Czy spółdzielnie rozwojowe uratują świat?

Wiktor Bochenek

16 lutego '23

Raport "Pakiet Miejskiej Odporności" opracowany został przez ekspertów © CoopTech Hub | Fundacja im. Heinricha Bölla.

...

Czy pandemia, kryzys energetyczny i wojna w Ukrainie czegoś nas nauczyły? Jeśli nie, to tym gorzej dla nas. Jeśli jednak jakieś wnioski wyciągnęliśmy, to powinny one nas skierować ku większej odporności zbiorowej, nie tylko tej immunologicznej. Z pomocą przychodzą spółdzielnie!

W ramach cyklu #RaportCzwartkowy przedstawiamy dokumenty, raporty i poradniki dotyczące architektury, miast i samorządu, które z pewnością warto nagłośnić i wypromować. W tym tygodniu przyglądamy się raportowi „Pakiet Miejskiej Odporności” opracowanego przez CoopTech Hub i Fundacji im. Heinricha Bölla.

W obliczu wydarzeń ostatnich lat zasadne jest zapytać, czy można dziś zarządzać bez kryzysów? Jak już na wstępie wskazują autorzy opracowania nie ma rozwoju neutralnego, on zawsze opiera się na kryzysach. Jak sobie z nimi radzić? Pomóc mają w tym spółdzielnie rozwojowe, ale za nim o tym wspomnimy, warto zapytać co buduje odporność.

Raport „Pakiet Miejskiej Odporności” dostępny jest na stronie autorów.

raport „Pakiet Miejskiej Odporności” opracowany został przez ekspertów © CoopTech Hub | Fundacja im. Heinricha Bölla.

jak budować odporność?

Powyższy śródtytuł mógłby wprowadzać do product placementu suplementu zdrowotnego, jednak wolimy skupić się na innych kwestiach. Odporność lokalnych społeczności w kontekście kryzysów energetycznych i klimatycznych, zmniejszania się roli ośrodków miejskich, pandemii czy kryzysów humanitarnych można budować według autorów raportu na trzech elementach.

Przede wszystkim adaptacji, dostosowania się do tego co prawdopodobnie nastąpi i stosowania dostępnych zasobów do amortyzacji skutków. Równie istotna jest mitygacja, która pozwoli powstrzymywać kryzysy albo chociaż je minimalizować. Ostatnim wymienionym elementem jest regeneracja — naprawianie i odbudowywanie jest równie istotne co adaptowanie się.

Te trzy elementy składają się na budowanie odporności przez lokalne społeczności, pozwalając na ograniczanie kryzysów. Składają się też na istotę rozwiązań proponowanych przez autorów — spółdzielnie.

trzy filary rozwojowe spółdzielni rozwojowej

recepta na kryzysy — spółdzielczość!

Słowo spółdzielnia obrasta w Polsce w pejoratywy. Słysząc je myślimy o zorganizowanej grupie władzy wokół kilku postprlowskich budynków, dla których technologia dopiero wchodzi w moment poznania telefonu komórkowego. To błędna definicja, co udowadniają autorzy raportu.

Spółdzielnie rozwojowe, do których zakładania i rozwijania zachęcają autorzy raportu mogą odmienić obliczę tego słowa. Ich celem jest prowadzenie strategicznych celów dla gminy w której powstały. Budowane są na trzech filarach: wspólnej własności, wspólnym inwestowaniu i wspólnym zarządzaniu.

Takie jednostki mogą służyć prowadzeniu sprawiedliwej transformacji energetycznej, podnoszeniu kompetencji i tworzeniu miejsc pracy, a także pozwalać na inwestycje, które obok dywidend niosą ze sobą realną społeczną wartość. Problemem w ich budowaniu dotychczas była między innymi fałszywa dychotomia w myśleniu, że mamy do wyboru tylko własność totalnie publiczną lub totalnie prywatną — spółdzielnia przełamuje ten podział.

spółdzielnie mogą być przestrzenią współpracy

Jakie zalety posiada taka struktura? Przede wszystkim spółdzielnie, co przywołują autorzy raportu rzadziej bankrutują. Lepiej się też adaptują do nowych warunków, co pozwala na zarządzanie kryzysem w trudnych warunkach. Spółdzielnie rozwojowe odznaczają się także większą decyzyjnością miejską, a także uwzględnianiem głosu każdego, kto tylko ma udział. Co istotne, autorzy raportu wskazują, że udziały nie powinny wynikać tylko z finansów, ale również działań na rzecz spółdzielni.

Kto powinien ingerować stworzenie spółdzielni? Ich rozwój powinien zaczynać się w instytucjach gminnych, które powinny nadzorować tworzenie i pierwsze fazy istnienia spółdzielni. Następnym krokiem powinno być otwieranie na firmy, instytucje i przede wszystkim mieszkańców.

najważniejszą kwestią jest odpowiadać nie tylko na problemy dzisiejsze, ale również na te, które mogą pojawić się jutro

Przykładem przywołanym przez autorów projektu jest między innymi Evergreen Cooperatives — instytucja powołana w 2008 roku by walczyć z problemami deindustrializacji w Cleveland. Stworzenie takiej spółdzielni, która szybko zbratała się z lokalnymi instytucjami. W pandemii pozwoliło to na zachowanie wielu miejsc pracy, a Evergreen Cooperatives rozwija się na zasadzie kupowania firm i przekształcania je w spółdzielnie.

przykład działania spółdzielni z Cleveland

czas na nasze miasta?

Przykład Cleveland z perspektywy Polski brzmi egzotycznie — na szczęście są przykłady bliższe, współtworzone przez CoopTech Hub i Fundacji im. Heinricha Bölla. Konin i Dąbrowa Górnicza — dwa różne miasta o innych problemach i strukturze, które postanowiły we współpracy z ekspertami stworzyć swoje spółdzielnie.

Know-how i warsztaty tworzenia spółdzielni opisane zostały w dalszej części raportu, do której zachęcamy zaglądnąć. Przekonanie się do formuły spółdzielni może być gamechangerem dla niewielkich miejscowości czy miast średnich — miejsc, które wyjątkowo nie radzą sobie z wieloma negatywnymi skutkami nowoczesnej gospodarki w której siłą stały się metropolie. Jednym zdaniem: Spółdzielmy zamiast dzielić!

Raport „Pakiet Miejskiej Odporności” dostępny jest na stronie autorów.