Architektura igrzysk olimpijskich przeszła przez lata znaczną ewolucję, od prostych konstrukcji do skomplikowanych, innowacyjnych projektów, które często stają się ikonicznymi symbolami miast-gospodarzy. Przemiany te odzwierciedlają zmieniające się filozofie projektowania, postępy technologiczne oraz przesunięcia kulturowe.
kiedyś to było
Nie każdy wie, że architektura była niegdyś oficjalną dyscypliną olimpijską. Dla ojca współczesnych igrzysk olimpijskich — Pierre'a de Coubertina konkursy w dziedzinie sztuki były częścią jego pierwotnych zamierzeń dotyczących współczesnych igrzysk olimpijskich.
De Coubertin argumentował:
W szczytowych czasach Olimpii sztuki piękne harmonijnie łączyły się z igrzyskami olimpijskimi, aby stworzyć ich chwałę. To ma ponownie stać się rzeczywistością.
W latach 1912–1948 medale były przyznawane w pięciu kategoriach artystycznych, w tym w architekturze. Pierwsze zawody w tej kategorii odbyły się podczas igrzysk w Sztokholmie w 1912 roku, gdzie koncepcje miały na celu powiązanie projektu ze sportem.
Jednym z pierwszych nagrodzonych projektów był „Plan Budowy Nowoczesnego Stadionu” autorstwa szwajcarskich architektów Eugène-Edouard Monoda i Alphonse Laverriére’a, który zdobył złoty medal.
Także kategoria „projektowanie urbanistyczne” była dyscypliną w konkursach sztuki olimpijskiej. Współzawodnictwo w tej kategorii odbywało się przez cztery kolejne edycje igrzysk, zaczynając od Amsterdamu w 1928 roku, poprzez Los Angeles w 1932 roku, Berlin w 1936 roku, aż po Londyn w 1948 roku. W konkursach tych brały udział projekty, które często koncentrowały się na stadionach sportowych, parkach publicznych oraz ośrodkach rekreacyjnych.
panta rhei
Na igrzyskach zmieniają się nie tylko dyscypliny, także architektura igrzysk przekształca się w czasie. Jeśli spojrzymy w przeszłość, zobaczymy, że rozwój architektury w tej dziedzinie odzwierciedla zarówno kontekst historyczny igrzysk, jak i innowacje architektoniczne. W obecnej architekturze olimpijskiej można wyróżnić trzy główne fazy: wczesne nowoczesne igrzyska (1896–1960), igrzyska 2. połowy XX wieku (1960–2000) i współczesne igrzyska (2000–obecnie).
okładka oficjalnego ogłoszenia Letnich Igrzysk Olimpijskich 1896 w Atenach
©Domena publiczna
wczesne nowoczesne igrzyska (1896–1960)
Pierwsze nowoczesne igrzyska w Atenach w 1896 roku zainaugurowały nową erę architektury sportowej. Igrzyska cechowały się architekturą skoncentrowaną głównie na funkcjonalności i klasycznych formach. Wydarzenie w Atenach wykorzystało odnowiony starożytny stadion Panathinaiko, podkreślając związek z antyczną tradycją. Stadion, wykonany z marmuru, był świadkiem narodzin nowoczesnego ruchu olimpijskiego. Jego klasyczny design, zainspirowany starożytnymi stadionami, stał się symbolem dążenia do odnowienia antycznych tradycji olimpijskich. Projekty obiektów tej fazy często nawiązywały do klasycznej architektury, symbolizując ciągłość tradycji olimpijskiej. Nacisk kładziono na praktyczność i podstawową funkcjonalność obiektów sportowych.
Stadion Panathenaico — XIX-wieczna zrekonstruowana wersja stadionu z II wieku naszej ery
fot.: George E. Koronaios | © Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license
igrzyska połowy XX wieku (1960–2000)
W latach 60. i 70. XX wieku architektura olimpijska zaczęła odzwierciedlać postęp technologiczny. Przykładem jest Stadion Olimpijski w Monachium, zaprojektowany przez Otto Freia na igrzyska w 1972 roku. Jego charakterystyczny dach, przypominający rozpiętą tkaninę był symbolem nowych, demokratycznych Niemiec, zainspirował także późniejsze projekty stadionów na całym świecie. Architektura olimpijska zaczęła być postrzegana jako sposób na wyrażenie narodowej tożsamości i ambicji technologicznych. Eksperymentowano z nowymi materiałami i technikami konstrukcyjnymi, tworząc śmiałe i futurystyczne projekty.
Stadion olimpijski w Monachium, widok z Wieży Olimpijskiej, 2006
© Radox, domena publiczna
współczesne igrzyska (2000–obecnie)
Współczesne igrzyska kładą duży nacisk na długoterminowe wykorzystanie obiektów. Projekty uwzględniają aspekty ekologiczne i efektywność energetyczną. Przykładem może być Stadion Narodowy w Tokio, który wykorzystuje lokalne drewno z terenów odbudowujących się po trzęsieniach ziemi, takich jak prefektury Aomori, Iwate, Miyagi i Kumamoto. Projekt stadionu, który wpisuje się w ideę odzysku i odbudowy, ma na celu minimalizację wpływu na środowisko i podkreślenie tradycji japońskich. Stadion charakteryzuje się modułową konstrukcją, inspirowaną świątynią Hōryū-ji, z okapami służącymi do naturalnej wentylacji. Wyposażony jest w przezroczyste panele słoneczne i system zbierania deszczówki do nawadniania roślin. Dbałość o dostępność obejmuje ponad 450 miejsc dla osób z niepełnosprawnością.
Aktualnie większy nacisk kładziony jest na planowanie postolimpijskie, aby obiekty mogły służyć społeczności lokalnej po zakończeniu igrzysk. Obecnie architektura olimpijska stara się być katalizatorem rozwoju urbanistycznego i rewitalizacji miast.
czas nie jest sprzymierzeńcem
Jednym z najważniejszych aspektów w myśleniu o igrzyskach z punktu widzenia planowania przestrzennego jest starzenie się obiektów. To wyzwanie dla miast-gospodarzy, o którym mówi się coraz więcej. Większość obiektów przypomina bowiem piosenki typu one-hit wonder (artysta jednego przeboju). Wspaniałe budowle, które na imprezie mieściłe setki tysięcy kibiców i sportowców mają problem ze starzeniem się.
Koszty utrzymania tak dużych i często spektakularnych, innowacyjnych obiektów wymagają znacznych nakładów. Brak odpowiednich środków często prowadzi do ich stopniowego zaniedbania. Nie można zapomnieć tu o czynnikach środowiskowych. Ekspozycja na różne warunki atmosferyczne może przyspieszyć degradację obiektów, zwłaszcza tych zewnętrznych. Deszcz, śnieg, wiatr i słońce oddziałują na struktury, powodując ich stopniowe niszczenie. Nawet najtrwalsze materiały budowlane nie są odporne na długotrwałe działanie żywiołów, co z czasem prowadzi do konieczności kosztownych napraw i renowacji, często precedensowych, ponieważ technologia budowy obiektu jest nieznana lokalnym fachowcom.
Kolejnym wyzwaniem jest przestarzałość. Standardy sportowe i technologie zmieniają się w zawrotnym tempie, co sprawia, że nawet nowoczesne w momencie budowy obiekty szybko mogą stać się przestarzałe. Zmiany technologiczne, które rewolucjonizują sport, często wymagają infrastruktury, której starsze obiekty po prostu nie posiadają.
Dodatkowo wiele obiektów ma trudności ze znalezieniem sposobu użytkowania po zakończeniu igrzysk. Bez regularnych wydarzeń sportowych lub innych imprez, te ogromne przestrzenie stają się niepotrzebne, co prowadzi do ich stopniowego zaniedbania i utraty dawnego blasku.
coż zrobić
Wyciągając wnioski z udanych przedsięwzięć włączających budynki do przestrzeni miasta, można zauważyć, że jednym z kluczowych założeń jest możliwość adaptacji, która umożliwia wielofunkcyjne wykorzystanie obiektów sportowych po zakończeniu igrzysk. Osoby projektujące biorą pod uwagę różne przyszłe zastosowania, co pozwala uniknąć problemu kosztownych, ale nieużywanych budowli (ang. white elephant).
Integracja z planami rozwoju miasta to kolejny istotny element współczesnego projektowania olimpijskiego. Infrastruktura tworzona na potrzeby igrzysk powinna służyć mieszkańcom również po zakończeniu imprezy. Dlatego też projekty olimpijskie muszą być wkomponowane w długoterminowe strategie rozwoju miast.
Coraz większą wagę przykłada się również do wykorzystania istniejących obiektów. Zamiast budować nowe stadiony i hale, miasta-gospodarze starają się adaptować już istniejące budowle, co jest zarówno bardziej ekonomiczne, jak i ekologiczne. W przypadku, gdy konieczne jest wzniesienie nowych konstrukcji, przykłada się dużą wagę do tego, aby miały one uzasadnione zastosowanie w przyszłości.
W ostatnich latach popularność zyskały także struktury tymczasowe, które po igrzyskach mogą być łatwo rozebrane lub zmniejszone. Wioski olimpijskie, które pierwotnie pełnią funkcję zakwaterowania dla sportowców, po zakończeniu igrzysk często przekształcane są w osiedla mieszkaniowe.
Magdalena Milert
Źródła:
1. "A Century of Olympian Architecture - Google Arts & Culture." https://artsandculture.google.com/story/a-century-of-olympian-architecture-royal-institute-of-british-architects/hgUx203DcRGTRw?hl=en
2. "A history of architecture at the Olympic Games." https://www.architectural-review.com/essays/architecture-olympics
3. "A World Tour of Olympic Stadiums - Google Arts & Culture." https://artsandculture.google.com/story/a-world-tour-of-olympic-stadiums/GgVRhZ9IOHKf0w?hl=en
4. "After the Carnival: Key Factors to Enhance Olympic Legacy and ..." https://www.hbs.edu/ris/Publication%20Files/19-019_0a98788b-6504-4b95-95c5-2e058785e46e.pdf
5. "Architecture of the Games – All About Olympic Architecture." https://architectureofthegames.net
6. "Behold! 7 of the most iconic Olympic stadiums ever built." https://www.prestigeonline.com/kh/lifestyle/7-iconic-olympic-stadiums-buildings-arenas-list-info/
7. "Chatillon Architectes completes Grand Palais restoration for Olympics." https://www.dezeen.com/2024/05/29/chatillon-architectes-grand-palais-restoration-olympics/
8. "Global Perspectives: Exploring Diverse Sports Architecture Projects ..." https://www.archdaily.com/1016501/global-perspectives-exploring-diverse-sports-architecture-projects-ahead-of-paris-2024-olympics
9. "How Olympic Stadiums Have Evolved Throughout History." https://www.cntraveler.com/story/how-olympic-stadiums-have-evolved-throughout-history
10. "Iconic Olympic Venues and Facilities." https://www.runnersneed.com/iconic-olympic-venues.html
11. "Olympic Legacy - Serving the Olympic Movement Long After the Game." https://olympics.com/ioc/olympic-legacy
12. "Olympic venues after the games: 6 examples of successful reuse." https://archive.curbed.com/2018/2/22/17036724/olympic-venues-still-in-use-vancouver-salt-lake-sydney-atlanta
13. "Olympic venues: Reuse, recycle, repurpose | IAKS Worldwide." https://iaks.sport/en/news/olympic-venues-reuse-recycle-repurpose
14. "Olympics legacy – what happened to the stadiums and venues of ..." https://www.scmp.com/sport/other-sport/article/3140441/olympics-legacy-what-happened-stadiums-and-venues-past-games
15. "Over 125 years of Olympic venues: post-Games use." https://olympics.com/ioc/olympic-legacy/over-125-years-of-olympic-venues
16. "Planning for Legacy in the Post-War Era of the Olympic Winter Games." https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09523367.2020.1854739
17. "THEN AND NOW: What 10 Olympic stadiums look like today." https://www.businessinsider.com/what-olympic-stadiums-look-like-now-2021-7
18. "The Defeat of Olympians: How Olympic Venues Impact Surrounding ..." https://nuscimagazine.com/the-defeat-of-olympians-how-olympic-venues-impact-surrounding-environments-5c976e575f75/
19. "Venues - Olympic Games Paris 2024." https://olympics.com/en/paris-2024/venues
20. "ZOOM IN - ARCHITECTURE AT THE OLYMPIC GAMES." https://library.olympics.com/default/architecture-aux-jeux-olympiques.aspx?_lg=en-GB
