Budżety obywatelskie zaczęły pojawiać się w naszych miastach ponad dekadę temu. Na początku z inicjatywy większych miast, by potem płynnie przejść do mniejszych ośrodków. Jak dzisiaj radzą sobie jako element partycypacji?
W ramach cyklu #RaportCzwartkowy przedstawiamy dokumenty, raporty i poradniki dotyczące architektury, miast i samorządu, które z pewnością warto nagłośnić i wypromować. W tym tygodniu przyglądamy się raportowi „Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2022” opracowanemu przez Borysa Martelę, Lilianę Janik i Kamila Mroza (Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR).
Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2022 — najnowszy raport OPM IRMiR
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
Barometr dostępny jest na stronie IRMiR
magiczne narzędzie
Do wiekopomnych wydarzeń w życiu każdego człowieka można zaliczyć pierwsze głosowanie czy agitację w ramach budżetu obywatelskiego (a także pierwszą porażkę, jeśli Wasz projekt tak, jak ten, przy którym ja współpracowałem, nie zdobył wystarczającej liczby głosów). Magiczne narzędzie partycypacyjne, które narodziło się w Sopocie w 2011 roku, rozpędziło się po całej Polsce. Dziś swoje budżety obywatelskie ma 43,5% miast liczących powyżej pięciu tysięcy mieszkańców.
W dyskursie publicznym coraz częściej podnoszono głos o „wypaleniu się” tego rozwiązania — spadku frekwencji, zastępowaniu działań miejskich instytucji czy nawet mnożeniu biurokracji. To, jak wyglądają fakty na temat budżetów obywatelskich, starał się przebadać raport OBM-IRMiR.
frekwencja w głosowaniach jest stabilna
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
rośnie czy spada?
Ostatnie lata nie oszczędzały gospodarki i społeczeństwa — Polski Ład, pandemia COVID-19, wybuch wojny w Ukrainie czy galopująca przez dłuższy czas inflacja wpłynęły na budżety miast. Jak przełożyło się to na organizacje budżetów obywatelskich?
W 2022 roku polskie miasta zarezerwowały na to narzędzie aż 630,5 miliona złotych. Jak wskazują autorki i autorzy, finansowanie BO między latami 2021 a 2022 osiągnęło stabilny poziom. Tylko 4% miast zmniejszyło fundusze na te projekty, a w 28% wzrosły, choć w większości miast wzrost nakładów nie przekroczył wartości inflacyjnych. O ile finanse w budżetach obywatelskich okazały się stabilnie, tak bardziej zmienne okazały się kwestie frekwencji. Aż w 40,5% gminach frekwencja spadła. 28,4% miast zanotowała wzrost, za to w pozostałych 30,9% ośrodków pozostała bez większych odchyleń.
wydatki i aktywność budżetów obywatelskich jest stabilna
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
W niewielkim aspekcie zmieniły się też tematy wybieranych projektów. Dominowały przede wszystkim działania infrastrukturalne, tereny zieleni i rekreacji. W 2022 roku widocznie było zwiększenie zainteresowania projektami miękkimi, wynikającymi z zakończenia ograniczeń pandemicznych — co czwarty wybierany projekt miał charakter „miękki”.
w dużych miastach budżet obywatelski częściej istnieje w formule uchwały wieloletniej — to istotny element trwałości projektu
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
pełen błędów, osobliwości i pomysłów na przyszłość
Raport ekspertek i ekspertów IRMiR zawiera nie tylko podsumowanie wyników, finansów i statystyk dotyczących BO w polskich miastach, ale również wiele informacji o wszystkich zakresach tego narzędzia. Autorki i autorzy pozwalają zrozumieć zmiany prawne na poziomie krajowym, które nastąpiły w 2018 roku po prawnym uregulowaniu budżetów obywatelskich — wprowadzeniu obowiązkowej organizacji BO dla miast na prawach powiatu.
w związku ze zmianami prawnymi część uchwał ustalanych w miastach jest błędna, najczęściej do uchwalania ustaw z błędami dochodzi w woj. dolnośląskim
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
Raport dostarcza również informacji dotyczących kształtowania uchwał lokalnych, sposobu definiowania mieszkańców (według meldunku czy rezydencji podatkowej), a także nietypowych, często negatywnych rozwiązań, jak kwestie ograniczania udziału dla urzędników. Czytelnik zostaje przeprowadzony przez każdy etap od procedowania po realizację projektu, uwzględniając, co trzeba w nich zmienić.
budżety można dzielić na pule związane ze środkami przeznaczonymi na projekty osiedlowe lub tematyczne
© Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
Budżet obywatelski wciąż może być narzędziem skutecznym jako element partycypacyjny miast, nie może jednak pozostać bez zmian. Warunkiem jego sukcesu pozostaje ciągła ewaluacja i realne dbanie o jego formułę. Takie działania nie są zawsze traktowane poważne, w szczególności w miastach, które do organizacji BO są zobligowane.
Barometr dostępny jest na stronie IRMiR.
