Hyparschale w Magdeburgu,
projekt: gmp Architekten
Hyparschale w Magdeburgu, wzniesiona w 1969 roku według projektu Ulricha Müthera, to dzieło modernistycznej architektury, które po latach zaniedbania odzyskało swoją rolę dzięki renowacji przeprowadzonej w latach 2019–2024 przez pracownię gmp Architekten. Wpisany na listę zabytków w 1998 roku budynek wyróżnia się dachem złożonym z czterech paraboloid hiperbolicznych – powierzchni o podwójnej krzywiźnie, przypominających siodło, które łączą surowość betonu z dynamiczną formą. Zlecona przez władze Magdeburga modernizacja przywróciła hali funkcjonalność i uczyniła ją wzorcowym przykładem odnowy powojennych obiektów.
Hyparschale w Magdeburgu została wzniesiona w 1969 roku według projektu Ulricha Müthera
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
z przeszłości w przyszłość – geneza Hyparschale
W czasach Niemieckiej Republiki Demokratycznej, gdy poszukiwano nowych form architektonicznych zdolnych dorównać światowym trendom, Hyparschale w Magdeburgu stała się symbolem technicznej odwagi. Jej projektant, Ulrich Müther, był pionierem konstrukcji betonowych skorup, czerpiąc inspirację z dzieł takich mistrzów, jak Félix Candela czy Heinz Isler. Wzniesiona na wschodnim brzegu Łaby, w sercu Rotehornpark, hala miała pełnić funkcję wielofunkcyjnego centrum – od wystaw po wydarzenia sportowe. Dach, złożony z czterech hiperbolicznych paraboloidów o wymiarach 24×24 metry każdy, rozciąga się na powierzchni 48×48 metrów bez wewnętrznych podpór, co w 1969 roku czyniło ją jednym z największych tego typu obiektów na świecie.
Hyparschale w Magdeburgu – wzniesiona na wschodnim brzegu Łaby, hala miała pełnić funkcję wielofunkcyjnego centrum – od wystaw po wydarzenia sportowe
fot. Müther-Archiv an der Hochschule © gmp Architekten
Realizacja projektu była możliwa dzięki współpracy Müthera z magdeburskim architektem Horstem Freytagiem oraz wykonawcą Gerling & Rausch. Hala szybko stała się miejscem tętniącym życiem, goszcząc targi, pokazy i transmisje telewizyjne. Jednak po zjednoczeniu Niemiec budynek popadł w ruinę, a jego stan techniczny w latach 90. XX wieku wykluczał użytkowanie. Wpisanie Hyparschale na listę zabytków w 1998 roku otworzyło drogę do działań mających na celu jej ocalenie, choć przez kolejne dwie dekady brakowało funduszy i wizji na przyszłość obiektu.
Hyparschale w Magdeburgu – przez dwie dekady brakowało funduszy i wizji na przyszłość obiektu.
fot. Müther-Archiv an der Hochschule © gmp Architekten
architektura Hyparschale – geometria i lekkość
Sercem Hyparschale jest dach – cztery hiperboliczne paraboloidy, które tworzą harmonijną, podwójnie zakrzywioną powierzchnię. Każdy segment opiera się na narożnikach hali, wznosząc się na wysokość niemal 16 metrów w najwyższych punktach i 12 metrów w centrum. Taka konstrukcja zapewnia nie tylko stabilność, ale też pozwala na uzyskanie przestronnego wnętrza, wolnego od filarów, co było kluczowe dla elastyczności przestrzeni.
Hyparschale w Magdeburgu – fasada budynku
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
Pierwotna elewacja składała się z przemysłowych przeszkleń, które rozpraszały światło, tworząc subtelną grę cieni we wnętrzu. Budowa dachu wymagała nowatorskiej techniki betonu natryskowego, dzięki której skorupa o grubości zaledwie 7 centymetrów zyskała płynne, organiczne kształty. Proces polegał na ciągłym nakładaniu betonu na drewniane szalunki, co pozwoliło na precyzyjne odwzorowanie zakrzywionych powierzchni. Pod ziemią cztery skorupy połączono belkami, zapewniającymi spójność konstrukcji.
Rzut Hyparschale w Magdeburgu
© gmp Architekten
Wnętrze hali, o powierzchni blisko 2300 metrów kwadratowych, zaprojektowano z myślą o wszechstronności. Mogło ono służyć zarówno jako przestrzeń wystawowa, jak i arena sportowa. Niestety, po zamknięciu obiektu w latach 90. XX wieku, Hyparschale stała się symbolem zapomnianego dziedzictwa powojennego modernizmu, czekając na szansę na nowe życie.
Hyparschale w Magdeburgu – widok na budynek i miasto z lotu ptaka
fot. Marco Dziallas Ostmodern © gmp Architekten
renowacja – dialog tradycji z nowoczesnością
Przełom nastąpił w 2017 roku, gdy władze Magdeburga ogłosiły konkurs na renowację Hyparschale. Zwycięski projekt biura gmp wyróżniał się wrażliwością na historyczny charakter obiektu i wizją jego współczesnego wykorzystania. Prace, podzielone na dwie fazy, rozpoczęły się w 2019 roku. Pierwsza faza, trwająca do 2021 roku, skupiła się na odnowie dachu, druga zaś, do 2024 roku, objęła modernizację fasady i przebudowę wnętrza.
Hyparschale w Magdeburgu – rysunek fasady
© gmp Architekten
Największym wyzwaniem była renowacja skorupy dachowej, której cienka konstrukcja ucierpiała na skutek wieloletnich zaniedbań. Nieszczelności w świetlikach, pierwotnie wypełnionych szklanymi bloczkami, przyspieszyły degradację betonu. Zespół gmp, we współpracy z inżynierami z CARBOCON, zastosował innowacyjny beton węglowy – materiał złożony z drobnoziarnistego betonu i siatki z włókien węglowych. Dzięki tej technologii udało się odtworzyć skorupę przy zachowaniu jej oryginalnej grubości 7 centymetrów, a nawet zwiększyć jej nośność o 50 procent. Proces renowacji obejmował piaskowanie powierzchni, naprawę uszkodzeń i precyzyjne nakładanie warstw betonu, co pozwoliło zachować proporcje dachu zgodnie z wymogami konserwatorskimi.
Hyparschale w Magdeburgu – największym wyzwaniem była renowacja skorupy dachowej
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
Fasada Hyparschale również przeszła metamorfozę. Miejsce półprzezroczystych przeszkleń zajęły transparentne tafle szkła, które otwierają wnętrze na otaczający park i Łabę. Nowy układ zachował pionowy rytm oryginalnej konstrukcji, wzbogacając ją o smukłe, stalowe elementy, które dodają fasadzie współczesnego charakteru.
Hyparschale w Magdeburgu
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
nowa rola w miejskim krajobrazie
Odnowiona Hyparschale to dziś wielofunkcyjne centrum kulturalne, które łączy dziedzictwo architektoniczne z nowoczesnymi potrzebami. Duże przeszklenia integrują wnętrze z otaczającą naturą, a minimalistyczna estetyka podkreśla prestiżowy charakter obiektu. Położenie w Rotehornpark, wśród wysokich traw i drzew, tworzy kontrast między geometryczną bryłą a organicznym krajobrazem. Przeszklenia pozwalają na płynny dialog między wnętrzem a otoczeniem, wzmacniając wrażenie lekkości i dynamiki. Budynek, choć zachowuje swoją autonomiczną formę, harmonizuje z pejzażem Magdeburga. Jego strzelista sylwetka, z dachami zbiegającymi się w ostrych kątach, kontrastuje z miękkością naturalnego otoczenia, a zarazem zaprasza do środka, oferując widoki na park i rzekę. Taki zabieg podkreśla uniwersalność Hyparschale – jest ona zarówno dziełem sztuki architektonicznej, jak i przestrzenią otwartą na społeczność.
Hyparschale w Magdeburgu – widok wnętrza
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
wzór dla przyszłości
Hyparschale w Magdeburgu to nie tylko odrestaurowany zabytek, ale też przykład, jak współczesna architektura może czerpać z powojennego dziedzictwa. Projekt gmp dowodzi, że obiekty z czasów NRD, często pomijane w dyskursie o zabytkach, mają potencjał, by stać się ważnym elementem miejskiej tkanki. Wykorzystanie betonu węglowego otwiera nowe możliwości w konserwacji podobnych konstrukcji, a elastyczny układ hali odpowiada na dynamiczne potrzeby kulturalne i społeczne. W szerszym kontekście Hyparschale staje się symbolem refleksji nad ochroną powojennych budowli. W obliczu zagrożenia rozbiórką wielu z nich, magdeburski projekt pokazuje, jak łączyć szacunek dla historii z innowacyjnością. Obiekt nie tylko przetrwał, ale zyskał nową tożsamość, pozostając wiernym wizji Müthera, a zarazem odpowiadając na wyzwania współczesności.
Hyparschale w Magdeburgu – widok od strony Łaby
fot. Marcus Bredt © gmp Architekten
modernizm na nowo ożywiony
Renowacja, zakończona w czerwcu 2024 roku, przywraca blask jednemu z najważniejszych dzieł Ulricha Müthera, a zarazem wyznacza drogę dla innych projektów konserwatorskich. Budynek, dzięki swojej wyjątkowej formie, nowoczesnym materiałom i harmonii z otoczeniem, inspiruje zarówno architektów, jak i mieszkańców. To dowód, że dziedzictwo modernizmu może nie tylko przetrwać, ale też aktywnie kształtować współczesne miasta.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni gmp Architekten.
