Przekształcenie kościoła w Heerlen
na basen publiczny,
projekt: MVRDV
W holenderskim Heerlen, w sercu Limburgii, rozpoczyna się niezwykły projekt architektoniczny, który nada nowe życie zabytkowemu kościołowi św. Franciszka z Asyżu. Pracownie MVRDV oraz Zecc Architecten, zwycięzcy konkursu na przekształcenie opuszczonej świątyni, zaproponowały stworzenie publicznego basenu nazwanego „Holy Water”. Projekt łączy poszanowanie dla historycznych elementów narodowego zabytku z nowoczesną funkcją społeczną, oferując mieszkańcom przestrzeń do rekreacji i integracji. Innowacyjne rozwiązania, takie jak regulowana podłoga basenu czy możliwość stworzenia lustrzanej tafli wody, sprawiają, że transformacja ta jest wyjątkowym przykładem adaptacji sakralnej architektury.
Centralnym elementem projektu jest basen zlokalizowany w nawie głównej
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
od sacrum do rekreacji: kontekst przemiany
Kościół św. Franciszka z Asyżu, wzniesiony ponad sto lat temu, przez dekady służył jako miejsce kultu w centrum Heerlen. W 2023 roku zakończono w nim odprawianie nabożeństw, co pozostawiło budynek bez funkcji. W obliczu rosnącej liczby pustostanów sakralnych w Europie, władze miasta stanęły przed wyzwaniem znalezienia nowego przeznaczenia dla tego charakterystycznego obiektu. Decyzja o przekształceniu kościoła w basen publiczny odpowiada na dwa kluczowe problemy: potrzebę zwiększenia dostępności infrastruktury rekreacyjnej w Heerlen oraz konieczność zachowania zabytkowej tkanki miejskiej. Projekt wpisuje się w szerszy plan rewitalizacji centrum miasta, który obejmuje m.in. powstanie muzeum rzymskiego oraz renowację kina Royal-Rivoli.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – wizualizacja przekroju podłużnego
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
synteza epok: wizja projektowa
Głównym celem pracowni MVRDV i Zecc Architecten było stworzenie przestrzeni, która harmonizuje historyczne dziedzictwo kościoła z nową funkcją. Zachowano kluczowe elementy architektoniczne, takie jak witraże czy drewniana konstrukcja dachu. Jednocześnie wprowadzono nowoczesne rozwiązania, które umożliwiają elastyczne wykorzystanie przestrzeni. Centralnym elementem projektu jest basen zlokalizowany w nawie głównej, którego podłoga może być podnoszona i opuszczana. Dzięki temu przestrzeń dostosowuje się do różnych aktywności – od pływania, przez zajęcia dla dzieci, po wydarzenia kulturalne i społeczne.
Innowacyjnym rozwiązaniem jest możliwość wypełnienia całej powierzchni basenu cienką warstwą wody. Przy odpowiednim oświetleniu tafla wody odbija wnętrze kościoła, tworząc iluzję „chodzenia po wodzie”. Efekt ten nie tylko wzmacnia wizualne wrażenie przestronności, ale także nawiązuje do symboliki sakralnej, łącząc duchowy charakter miejsca z nową, świecką funkcją.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – aksonometria
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
w nowej odsłonie: przeobrażenie wnętrza kościoła
Aby umożliwić instalację basenu, istniejąca posadzka kościoła zostanie ostrożnie usunięta. Ławki, które niegdyś wypełniały nawę, znajdą nowe zastosowanie w przeszklonych ścianach oddzielających basen od ciągów komunikacyjnych. Po jednej stronie posłużą jako siedziska dla pływających, po drugiej – jako stoły dla widzów w strefie gastronomicznej. Ambona, dawniej miejsce wygłaszania kazań, zostanie przekształcona w stanowisko dla ratownika, co jest przykładem twórczego podejścia do reutilizacji elementów wyposażenia.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – wizualizacja wejścia
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
Wejście do obiektu zostanie zaakcentowane podświetlanym baldachimem o kolistym kształcie, który łączy historyczne odniesienia z nowoczesnym designem. Po przekroczeniu progu, odwiedzający przechodzą przez boczne nawy, kierując się do szatni lub strefy gastronomicznej zlokalizowanych w tylnej części kościoła. Szklane ściany oddzielają te przestrzenie od klimatyzowanego obszaru basenu, chroniąc zabytkowe elementy, takie jak witraże i dzieła sztuki, przed wilgocią.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – wizualizacja przekroju poprzecznego
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
sztuka i funkcja elementów dekoracyjnych
Posadzka otaczająca basen oraz regulowana podłoga basenu zostaną pokryte mozaiką, której projekt powstanie we współpracy z lokalnymi artystami. Wzory i kolory mozaiki nawiązują do istniejących materiałów, witraży oraz tradycji murali, z których Heerlen jest znane. Oświetlenie nad basenem, inspirowane historycznymi lampami kościelnymi, pełni podwójną funkcję: estetyczną oraz praktyczną, wyznaczając tory dla pływaków.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – wizualizacja strefy jadalnej
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
wyzwania techniczne architektów
Jednym z największych wyzwań projektowych było zapewnienie odpowiedniego komfortu termicznego i ochrony zabytkowych materiałów przed wilgocią generowaną przez basen. Szklane ściany otaczające basen oddzielą przestrzeń, chroniąc przed wilgocią delikatne elementy, takie jak witraże. Dach kościoła zostanie zaizolowany od zewnątrz, co pozwoli ograniczyć straty ciepła, jednocześnie zachowując widoczność oryginalnej cegły od wewnątrz. Po zakończeniu izolacji dach zostanie pokryty pierwotnym materiałem. Drewniana konstrukcja dachu pozostanie nienaruszona, a dla poprawy akustyki zostanie wyposażona w panele dźwiękochłonne. Instalacje techniczne, w tym jednostki wentylacyjne, zostaną dyskretnie umieszczone w piwnicy, co zminimalizuje ich wpływ na estetykę wnętrza. Takie podejście zapewni efektywność energetyczną i komfort użytkowania, przy jednoczesnym poszanowaniu historycznego charakteru budynku.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – aksonometria
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
przeszłość z przyszłością: znaczenie projektu
Transformacja kościoła św. Franciszka z Asyżu w Heerlen jest przykładem nowatorskiego podejścia do adaptacji budynków sakralnych, które tracą swoją pierwotną funkcję. Jak zauważa Winy Maas, założyciel MVRDV, rosnąca liczba opuszczonych kościołów wymaga kreatywnych rozwiązań, które przywrócą im społeczną rolę. Basen publiczny, dostępny dla osób w różnym wieku i o różnych umiejętnościach, spełnia tę funkcję, jednocześnie oferując unikalne doświadczenie pływania w historycznym wnętrzu, z widokiem na sklepienie i witraże. Projekt „Holy Water” nie tylko odpowiada na lokalne potrzeby, ale także wpisuje się w globalny dyskurs na temat przyszłości dziedzictwa architektonicznego. Współpraca międzynarodowej pracowni MVRDV z lokalnym Zecc Architecten, wspierana przez inżynierów i artystów, pokazuje, jak interdyscyplinarne podejście może prowadzić do powstania przestrzeni, która łączy tradycję z innowacją.
Transformacja kościoła w Heerlen na publiczny basen – wizualizacja widoku na basen
© MVRDV Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries
nowe życie zabytku
Przekształcenie kościoła św. Franciszka z Asyżu w publiczny basen to przedsięwzięcie, które zaoferuje mieszkańcom Heerlen nową przestrzeń do rekreacji i spotkań. Innowacyjne rozwiązania, takie jak regulowana podłoga basenu czy lustrzana tafla wody, w połączeniu z poszanowaniem dla zabytkowych elementów, czynią ten projekt wyjątkowym. Otwarcie basenu planowane jest na koniec 2027 roku, a jego realizacja z pewnością stanie się inspiracją dla innych miast borykających się z problemem pustostanów sakralnych.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni MVRDV.
