Z dniem 29 grudnia 2024 roku w stolicy zaczęły obowiązywać ustalenia Parku Kulturowego „Historyczne Centrum Warszawy”. Pozytywne zmiany obejmą wiele zjawisk będących pochodnymi intensywnego ruchu turystycznego. Jak zmieni się centrum Warszawy i kiedy ład przestrzenny zawita również poza terenami objętymi działaniem Parku Kulturowego?
Ład przestrzenny to nie tylko budynki, które stojąc na mocnych fundamentach, budują jego przestrzeń przez dekady, a nawet setki lat. To także bardziej efemeryczne elementy, które pojawiają się i znikają — budki, reklamy, stragany, rowery gastronomiczne czy infrastruktura związana z organizacją wydarzeń. O ile forma obiektów z tej pierwszej kategorii regulowana jest przez szereg dokumentów i praw, takich jak ustalenia Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzeni czy ochrona konserwatorska, to dla ulotnych składników przestrzeni miejskiej sprawa nierzadko jest o wiele mniej oczywista. W tym wypadku z pomocą przychodzą przede wszystkim dwa rozwiązania prawne — uchwała krajobrazowa oraz, dla przestrzeni istotnych historycznie, ustanowienie Parku Kulturowego.
Park Kulturowy w Warszawie wreszcie działa
Warszawska przestrzeń regulowana jest w tej materii obecnie tylko przy pomocy jednego z tych dokumentów — Park Kulturowy Historyczne Centrum Warszawy uchwalony został już rok temu, jednak dopiero 29 grudnia 2024 roku część zawartych w nim przepisów weszła w życie. Co obejmą zmiany i na jakim terenie będą obowiązywać?
Mapa Parku Kulturowego Historyczne Centrum Warszawy
© UM Warszawa
Park Kulturowy Historyczne Centrum Warszawy ustanowiono w grudniu 2023 roku na terenie obejmującym Stare i Nowe Miasto, Trakt Królewski, ogrody Krasińskich i Saski, a także parki położone poniżej Skarpy oraz Łazienki Królewskie, rozciągając się na terenie blisko 6 kilometrów. Uchwalony wówczas dokument miał zacząć obowiązywać od 29 grudnia 2024 roku, jednak w międzyczasie miasto zadecydowało o zmianie jego brzmienia. Miało chodzić przede wszystkim o uproszczenie i doprecyzowanie zawartych w nim przepisów. W tym celu przeprowadzono kilka tur konsultacji społecznych, w tym ostatnią, zakończoną 22 grudnia bieżącego roku, w których udział wzięli przede wszystkim zainteresowani zmianami przedsiębiorcy.
Sprzedaż obwoźna w centrum Warszawy
© UM Warszawa
handel obwoźny tylko wedle litery prawa
Skutki działania uchwały Park Kulturowy Historyczne Centrum Warszawy odczują przede wszystkim osoby zajmujące się handlem obwoźnym. Dotychczas ta gałąź handlu nie była w mieście uregulowana z perspektywy chaosu przestrzennego, jednak już od 2 dni każda osoba próbująca parać się tego rodzaju działalnością na obszarze objętym ochroną będzie musiała uzyskać zgodę zarządcy terenu, którym w większości wypadków jest miasto. Wedle przedstawicieli władz Warszawy ma to na celu walkę z nielegalnymi wózkami i rowerami gastronomicznymi, które nie tylko wpływają negatywnie na estetykę przestrzeni miejskiej, ale mogą też powodować utrudnienia w ruchu pieszych.
Plac Zamkowy w Warszawie — w tle widoczne stoiska z handlem obwoźnym i kłęby balonów z helem
fot.: Rhododendrites © CC BY SA 4.0 | Wikimedia Commons
ogródki gastronomiczne z ograniczeniami
Kolejną zmianą jest regulacja rozmiarów ogródków gastronomicznych. Podobnie jak w przypadku handlu obwoźnego, ogródki przy barach, restauracjach i kawiarniach zajmują nierzadko dużą część chodników, dezorganizując ruch pieszy oraz utrudniając przemieszczanie się osób na wózkach.
Absolutnym minimum jest 180 cm szerokości pasa ruchu pieszego wolnego od przeszkód. Bez reklamowych potykaczy, śmietników i latarni, od donic z roślinnością i dwumetrowych gofrów. Ogrodzenia, parasole i pulpity z menu muszą zmieścić się na terenie ogródka wyznaczonego przez zarządcę terenu.
— głosi treść informacji na stronie Urzędu Miasta Warszawy.
Regulacje obejmą również stoiska, w tym te stawiane z okazji jarmarków bożonarodzeniowych. W myśl dokumentu będą one teraz musiały operować spójną, stonowaną kolorystyką, ich powierzchnia ograniczona zostanie do 5 metrów kwadratowych, a treścią reklamową pokryć będzie można jedynie 0,3 metra kwadratowego budki.
Historyczne Centrum Warszawy ma za zadanie walczyć z uciążliwymi następstwami ruchu turystycznego
fot.: Rhododendrites © CC BY SA 4.0 | Wikimedia Commons
centrum bez toi-toia
Ciekawa i potrzebna zmiana zajdzie również w kwestii toalet publicznych. Od teraz stawianie toi-toi i ich innych plenerowych odpowiedników będzie nielegalne. Choć w trzeciej dekadzie XXI. wieku wydaje się to nieprawdopodobne, to jeszcze niedawno takie przybytki można było znaleźć w centrum Warszawy, chociażby na Nowym Świecie.
Jesteśmy przekonani, że miasto zapewni ogólnodostępne toalety w estetycznej formie.
— twierdzą przedstawiciele miasta.
Czy faktycznie tak będzie? Trudno powiedzieć, bo Warszawa problem z zapewnianiem dostępu do toalet publicznych ewidentnie ma, czego prominentnym przykładem jest historia toalety automatycznej w Parku Skaryszewskim, która powstawała przez trzy lata, koszt jej wzniesienia wyniósł 650 tysięcy złotych, a ostatecznie i tak korzystanie z niej do najprzyjemniejszych nie należy, bo teren wokół nie jest utwardzony.
Historyczne Centrum Warszawy bez reklam
Przedstawione zmiany to tylko część tego, co w historycznym sercu Warszawy zmieni ustawa o Parku Kulturowym. Reklamy niszczące historyczne elewacje oraz szpecące fasady warszawskich kamienic mają zniknąć w maju przyszłego roku, kiedy uchwała o Parku Kulturowym Historyczne Centrum Warszawy zacznie obowiązywać w całości. Do tego czasu wciąż analizowane są uwagi zgłaszane podczas konsultacji do projektu. Wiadomo także, że już obowiązujące zapisy dotyczące kwestii wymienionych w powyższych akapitach mogą zostać poddane nowelizacji.
Billboard na kamienicach przy Al. Jerozolimskich
fot.: Panek © CC BY-SA 4.0
kiedy uchwała krajobrazowa dla Warszawy?
Miasto określa projekt Parku Kulturowego „Małą uchwałą krajobrazową”. Co jednak z ustawą krajobrazową z prawdziwego zdarzenia? W tym wypadku sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana, a komplikuje się w zasadzie już od 2017 roku, kiedy rozpoczęto pierwsze prace nad tym dokumentem. Jeszcze w 2023 roku wydawało się, że Warszawa wreszcie uzyska narzędzie do ochrony przestrzeni miejskiej przed niechcianymi, nieestetycznymi reklamami, billboardami i banerami reklamowymi. Rzeczywistość okazała się jednak zgoła inna, ponieważ plany miasta pokrzyżował Trybunał Konstytucyjny Marii Przyłębskiej, która w wyroku z 12 grudnia 2023 roku miała orzec, że usuwanie reklam bez możliwości dochodzenia o odszkodowanie jest działaniem niekonstytucyjnym. Prace nad uchwałą w Warszawie zostały więc ponownie zatrzymane. O planach na przyszłość reklam w Warszawie pisze fundacja Miasto Jest Nasze:
Jest to ciekawe w świetle obietnic wyborczych Rafała Trzaskowskiego, prezydenta Warszawy, który deklarował, że jedne z pierwszych podjętych przez niego działań dotyczyć będą właśnie uchwały krajobrazowej. Tym bardziej zastanawia fakt, że pomimo podobnych problemów prawnych i organizacyjnych, z wprowadzeniem dokumentu chroniącego przestrzeń przed reklamozą poradziły sobie inne duże polskie miasta — Kraków, Gdynia, Gdańsk, Sopot, Łódź czy Poznań. Członkowie fundacji Miasto Jest Nasze przewidują, że do Rady Miasta uchwała trafi za około 2 lata. Ile zajmie wprowadzenie jej w życie, nie wiadomo.
