Urbanistyka taktyczna, znana również jako urbanistyka partyzancka, urbanistyka pop-up i urbanistyka typu „zrób to sam”, obejmuje tanie, tymczasowe zmiany w środowiskach miejskich, mające na celu poprawę lokalnych miejsc i przestrzeni publicznych. To podejście do budowania i aktywacji sąsiedztwa, wykorzystujące krótkoterminowe, niskokosztowe i skalowalne interwencje, które katalizują długoterminowe zmiany.
To dynamiczna metoda, która umożliwia szybkie i skuteczne wprowadzanie poprawek w miejskiej przestrzeni, nie narażając się na duże wydatki finansowe. Powstała jako ruch oddolny i umożliwia społecznościom dokonywanie natychmiastowych, skutecznych zmian poprzez krótkoterminowe, skalowalne interwencje. Projekty w tym duchu mogą być inicjowane przez obywateli, organizacje lub rządy, często służą jako prototypy trwalszych rozwiązań. Przykładami mogą być parki typu pop-up, tymczasowe ścieżki rowerowe i deptaki. Ruch kładzie nacisk na zaangażowanie społeczności, szybkie eksperymenty i wykorzystanie tanich materiałów do testowania i udoskonalania pomysłów na projekty miejskie.
Sztandarowym przykładem takich działań jest Times Square w Nowym Jorku. W 2009 roku miasto Nowy Jork tymczasowo zamknęło część Times Square dla ruchu samochodowego, tworząc strefę dla pieszych z meblami miejskimi i roślinnością. Projekt okazał się tak udany, że stał się trwałą zmianą, znacząco poprawiając jakość przestrzeni publicznej i bezpieczeństwo pieszych. Szerzej opisała to Janette Sadik-Khan w swojej książce „Walka o ulice. Jak odzyskać miasto dla ludzi”.
Na przeciwległym biegunie takich działań chciałoby się umiejscowić sławną instalację paletową na warszawskim Placu Bankowym w 2019 roku. Obśmiewany eksperyment ze skwerem miejskim na miejscu parkingu można jednak zaliczyć do taktycznego urbanizmu. Ale zaraz, przecież taktyczny urbanizm ma być tani! Tu jednak cena — prawie milion złotych — jest spora. Tak, to prawda, jednak 70 procent środków zostało przeznaczonych na zakup rzeczy, które pozostały w majątku Miasta: meble, tężnie i donice zostały przeniesione na inne miejsce. Przeciwnicy tego rozwiązania narzekali, że to tylko zamknięty parking i palety na rozgrzanym betonie. Prawda jednak jest taka, że to doskonały przykład prototypowania, które nie jest nastawione na znalezienie idealnego rozwiązania od razu.
Przykład ten pokazał, że miejsce to owszem, przyciągnie ludzi, jednak nie wystarczy usunąć miejsc postojowych. Otoczenie musi zapewnić komfort termiczny oraz bezpieczeństwo, a więc i zmianę organizacji ruchu. Projekty tego typu mają wkalkulowane zarówno porażki, jak i zmiany koncepcji. Ważne, żeby widzieć większy obraz takiego projektu i kierunek zmian wyznaczony przy okazji takiej interwencji. Cytując Kasię Wilk:
Ważne, że potrafisz widzieć dobro [projektu], Ważne, że dostrzegasz jego ogrom.
lista plusów
Jednym z kluczowych atutów taktycznego urbanizmu jest jego ekonomiczność. Projekty tego typu są zazwyczaj niskokosztowe, co czyni je dostępnymi nawet dla społeczności z ograniczonymi zasobami finansowymi. Dzięki temu możliwe jest eksperymentowanie bez znaczącego ryzyka finansowego, co otwiera drogę do kreatywności i innowacyjnych rozwiązań miejskich problemów.
Taktyczny urbanizm wyróżnia się również szybkim wdrażaniem. Projekty mogą być realizowane w ciągu kilku dni lub tygodni, co pozwala na natychmiastowy wpływ na przestrzeń miejską i szybkie uzyskanie informacji zwrotnej. Tego rodzaju interwencje są też niezwykle elastyczne i adaptowalne. Można je łatwo modyfikować na podstawie opinii społeczności oraz zaobserwowane rezultaty, co pozwala na ciągłe ulepszanie projektu.
Istotnym elementem taktycznego urbanizmu jest zaangażowanie społeczności. Projekty te często angażują lokalnych mieszkańców w proces planowania, wdrażania i oceny, co buduje poczucie własności i dumy z miejsca zamieszkania. Mieszkańcy, mając możliwość aktywnego uczestnictwa, stają się współtwórcami przestrzeni, w której żyją.
Testowanie większych projektów to kolejny ważny aspekt taktycznego urbanizmu. Działa on jako „poligon doświadczalny” dla większych, trwalszych interwencji miejskich, dostarczając cennych danych i spostrzeżeń przed dokonaniem znaczących inwestycji. W ten sposób można minimalizować ryzyko związane z większymi projektami poprzez wstępne sprawdzenie ich skuteczności.
Projekty taktycznego urbanizmu często skupiają się na poprawie przestrzeni publicznych, czyniąc je bardziej przyjaznymi, pieszymi i atrakcyjnymi dla mieszkańców. Dzięki temu poprawia się jakość życia w mieście, a przestrzenie te stają się bardziej dostępne i przyjemne do użytkowania.
Nie można również zapomnieć o poprawie bezpieczeństwa, którą niosą ze sobą te interwencje. Przykłady takie jak tymczasowe ścieżki rowerowe, place dla pieszych czy środki uspokajania ruchu mogą znacząco poprawić bezpieczeństwo wszystkich użytkowników dróg.
Taktyczny urbanizm może także przynieść korzyści ekonomiczne. Tymczasowe instalacje mogą przyciągać ruch pieszy, co z kolei może zwiększać obroty lokalnych biznesów, demonstrując jednocześnie ekonomiczną wartość trwałych zmian. Ponadto takie projekty mogą wprowadzać poprawę środowiska, na przykład przez tworzenie parkletów, ogrodów społecznych czy tymczasowych zielonych przestrzeni, co zwiększa zieleń i bioróżnorodność w miastach.
Kolejnym istotnym aspektem jest budowanie kapitału społecznego. Współpraca nad projektami taktycznego urbanizmu pomaga w nawiązywaniu relacji między mieszkańcami, lokalnymi władzami oraz innymi interesariuszami, co wzmacnia więzi społeczne i poprawia współpracę w ramach społeczności.
Dzięki taktycznemu urbanizmowi możliwe jest również szybkie reagowanie na pilne potrzeby społeczności bez oczekiwania na długotrwałe procesy administracyjne. Ta metoda zachęca do kreatywności i innowacji, gdyż niskie stawki ryzyka pozwalają na wypróbowywanie nowych, nietypowych rozwiązań miejskich problemów.
Taktyczny urbanizm to jeden z elementów współczesnego podnoszenia świadomości na temat problemów miejskich i inicjowania rozmów o planowaniu przestrzennym czy potrzebach społeczności. Projekty te mogą skierować uwagę na kluczowe kwestie i zachęcić do szerokiej debaty publicznej.
Wreszcie, taktyczny urbanizm wzmacnia działania obywateli, dając im możliwość aktywnego kształtowania swojego otoczenia i promując zaangażowanie obywatelskie. Przezwyciężanie przepaści między planowaniem a wdrażaniem jest kolejnym osiągnięciem tej metody, umożliwiając szybsze przejście od pomysłów do działania. Stosując taktyczny urbanizm, społeczności mogą tworzyć miejsca bardziej żywe i skoncentrowane na lokalnych potrzebach, jednocześnie promując kulturę aktywnego obywatelstwa i współpracy przy tworzeniu miasta. Taktyczny urbanizm często rozpoczyna się od oddolnych inicjatyw mieszkańców, co jest istotą partycypacji.
krok po kroku
Zarówno włodarze, jak i społeczności lokalne mogą rozpocząć własne inicjatywy. Aby projekt był skuteczny, najpierw należy zidentyfikować problemy lokalne, określając konkretne wyzwania miejskie w okolicy, w przypadku których interwencje na małą skalę mogłyby przynieść korzyści. Kolejnym krokiem jest generowanie pomysłów poprzez przeprowadzenie burzy mózgów na temat kreatywnych, niedrogich rozwiązań, które można szybko wdrożyć.
Następnie warto utworzyć zespół projektowy, zbierając grupę zaangażowanych osób, w tym lokalnych mieszkańców, osób projektujących. Po utworzeniu zespołu należy opracować koncepcję, czyli stworzyć jasną propozycję przedstawiającą cel projektu, projekt i plan wdrożenia. Kolejnym ważnym krokiem jest nawiązanie kontaktu z urzędem. Wczesna i częsta komunikacja z wydziałami władz lokalnych jest kluczowa, aby uzyskać wsparcie i niezbędne zgody.
Aby projekt był legalny i bezpieczny, konieczne jest uzyskanie pozwoleń, wymaganych zgód na projekty w przestrzeni publicznej. Następnie należy zaplanować wdrożenie, przygotowując się do stworzenia instalacji. Warto opracować plan komunikacji, który poinformuje społeczność o inicjatywie i zachęci do udziału.
Realizacja tego typu projektów polega na wykonaniu interwencji, często używając tymczasowych, tanich materiałów. Po zakończeniu realizacji ważne jest monitorowanie i ocena wpływu projektu, zbieranie opinii oraz wprowadzanie zmian w razie potrzeby. Na koniec warto rozważyć rozwiązania długoterminowe, wykorzystując projekt urbanistyki taktycznej jako prototyp do zbudowania wsparcia dla trwalszych zmian. Taktyczny urbanizm można uznać za narzędzie partycypacji, które może osiągać różne poziomy na drabinie partycypacyjnej, często sięgając jej najwyższych szczebli. Jego siła polega na tym, że umożliwia rzeczywiste, praktyczne zaangażowanie mieszkańców w kształtowanie przestrzeni miejskiej, co jest istotą partycypacji społecznej w kontekście urbanistycznym.
