowojorskim Museum of Modern Art w dniach 19 lutego–29 lipca 2023 roku

fot.: Robert Gerhardt © MoMA

Problemem ekspozycji w MoMA nie jest więc wybór tematów czy jakość proponowanych rozwiązań. Jest nim skala oddziaływania tych inicjatyw oraz szerszy kontekst i atmosfera polityczna miasta. Tego typu komentarz zdecydowanie wzmocniłby siłę rażenia wystawy. Pokaz zaprasza do refleksji, ale brakuje w nim twardo artykułowanych pytań o to, skąd płynie energia, która sprawia, że te projekty, a nie inne stały się rzeczywistością. Ile czasu minęło od pomysłu do realizacji? Kto za nie zapłacił i dlaczego? Dlaczego niektóre z projektów nie dochodzą do skutku i czy przeszkodą zawsze są wyłącznie pieniądze? A w końcu: kim konkretnie są ludzie — nie tylko architekci — związani z prezentowanymi projektami? Nawet jeden pogłębiony wywiad prezentujący indywidualne spojrzenie osoby zaangażowanej w nowojorską architekturę zrobiłby kolosalną różnicę, bo uzmysłowiłby realny wydatek energetyczny przywołanych projektów. Zrównoważona urbanistyka zaczyna się od skutecznego zarządzania energią osób, które ją realizują. To rodzaj ukrytego kosztu współczesnej architektury, o którym wciąż mówi się zbyt mało. Jaki byłby najlepszy sposób na modelowanie tego typu dyskusji? Oto zagadnienie projektowe dla nowojorskich architektów równie prawdziwe, co propozycja nowej inwestycji miejskiej.

Anna Diduch

Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości MoMA w Nowym Jorku.

widok ekspozycji „Architecture Now: New York, New Publics” — prezentowanej w nowojorskim Museum of Modern Art w dniach 19 lutego–29 lipca 2023 roku

fot.: Robert Gerhardt © MoMA

Z Evangelosem Kotsiorisem, asystentem kuratora Departamentu Architektury i Projektowania w MoMA rozmawia Ania Diduch

Ania Diduch: Jakie są — oprócz wystaw w prestiżowych instytucjach z dużą publicznością — inne skuteczne sposoby komunikowania wartościowych praktyk i idei architektonicznych, mające szansę wywrzeć realny wpływ na otoczenie?

Evangelos Kotsioris: Jako muzeum jesteśmy głęboko przekonani, że wystawy i związane z nimi programy publiczne są bardzo ważną platformą nie tylko do prezentacji innowacyjnych pomysłów architektonicznych, lecz także do przekonania urzędników publicznych i struktur finansujących, że warto w nie inwestować. Dlatego wystawie „New York, New Publics” towarzyszy również przewodnik online w MoMA Magazine, z którego można skorzystać, odwiedzając projekty w mieście i zobaczyć wpływ, jaki wywierają one na ich najbliższe otoczenie, a także cały obszar metropolitalny Nowego Jorku.

Ania: Czy pandemia zbliżyła do siebie praktyków architektury, czy podzieliła ich ze względu na kryzys gospodarczy, który pojawił się wraz z COVID-19?

Evangelos: Nowy Jork jest doskonałym przykładem tego, jak pandemia połączyła środowisko architektoniczne, tworząc nowe sieci solidarności w bezprecedensowy sposób. Moim zdaniem najbardziej znaczącą inicjatywą, która wyłoniła się z tego traumatycznego doświadczenia, była Design Advocates, sieć głównie młodych firm architektonicznych i projektantów, którzy utworzyli grupę wolontariuszy na początku pandemii, którzy udzielali wskazówek projektowych lokalnym społecznościom w dzielnicach Nowego Jorku. W pierwszych miesiącach pandemii takie prace obejmowały między innymi pomoc małym restauracjom w Harlemie czy Bronksie w interpretacji wytycznych miasta dotyczących tworzenia zewnętrznych jadalni. Z czasem praca Design Advocates rozszerzyła się o pełnoprawne projekty, między innymi remont wnętrz biblioteki publicznej na Brooklynie.

Hunter”s Point South Waterfront Park, proj.: SWA/Balsley, Weiss/Manfredi, ARUP, 2009–2018

Ania: Jednym z celów „New York, New Publics” jest przedstawianie projektów przestrzeni publicznej jako punktów kontaktowych do angażowania społeczności. Jak broniłbyś faktu, że filmy prezentowane na wystawie są bardzo czyste i pokazują w dużej mierze puste przestrzenie?

Evangelos: Dwanaście filmów, które wyprodukowaliśmy z okazji wystawy, pokazuje przestrzenie wypełnione ludźmi. W „Made with Love” Olalekana Jeyifousa widać, jak mieszkańcy Sunset Park korzystają z lokalnej stacji metra, która szczyci się jego publicznymi dziełami sztuki; w „People's Pool” Only If można zobaczyć, w jaki sposób wiele pokoleń lokalnych mieszkańców dzielnicy Bedford-Stuyvesant korzysta z basenu Kosciuszki; w „TestBeds” Samuela Stewarta-Halevy'ego i New Affiliates przypatrujemy się, jak ogrodnicy z Edgemere w Queens wykorzystują nową konstrukcję zaprojektowaną do ogrodu jako miejsce spotkań; w projekcie „1199SEIU” firmy Adjaye Associates można uzyskać wgląd w największy związek pracowników służby zdrowia w Stanach Zjednoczonych i sposób, w jaki jego członkowie — z których wielu jest na pierwszej linii frontu pandemii COVID-19 — korzystają z budynku; w „Hunter”s Point South Waterfront Park” SWA/Balsley i Weiss/Manfredi wraz z ARUP obserwujemy, w jaki sposób mieszkańcy Long Island City, a także lokalne ptaki i zwierzęta cieszą się tym niesamowitym parkiem w słoneczny dzień. To tylko kilka przykładów.

„Monuments Project”, proj.: Kinfolk, 2022; propozycja pomnika w rozszerzonej rzeczywistości na cześć generała Toussainta Louverture na Columbus Cirlcle oraz widok aplikacji AR

Uznaliśmy, że niezwykle ważne jest stworzenie tych dokumentów, aby pokazać, jak prezentowana na wystawie architektura jest konsumowana na co dzień. Wszystkie filmy wyreżyserował Hudson Lines, bardzo utalentowany filmowiec z Brooklynu. To jeden z elementów tej wystawy, z którego jestem najbardziej dumny.

Ania: Dziękuję za rozmowę.