Nasze miasta są po prostu zepsute. Jak powinniśmy projektować błękitno-zieloną infrastrukturę?

Wiktor Bochenek

11 maja '22

System zagospodarowania wody deszczowej w dzielnicy Rummelsburg w Berlinie – deszczówka

...

Nie ma co się oszukiwać. Nasze miasta są po prostu zepsute. Nie zmieni się również to, że zmiany klimatyczne będą dalej postępowały, a wraz z nimi susze, ulewy i ekstremalne zjawiska pogodowe. Nie jesteśmy na to gotowi, ale jak to zmienić?

Raport „Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach — narzędzia strategiczne” to efekt współpracy Ecologic institute i Fundacji Sendzimira. Dokument opracowany przez międzynarodowy zespół skupia się przede wszystkim na tym, jak należy zaadaptować miasta do zmian klimatycznych, tak by już dziś unikały problemów związanych z ekstremalnymi warunkami pogodowymi.

Bazując na przeglądzie instrumentów strategicznych, które wprowadziły miasta takie jak Berlin, Lipsk czy Barcelona, autorzy starają się stworzyć rekomendacje rozwiązań, które pomogą polskim miastom wprowadzić rozwiązania wspierające rozwój błękitno-zielonej infrastruktury.

NBS i błękitno-zielona infrastruktura

Dla twórców raportu istotne są dwie definicje. Nature-based solution (NBS), czyli wprowadzanie rozwiązań bazujących przede wszystkim na przyrodzie, i termin błękitno-zielona infrastruktura, wskazujący na fakt świadczenia usług dla mieszkańców miast przez zieleń i wodę (na łamach A&B mówili o tym Joanna Rayss i Zbigniew Szkop). Wszystkie rozwiązania rekomendowane w raporcie są bezpośrednio powiązane z tymi dwoma pojęciami.

Jakie rozwiązania proponują autorzy raportu?

najpierw audyt i plan

Podstawą do wykorzystania rekomendowanych rozwiązań jest stworzenie zintegrowanego masterplanu, który uwzględni perspektywy odgórną i oddolną, aspekty społeczne, gospodarcze, transportowe i kulturalne, a także pozwoli na wieloetapową ocenę projektu w formie audytów.

Stworzenie strategii powinno być pierwszym punktem rozpoczęcia transformacji miast na rzecz adaptacji do zmian klimatycznych. Nie oznacza to jednak wyłącznie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, lecz także stworzenie koncepcji dla każdego z obszarów, co w interesujący sposób wprowadził Berlin.

strategia berlińska

synergia, wsparcie ekspertów i mieszkańców

Istotnym elementem wprowadzania zmian na rzecz adaptacji do zmian klimatu jest odpowiednie włączanie lokalnych społeczności i ekspertów. Zarówno tworzenie planów osiedlowych, jaki decyzje o zmianach powinny uwzględniać dyskusje z mieszkańcami, to przecież oni są pierwszymi użytkownikami danych przestrzeni. Istotne jest również branie pod uwagę eksperckich rekomendacji i opracowań wykonywanych przez specjalistów. Autorzy raportu zwracają również uwagę na konieczność bezpośredniej integracji sektora organizacji pozarządowych i biznesu we współpracy z mieszkańcami i samorządami.

zmiana myślenia o wodzie

Podstawą odciążenia systemów kanalizacyjnych i poprawienia retencji powinno być zintegrowanie gospodarki wodnej poza konwencjonalnymi systemami odwadniania. W ramach rozwiązań bazujących na przyrodzie autorzy wyróżnili trzy rodzaje działań związanych z wodami odpadowymi:

Działania zapobiegawcze — ograniczenie nieprzepuszczalności powierzchni i zastosowanie zielonych rowów infiltracyjnych.
Działania strukturalne — tworzenie stawów i zbiorników retencyjnych, a także wprowadzanie ogrodów deszczowych i niewielkich, sztucznych mokradeł.
Działania adaptacyjne — wprowadzanie zielonych dachów i ścian, rekonstrukcja półnaturalnych linii brzegowych.

Wprowadzenie takich rozwiązań pozwoli na odciążenie systemów kanalizacyjnych przez „pozostawienie” wody w przyrodzie.

ogrody deszczowe mogą być istotnym rozwiązaniem w reformie miast

ochrona zieleni

W kwestii ochrony i projektowania nowych terenów zieleni autorzy raportu wskazują na interesujący przykład wprowadzenia wskaźnika powierzchni biotopu (BAF) stosowany w Berlinie. W ten sposób pozwala się na definiowanie minimalnych standardów ekologicznych dla nowych projektów budowlanych i prac remontowo‑budowlanych. Obliczenie BAF‑u pozwala na określenie, na ile przestrzeń wokół zabudowy jest biologicznie czynna. Wprowadzenie takiego systemu mierzenia pozwala na lepszą ocenę zachowania powierzchni biologicznie czynnej.

wartości współczynnika dla wybranych form zagospodarowania terenu, określającego, w jakim stopniu dana powierzchnia jest czynna biologicznie

przykład wyliczenia BAF

Autorzy raportu wskazują również na konieczność zwiększania powierzchni terenów zieleni, w tym przypadku wskazując na Barcelonę. To miasto rozpoczęło projekt zwiększania zielonej infrastruktury przez odzyskiwanie wnętrz blokowych i podwórzy, tworzenie ogrodów i parków, nasadzenia uliczne czy zazielenianie dachów, elewacji i ogrodzeń.

szacunkowy przyrost zielonej infrastruktury w Barcelonie w latach 2015-2030

jak to sfinansować?

Pojawia się również pytanie, w jaki sposób należy finansować proponowane rozwiązania dla terenów zieleni? W przypadku zachęcania właścicieli indywidualnych i firm istotne jest stworzenie atrakcyjnych ulg podatkowych. Wypracowanie warunków dla poprawy mikroretencji przez ogrody deszczowe czy zachowanie powierzchni biologicznie czynnej pomogłoby długoterminowo odciążyć budżet i ograniczyć koszty obsługi infrastruktury wodnej. Porównywalny projekt wprowadzono dotychczas w Kaliszu (zobacz tutaj). Podobny system mógłby polegać na odpowiednim dofinansowaniu projektów z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury.

konieczność zmian

Przedstawione wyżej rekomendacje to istotne elementy adaptacji i mitygacji do zmian klimatu, które wpisują się w cele zrównoważonego rozwoju wyznaczone przez ONZ. Jakościowa polityka względem wody i zieleni nie może być wypadkową przypadku, ale skonkretyzowanym planem, dzięki którym nasze miasta będą mogły się rozwijać, tworząc dobre miejsca do życia.