W grudniu 2014 CBOS przeprowadził badanie „Polacy o architektach”[1]. Była to pierwsza w Polsce analiza na ten temat przeprowadzoną na tak dużą skalę. Jak wynika z raportu, wówczas jedna trzecia naszego społeczeństwa wcale nie interesowała się architekturą. Pozostali, kolejno poszukiwali informacji na temat architektury w Internecie (17%), a niewiele mniej, bo 16% wiedzę czerpało… z seriali.
Wyobrażenia kreowane przez telewizję, powtarzalnie trafiając do milionów widzów w Polsce w tym samym czasie, stały się kodem rzeczywistości. Kod ten wykorzystywano w praktyce[2]. Wnętrza przedstawione w serialu były zauważane, analizowane i z reguły pozytywnie odbierane[3]. Agnieszka Kruk, scenarzystka takich seriali jak Na wspólnej i Pierwsza miłość w rozmowie z Anną Kilian zauważyła, że „z aspiracyjnych czy »zwyczajnych« seriali polska publiczność uczy się świata”[4]. Oczywiście miała tu na myśli o wiele więcej niż sam sposób urządzania wnętrz. Seriale z jednej strony stanowią źródło wyobrażeń, z drugiej zaś odzwierciedlają aktualne problemy współczesnego społeczeństwa oraz pomagają zrozumieć rzeczywistość, jak również mogą stanowić przestrzeń nietradycyjnej edukacji dorosłych[5]. Gustami więc w pewien sposób rządziły popularne polskie seriale.
wsi spokojna, wsi wesoła
Czołówki seriali otwierają widoki polskiej wsi, sielskich ujęć, niemal baśniowych, letnich wspomnień. Pierwszy odcinek serialu M jak miłość rozpoczyna się ujęciem zbierania jabłek, następnie wyrabianiem ciasta przez Barbarę — mamę i babcię. Symbolicznie mamy więc już zapowiedź odwołującą się do pokoleniowych wspomnień wakacji u babci, która gościła najlepiej na świecie. Podkreślona zostaje rola małżeństwa — dowiadujemy się, że Barbara i Lucjan właśnie obchodzą swoje 40-lecie, a wkrótce ma zostać wyprawione przyjęcie. Dom nestorów Mostowiaków położony jest w Grabinie. Już pierwsze ujęcia sprzedają nam wizję idylliczności, koncentrowania życia wokół spraw rodzinnych. Rozmowy Barbary z Małgosią i Lucjanem toczą się w kuchni, tu także przychodzi Kasia, zapytać o syna Mostowiaków. Wszystko odbywa się podczas gotowania.
kadr z serialu „M jak miłość” (TVP2)
© vod.tvp.pl
Niedaleko, w Gródku, mieszka ich córka Maria pierwotnie z mężem Krzysztofem i synami, w Warszawie mieszka zaś sędzina Marta Mostowiak. Wszyscy spotykają się u rodziców. Mamy do czynienia z typowym modelem zamieszkiwania w domu, kuchni rozumianej jako serce domu, wspólnym biesiadowaniu jako czasu spędzanego z rodziną. Wnętrze kuchni utrzymane jest w beżowych, stonowanych kolorach, widzimy także elementy historyzujące, jak kaflowy piec czy eksponowane, wiszące talerze. Jadalnia urządzona jest także w typowym stylu — na środku pokoju stoi suto zastawiony stół, ściany pomalowane zostały na kolor ciepłej, jasnej zieleni, w oknie zobaczymy pomarańczowe zasłony. Dzięki powieszonemu na ścianie dywanowi, obrazom w ramach czy zdobionym komodom, wnętrze sprawia wrażenie faktycznie pamiętające wydarzenia rodzinne. Cały dom stanowi także symbol pokoleniowości, stabilności i miejsca bezpieczeństwa — jest on odbudowywany po pożarze, do niego wraca córka po śmierci męża, tu też pomimo wcześniejszego wyjazdu wraca Barbara, po śmierci swojego męża. Telenowela o losach rodziny Mostowiaków i ich przyjaciół była najchętniej oglądanym polskim serialem obyczajowym. W marcu 2005 roku serial osiągnął rekordową widownię ponad 12,5 mln widzów.
kadr z serialu „M jak miłość” (TVP2)
© vod.tvp.pl
Klan w willi
Do tradycji rodziny sięga także serial Klan. To najdłuższy serial polskiej produkcji. Już sama nazwa wskazuje na ciążenie ku rodzinie i pokoleniowości. Posiadłość znajduje się tu jednak w centrum Warszawy, a nie w jej okolicach. To przesunięcie topograficznej z peryferii do miasta potrzebne było do stworzenia, „rodzinnego świata możliwego” — wizji miejskiej nowoczesnej codzienności o gotowym i spójnym zbiorze zasad[6]. Klan, w przeciwieństwie do M jak Miłość przedstawiał prestiżowość, chciał łączyć szlacheckość i miejskość, wskazując na rodzinną posesję na Sadybie. Dom jest tu solidną willą, przywołującą skojarzenia z murowanym dworkiem szlacheckim. Do wejścia prowadzą schody, balkon i taras zdobią tralki, elewacja jest biała, minimalistyczna podobnie stolarka okienna. Willę okalają wiekowe drzewa oraz murowano — kute ogrodzenie. Przed budynkiem widoczny jest podjazd, na który już w pierwszych minutach wjeżdża córka — Monika.
kadr z serialu „Klan” (TVP2)
© vod.tvp.pl
Przy okazji ostrej wymiany zdań ojca z córką możemy jednak zauważyć wnętrze domu. Zachowano w nim zabytkowe podłogi, schody i drzwi. Widzimy także przedwojenne elementy wystroju — kredens, stół, ale także porcelanę, lampy, ale także wystrój apteki, którą urządzono w jednym z pomieszczeń willi. Lubiczowie są rodziną inteligencką, lekarską i profesorską. Podobnie jak w pierwszym odcinku M jak Miłość i tu już na wstępie celebrujemy rocznicę — tym razem jednak urodziny nestorki rodu. Zupełnie inaczej wygląda oprawa spotkania. Nie spotkamy jubilatki, która przygotowuje potrawy, w domu jest gosposia. Odczytujemy więc zupełnie inną klasę społeczną rodziny, a wnętrza wydają się odbiciem tej przynależności.
kadr z serialu „Klan”
© vod.tvp.pl
Na Wspólnej, czyli chodzi o spółdzielczość
W zupełnie inne tony wpada zaś otwarcie serialu Na Wspólnej. Pierwowzorem formatu był niemiecki serial Unter Uns. Chociaż także mamy tu motyw przyjęcia, to nowo wybudowany blok i celebracja wprowadzki są kanwą przedstawienia losów przyjaciół. Siedmioro z nich, Wiktor, Michał, Andrzej, Basia, Leszek, Weronika i Gabriela, pochodzi z domu dziecka, gdzie poznali się i zaprzyjaźnili. Po latach Wiktor, który został właścicielem firmy budowlanej, postanowił postawić dom mieszkalny i zaprosił swoich przyjaciół do stworzenia spółdzielni. W ten sposób chciał spełnić przysięgę i marzenia o własnym domu i rodzinie. Budowa domu-spółdzielni jest tu nad wyraz symboliczna. Chociaż miejscem tożsamościowym polskich seriali jest dom, zarówno w wydaniu wielkomiejskim, jak i prowincjonalnym, to w przypadku Na Wspólnej dom ten jest blokiem — spółdzielnią.
Warszawa albo prowincja
Za inne najlepsze seriale lat 2000 można uznać takie pozycje jak Ranczo, Pierwsza miłość, Plebania, Barwy szczęścia czy Kasia i Tomek, Niania, Magda M. Zestawiając wszystkie te pozycje, można zauważyć, że krajobraz jest przedstawiany w dwóch wariantach: miejskim i wiejskim. Najczęściej synonimem miasta jest Warszawa. Wyniki badań medialnej obecności stolicy w kontekście seriali telewizyjnych w 2016 roku wykazały, że był to udany city placement[7]. City placement to jedno z narzędzi promocji miasta. Oznacza umiejscowienie miejscowości w filmie, serialu, programie, książce czy grze. Jak możemy przeczytać w raporcie[8], najwyższy ekwiwalent reklamowy publikacji przypadł Warszawie w odniesieniu do serialu M jak miłość (ponad 25 mln zł). Znamienne jest, także że oprócz symboliczności stolicy jako miasta, ale także odnoszenia sukcesu i kariery, przedstawiany krajobraz stolicy tworzą znane, ikoniczne dla Polaków obiekty i miejsca: Pałac Kultury i Nauki, Zamek Królewski, Krakowskie Przedmieście, ale też nowoczesna architektura, którą symbolizują zbudowane ze stali i szkła drapacze chmur[9].
W kontraście do wielkomiejskości w serialach możemy znaleźć prowincjonalność i małomiasteczkowość oraz wieś, przy czym nazwy miejsc są fikcyjne. Swojskość jest jednak pudrowana i ma turystyczno‑butikowy charakter[10]. Z łatwością odnajdziemy tu widoki uchodzące za narodowy wiejski pejzaż, odwołania do lokalnej społeczności, często spajanej przez osoby takie jak ksiądz.
inspiracje z seriali
Zapewne mało osób chciało urządzić sobie mieszkanie dokładnie takie jak w pierwszym odcinku któregoś z polskich seriali. Paweł Jurek, szef scenarzystów serialu Na Wspólnej wspominał, że „mieszkania w serialach mają być jak najbardziej przeciętne”[11], mają przypominać mieszkania tych, w których żyją widzowie. Cytowane już tutaj badanie wskazuje jednak, że osoby oglądające serial chętnie podpatrywały rozwiązania wnętrzarskie, kolorystykę ścian oraz same meble[12]. Stwierdzono także, że poziom stylizacji serialowych pomieszczeń jest nowoczesny, własne mieszkania zaś nie osiągają poziomu serialowego. W podobnym tonie wypowiadała się projektantka wnętrz Anna Mazur, która wspominała, że oglądanie wnętrz w polskich serialach może być frustrujące, ponieważ stosowane są tam często modne i drogie rozwiązania[13].
Czy serial jest odbiciem rzeczywistości, czy rzeczywistość tę kreuje? Ciężko jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Ponieważ jednak wszystkie wymienione seriale zyskały popularność i sympatię widzów, stały się ważną częścią postrzegania stylów, mód i krajobrazu na początku XXI wieku. Czy w efekcie miało to przełożenie na rzeczywistość? Jakąś na pewno, zapewne bardziej w tym, jaką wyrobiliśmy sobie postawę życiową, niż samo wnętrze, ale gdyby przyjrzeć się bliżej, to pewnie odpowiedzi by nas zaskoczyły.
Magdalena Milert
[1] https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_161_14.PDF
[2] T. Edensor, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, tłum. A. Sadza, Kraków 2004, s. 181. Za KISIELEWSKA, A. Przestrzenie Telewizji–Przestrzenie W Telewizji–Przestrzenie Telewizyjne. Serialowe Praktyki Udomawiania PRZESTRZENI.
[3] Markiewicz, Joanna & Węglińska, Agnieszka. (2015). Wyposażenie wnętrz we współczesnych, polskich telenowelach na przykładzie „Pierwszej miłości” — perspektywa medialna i ekonomiczna.
[4] Anna Dwojnych, Polskie seriale obyczajowe — między mimetyzmem a kreacją w: SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM GATUNKI — MOTYWY — MUTACJE, Olsztyn 2016
[5] Konieczna Ewelina. (2021). Seriale i ich odbiór jako odbicie zmian społeczno-kulturowych. „Dyskursy Młodych Andragogów” Nr 22 (2021), s. 85-97,
[6] Szczekała, B. (2016). Upadek rodu Lubiczów:" Klan" jako antysaga polskiej rodziny.
[7] Werenowska, A. (2018). City placement jako instrument promocji miasta. Turystyka i Rozwój Regionalny, (9), 89-96.
[8] https://psmm.pl/informacje_prasowe/miasta-gwiazdorza-w-serialach-tv/
[9] Kisielewska, A. (2018). Serialowe spektakle tożsamości narodowej Polaków. Kultura Popularna, 57(03), 100-112.
[10] tamże
[11] Drajewski Stefan, 2010, Cała (serialowa) Polska nie czyta, http://www.kurierlubelski.pl/artykul/239937,cala-serialowa-polskanie-czyta,id,t.html
[12] Markiewicz, Joanna & Węglińska, Agnieszka. (2015). Wyposażenie wnętrz we współczesnych, polskich telenowelach na przykładzie „Pierwszej miłości” — perspektywa medialna i ekonomiczna.
[13] https://lublin.wyborcza.pl/lublin/7,48724,28493401,wedlug-seriali-mieszkamy-swietnie-w-prawdziwym-zyciu-desing.html
