Recenzja pochodzi z numeru A&B 7-8|23
Książka Catherine Ingraham to fascynujące studium teorii architektury i jej wielopłaszczyznowego związku z praktyką. Eseje udowadniają, że droga od tego, co wymyślone, do tego, co zrealizowane, jest bardziej kręta, niż się zwykle przypuszcza. Oraz że czasem szczęśliwe wyjątki potwierdzają tę regułę.
Catherine Ingraham jest profesorą architektury i projektowania urbanistycznego w Pratt Institute w Nowym Jorku, była także wykładowczynią wizytującą na Uniwersytecie Harvarda. Jej wkład w kulturę architektoniczną można chyba najlepiej podsumować jako ekspansję poza tradycyjne domeny dyscyplinarne, która w konsekwencji pomaga przedefiniować dyskurs architektoniczny.
W swojej najnowszej książce „Architecture”s Theory”, dzięki bogatej wiedzy naukowej i angażującemu stylowi pisania, Ingraham zagłębia się w złożoność dwudziestowiecznej myśli architektonicznej, odsłaniając różnorodne ideologie, które kształtują przestrzeń budowlaną naszej codzienności i które będą kształtować naszą przyszłość. Jej głos jest o tyle szczególny, że Catherine Ingraham jest częścią architektonicznej historii nie tylko poprzez swoją profesję i edukację, lecz także z powodu konotacji rodzinnych. To, że jest jedną z prawnuczek Franka Lloyda Wrighta, z pewnością nie jest obojętne przy analizowaniu jej myśli filozoficznej. Od razu nasuwa się pytanie, czy tę wyjątkową spuściznę należy widzieć jako zaletę, przeszkodę, obowiązek, a może wyzwanie? Bycie potomkinią Wrighta może wprowadzać pewne oczekiwania i presję, ale jednocześnie daje możliwość głębszego zrozumienia i kontynuacji tego dziedzictwa w kontekście wielowątkowej dyscypliny, jaką jest architektura.
Sama Ingraham tłumaczy we wstępie do swojej najnowszej książki, że umiejscowienie dzieł Wrighta w ramach architektury-filozofii-teorii jest niezwykle trudne. Wright był postacią rewolucyjną, jego projekty były nie tylko estetycznymi arcydziełami, ale również niosły głębokie filozoficzne i teoretyczne przesłania. Architekt kładł nacisk na harmonię człowieka z naturą, eksperymentował z nowymi materiałami i technologiami oraz dążył do tworzenia przestrzeni, które miały pozytywny wpływ na życie ich mieszkańców. Wright był również pionierem w zakresie zintegrowanego podejścia do architektury, łącząc funkcję, formę i kontekst w jedną spójną całość — idei, które dzisiaj zaczyna się widzieć jako standard w kontekście zrównoważonego projektowania [należy jednak pamiętać o destrukcyjnym wpływie na krajobraz takich projektów jak słynny dom Fallingwater — przyp. red.]. Ingraham tak komentuje swoją relację z pradziadkiem: „Osobiście uważam Wrighta i Miesa [van der Rohe — przyp. red.] za dwóch najbardziej niesamowitych architektów ostatnich stu lat. Stopniowo jednak dochodziłam do wniosku, że chociaż budynki Wrighta są dla mnie nieskończenie interesujące, to jego prace teoretyczne o architekturze są tak niespokojne, tak bliskie ewangeliczności, że prawie nieczytelne”.
„Architecture”s Theory” składa się z siedmiu rozdziałów, z których każdy poświęcony jest konkretnemu tematowi lub koncepcji w ramach teorii architektonicznej. Styl pisania Ingraham jest przystępny i rzetelny. Autorka zręcznie łączy ramy teoretyczne ze studium przypadków, analizę historyczną z osobistymi anegdotami, tworząc zrównoważoną i angażującą narrację, która utrzymuje czytelnika w napięciu przez cały czas lektury.
Książka rozpoczyna się reprodukcją Pałacu Kultury w Warszawie widzianego z lotu ptaka. W eseju „Slow Dancing: circa 1987” autorka bada niebezpieczne związki architektury i nostalgii, za przykład podając odbudowę Starego Miasta w stolicy Polski (przywołuje także Frankfurt). „Funkcja nostalgii w zdziesiątkowanej Europie jest zrozumiała. Posługując się elementami Zachodniej cywilizacji, takimi jak mit pochodzenia czy rola historii w kształtowaniu tożsamości, nostalgia chce odzyskać to, co utracone, poprzez rekonstrukcję porządków urbanistycznych i architektonicznych. W ten sposób odbudowuje się narracje, które gwarantują ciągłość historii. Zawsze dochodzi jednak do punktu, w którym cały nostalgiczny gmach — dokładnie taki jak warszawskie Stare Miasto — zdradza swoją scenograficzną naturę. Lekcja płynie z tego taka, że są sytuacje, w których nie możesz wrócić do domu utraconego”. Ingraham rozprawia się tym samym z uprzedmiatawianiem praktyki architektonicznej, proponując bardziej organiczne, tu i teraz spojrzenie na tę dziedzinę. W eseju tym pisze również o napięciu między Starym Miastem a Pałacem Kultury: „Stare Miasto, jako próba odzyskania pluralizmu rynku w latach 80., leży w przenośni w cieniu Pałacu Kultury i dosłownie w cieniu tego, co Pałac Kultury reprezentuje. Podobnie jak w przypadku cierpkiego komentarza Rolanda Barthesa, że Maupassant codziennie je lunch pod wieżą Eiffla, aby uniknąć patrzenia na nią, w powojennej Warszawie popularne było powiedzenie, że najlepszy widok na miasto jest z Pałacu Kultury, bo tylko z tego punktu widokowego, sam Pałac jest niewidoczny”.
W „Architecture”s Theory” znajdziemy też rozdziały poświęcone takim tematom, jak polityka architektury (autorka eksploruje złożony związek architektury i polityki, ukazując, w jaki sposób dynamika władzy, wartości kulturowe i ideologie społeczne wpływają na projektowanie i rozwój przestrzeni), doświadczenia przestrzeni (Ingraham zagłębia się w fenomenologiczne aspekty architektury, podkreślając znaczenie ludzkiego doświadczenia w ramach przestrzeni urbanistycznej), płeć i tożsamość (podkreśla związane z płcią aspekty teorii i praktyki architektonicznej, analizuje historyczne wykluczenie kobiet z zawodu architekta i kwestionuje tradycyjne pojęcia ról płciowych w dziedzinie projektowania), postmodernizm i jego pochodne (Ingraham analizuje ruch postmodernistyczny i jego wpływ na teorię architektoniczną, krytykując jego inherentne sprzeczności i badając alternatywy, które pojawiły się w epoce post-postmodernistycznej). Książka przyjmuje też globalną perspektywę, analizując wpływ kontekstów kulturowych, ekonomicznych i geograficznych na teorię i praktykę architektoniczną. Ingraham przedstawia wiele międzynarodowych studiów przypadku, oferując wgląd w to, jak różne społeczeństwa kształtują swoje przestrzenie zbudowane oraz wyzwania związane z globalizacją w produkcji architektonicznej. W końcu „Architecture”s Theory” opisuje wpływ postępu technologicznego i troski o zrównoważoność na teorię architektoniczną. Autorka bada rolę narzędzi projektowania cyfrowego, parametryzmu i praktyk zrównoważonych w kształtowaniu współczesnego dyskursu architektonicznego, podkreślając potencjał technologii do stymulowania nowych form wyrazu i dbałości o środowisko.
„Architecture”s Theory” stanowi znaczący wkład w dziedzinę teorii architektury, zapewnia wszechstronny przegląd perspektyw i debat. Interdyscyplinarne podejście Ingraham łączy teorię z praktyką, oferując zrozumienie złożonego związku architektury, społeczeństwa i kultury. Książka zachęca do krytycznego myślenia i dialogu, będąc przy tym nieocenionym źródłem wiedzy.
