Revive the Spirit of Mosul. Konkurs architektoniczny ogłoszony przez UNESCO w listopadzie minionego roku, został rozstrzygnięty. Jak sama nazwa mówi ma na celu przywrócenie ducha miasta, zniszczonego przez dżihadystów z Państwa Islamskiego podczas walk w Iraku. Międzynarodowe Jury wyłoniło najlepszy plan odbudowy historycznego kompleksu Al‑Nouri. Czy tak wygląda przyszłość konserwacji utraconego dziedzictwa?
miejsce kultu i szansa na nowe funkcje
Zwycięski zespół pochodzi z Egiptu, a wśród architektów: Salah El Din Samir Hareedy, Khaled Farid El-Deeb, Sherif Farag Ebrahim, Tarek Ali Mohamed, Noha Mansour Ryan, Hager Abdel Ghani Gad, Mahmoud Saad Gamal i Yousra Muhamed El-Baha. Wśród międzynarodowego Jury znalazł się między innymi Jerzy Uścinowicz, profesor architektury i kierownik Zakładu Architektury Kultur Lokalnych na Wydziale Architektury Politechniki Białostockiej.
Po ataku IS, odseparowaliśmy się od chrześcijan na trzy lata, ale teraz wszyscy jesteśmy szczęśliwi, że wspólnie możemy odbudować to wyjątkowe miasto
— powiedział Anaz Ziad,
asystent koordynatora budowy UNESCO, zapowiadając konkurs w 2020 roku
zwycięski projekt Courtyards Dialogue — wnętrze
© UNESCO / Salah Hareedy; Khaled Farid El-Deeb; Sherif Ebrahim & Tarek Ali Mohamed
Miejsce kultu muzułmańskiego zostanie odbudowane, a wraz z nim majestatyczne ogrody. Plan zakłada również utworzenie obiektów edukacyjnych i rekreacyjnych.
Powstały w XII wieku meczet Al‑Nouri został zniszczony w 2017 roku przez dżihadystów z Państwa Islamskiego (ISIS) podczas bombardowań miasta. Pamiętna bitwa o Mosul była jedną z najgorszych, krwawych bitew Iraku, a swoje piętno odcisnęła też na dziedzictwie kultury. Po trzech latach UNESCO ogłosiło konkurs architektoniczny, który ma być tylko początkiem zmian, a przywrócona architektura ma przywrócić miastu duszę.
Pierwszymi dwoma symbolicznymi obiektami podnoszonymi się z gruzów jest dzwonnica, na której znajdował się słynny zegar bijący co kwadrans, dający poczucie czasu Mosulowi oraz ikoniczny minaret, który istniał od 1180 roku i był dla każdego w mieście punktem orientacyjnym. Wiadomo było, gdzie się jest patrząc na to, gdzie się człowiek znajduje w stosunku do minaretu. Te dwie budowle są od siebie oddalone o kilkaset metrów, a więc jest to także dialog religijny, dialog miasta, które od dwóch tysięcy lat w centrum swojego istnienia zawsze było wielokulturowe.
Courtyards Dialogue – wzór na konserwację utraconego dziedzictwa
Zwycięski projekt wybrany przez międzynarodowe jury, powołane przez UNESCO nosi nazwę „Courtyards Dialogue”, czyli „Dialog Dziedzinców”. W konkursie wzięły udział 123 zespoły architektów z całego świata. Jakiego rodzaju konserwacja potrzebna jest tam, gdzie los nie sprzyjał architketurze, a konflikty przyniosły całkowite zniszczenie? Czy przyszłością jest odwzorowanie 1:1 pierwotnej przestrzeni, przywrócenie dawnego blasku, czy może wplecenie w plan odbudowy nowych elementów historii?
zwycięski projekt Courtyards Dialogue — sytuacja
© UNESCO / Salah Hareedy; Khaled Farid El-Deeb; Sherif Ebrahim & Tarek Ali Mohamed
Odbudowa kompleksu meczetu Al‑Nouri, miejsca historycznego, które jest częścią tkanki miejskiej i historii Mosulu, będzie przełomem w procesie pojednania społeczności rozdartej wojną. Miejsca dziedzictwa narodowego i pomniki historyczne są potężnymi katalizatorami poczucia przynależności, wspólnoty i tożsamości ludzi. [Renowacja Al‑Nouri] jest kluczem do ożywienia ducha Mosulu i Iraku jako całości.
— powiedział Audrey Azoulay,
dyrektor generalny UNESCO
zwycięski projekt Courtyards Dialogue — widok z lotu ptaka
© UNESCO / Salah Hareedy; Khaled Farid El-Deeb; Sherif Ebrahim & Tarek Ali Mohamed
odtworzenie, czy ulepszenie?
Projekt Courtyards Dialogue zakłada nie tylko odtworzenie historycznej sali modlitewnej Al‑Nouri, zrównanej z ziemią w roku 2017, ale i wizualną i formalną integrację otaczającej ją przestrzeni Starego Miasta Mosulu. Cały kompleks zostanie również ulepszony, jak zapowiadają architekci, zyska liczne ulepszenia, które sprawią, że przestrzeń będzie bardziej funkcjonalna, a pomiędzy budynkami znajdzie się o wiele więcej dziennego światła. Okazuje się jednak, że odbudowa Al‑Nouri to dopiero początek przemian. Architekci liczą się także z koniecznością uwzględnienia dodatkowych przestrzeni, w szczególności powiększonej części dla kobiet i strefy VIP. Te dodatkowe przestrzenie zostały dodane po obu stronach głównej bryły architektonicznej i połączone częściowo zadaszoną otwartą konstrukcją, która pełni funkcję letniego miejsca modlitwy i zapewnia ciągłość fasad w kierunku głównego dziedzińca meczetu.
Projekt wybrany w ramach międzynarodowego konkursu na odbudowę i renowację kompleksu meczetu Al‑Nouri jest kamieniem milowym w ramach inicjatywy ożywiania ducha miasta
— oświadczył Noura bint Mohammed Al Kaabi,
minister Kultury Zjednoczonych Emiratów Arabskich
powrót do przeszłości
W opisie projektu architekci zapowiadają, że kompleks zostanie zrekontruowany, by wyglądał jak dawniej. Projekt zakłada zintegrowanie oryginalnych, ocalałych fragmentów, a nawet pozostałości i odzyskanych materiałów po zniszczonych świątyniach. Odbudowany zostanie minaret meczetu na wzór oryginału, ale otaszające go struktury zostaną zmodernizowane tak, by wnętrza były bardziej funkcjonalne i nowoczesne. Priorytetem jest naturalna wentylacja i dostęp do światła dziennego.
zwycięski projekt Courtyards Dialogue — strefa wejściowa
© UNESCO / Salah Hareedy; Khaled Farid El-Deeb; Sherif Ebrahim & Tarek Ali Mohamed
Pozostałe budynki na terenie kompleksu, nie będące świątyniami, pełniącymi funkcje rekreacyjne i kulturalne będą odróżniać się od pozostałych. Obiekty przeznaczone do edukacji, działaności społecznej, służące mieszkańcom Mosulu będzie charakteryzować perforowana cegła, nowoczesne i przyjazne środowisku materiały, proste bryły.
Cały kompleks ma 5 publicznych wejść wzdłuż głównych ulic wokół, ze szczególnym naciskiem na te, które przywołują aleję północ-południe, pierwotnie oddzielającą historyczny obwód kompleksu Al‑Nouri od obszaru ekspansji.
Prace mają ruszyć jeszcze w tym roku. Dyrektor UNESCO podkreśla, że równie istotnym elementem przywrócenia duszy miastu jest właśnie dialog międzyreligijny. Ten ma miejsce w trakcie odbudowy miasta, nad którą wspólnie pracują ze sobą chrześcijanie i muzułmanie.
