Z kryzysem klimatycznym jest taki problem, że traktujemy go jako problem, który kiedyś przyjdzie. Jest jednak inaczej, a ekstremalne zjawiska pogodowe będą się w ciągu najbliższych lat nasilać. Co z tym zrobić?
W ramach cyklu #RaportCzwartkowy przedstawiamy dokumenty, raporty i poradniki dotyczące architektury, miast i samorządów, które z pewnością warto nagłośnić i wypromować. W tym tygodniu przyglądamy się raportowi „Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce” opracowanemu przez Instytut Ochrony Środowiska — Państwowy Instytut Badawczy.
Opracowanie pod redakcją naukową doktory Eweliny Siwiec skupia się na analizie skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce w cigągu ostatnich lat, z podziałem na zagrożenia, które dotyczą każdego z szesnastu polskich województw. Opracowanie wyróżnia regiony, które najbardziej ucierpiały w ostatnich latach, wyróżniając skale i skutki ekonomiczne związane z tymi zjawiskami. W dużej mierze dokument skupia się na problemach związanych z rolnictwem, lecz nie przechodzi obojętnie obok kwestii infrastruktury i miast.
Dokument jest dostępny na stronie Instytutu Ochrony Środowiska.
straty spowodowane zjawiskami ekstremalnymi w Polsce w latach 2001-2019 (ceny stałe 2020)
© Instytut Ochrony Środowiska — Państwowy Instytut Badawczy
przygotować na najgorsze
Wyróżnienie konkretnych problemów, jak i zjawisk ekstremalnych jest niezbędne w kontekście ograniczania nieprzychylnych zmian w przyszłości. Jakie wnioski można wyciągnąć z dokumentu?
Podstawowym jest konieczność usprawnienia systemów monitorowania i ostrzegania mieszkańców przed zagrożeniami. Nie dotyczy to tylko zjawisk takich jak susze czy powodzie, ale również upały, które wraz z ocieplaniem klimatu będą coraz trudniejsze do zniesienia, przede wszystkim dla starszej części społeczeństwa. Takie działania koniecznie muszą postawić na zapewnienie odpowiedniego sprzętu i wyposażenia, chociażby w ratownictwie.
Przed dużym zagrożeniem staje rolnictwo. Potrzebne jest zapewnienie, że produkcja rolna będzie mogła być prowadzona w zmienionych warunkach klimatycznych, będzie odporna na większość zjawisk ekstremalnych oraz wystarczająca, aby wyżywić wzrastającą liczbę mieszkańców. Konieczne jest zwiększanie retencji wody w sposób nieingerujący w środowisko (problematyka melioracji czy zalesień śródpolnych), ale również wprowadzenie upraw o zmniejszonym zapotrzebowaniu na wodę.
Autorzy raportu zalecają również przygotowanie infrastruktury komunalnej przez rozbudowę błękitno-zielonej infrastruktury i podobnie jak w kwestiach agrarnych, rozbudowę retencji wodnej. Pozwala to na stworzenie lepszych warunków dla mikroklimatu.
Dokument jest dostępny na stronie Instytutu Ochrony Środowiska.
szacunkowa wartość strat w procentach PKB w Polsce w latach 2001-2019
© Instytut Ochrony Środowiska — Państwowy Instytut Badawczy
do kogo adresowany jest atlas?
„Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce” to publikacja, której wykorzystanie nie musi kończyć się na instytucjach publicznych zajmujących się zarządzaniem kryzysowym — wiedza zawarta w dokumencie spokojnie może zostać wykorzystana przez architektów, urbanistów czy samorządowców. Odpowiednie dostosowanie budowy, infrastruktury publicznej czy siatki miejskiej może pozwolić na ograniczenie strat finansowych i nie tylko. Atlas może przydać się wszystkim, ponieważ zmiany klimatu nigdzie się nie wybierają.
procentowy udział zjawisk ekstremalnych stanowiących przyczynę strat w rolnictwie w latach 2017-2019
© Instytut Ochrony Środowiska — Państwowy Instytut Badawczy
Na pytania dotyczące publikacji specjalnie dla nas odpowiedziała doktora Ewelina Siwiec, ekspertka Krajowego Ośrodka Zmian Klimatu przy IOŚ-PIB
Wiktor Bochenek: W jaki sposób monitorowanie zjawisk ekstremalnych w Polsce może przyczynić się do zmniejszania strat?
Dr Ewelina Siwiec: Podstawą dla wdrażania działań, które mogą przyczynić się do ograniczenia strat spowodowanych zjawiskami ekstremalnymi, jest wiedza pozyskana dzięki obserwacjom, pomiarom, gromadzeniu oraz analizie danych. Wykorzystanie rzetelnych danych zwiększa stopień pewności badań naukowych i buduje świadomość w zakresie wpływu ekstremów pogodowych i klimatycznych na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Szeroko prowadzony monitoring zjawisk ekstremalnych wspiera systemy wczesnego ostrzegania mieszkańców, informując o potencjalnym zagrożeniu i ryzyku zdrowotnym.
Niemniej wiedza o zjawiskach ekstremalnych obejmuje nie tylko poznanie specyfiki i natury zjawisk, ale również kwestie związane z późniejszą oceną ich skutków. Dokumentowanie informacji o szkodach i stratach powstałych w wyniku ekstremów pogodowych i klimatycznych ma istotne znaczenie w realizacji zadań związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych. Dane o skutkach zjawisk ekstremalnych pozwalają na wskazanie obszarów o szczególnej podatności na oddziaływanie konsekwencji zmian klimatu. Problematyka gromadzenia danych o skutkach ekstremów nabiera na świecie szczególnego znaczenia, ponieważ uświadamia decydentom politycznym, iż efektywne zarządzanie jest możliwe przede wszystkim w przypadku obszarów „możliwych do zmierzenia”.
Podejmowanie trafnych decyzji nabiera wyjątkowego znaczenia szczególnie w sytuacji, kiedy zależy od nich życie i zdrowie człowieka. Naprawa szkód materialnych, np. uszkodzeń infrastruktury, jest możliwa dzięki odpowiednim środkom finansowym, natomiast nie można zapominać, że za każdym zdarzeniem ekstremalnym kryją się tragedie ludzi, którzy w wyniku klęski żywiołowej stracili bliskich, zdrowie albo dorobek całego życia. To waśnie te, pomijane często konsekwencje psychiczne — niewidoczne, trudne do ukazania w sposób mierzalny — są najbardziej dotkliwe społecznie. Z tego powodu jednym z głównych celów działań przyczyniających się do zmniejszenia strat, czyli związanych z adaptacją do zmian klimatu oraz redukcją ryzyka klęsk żywiołowych, jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego.
każde województwo jest przestawione w Atlasie
© Instytut Ochrony Środowiska — Państwowy Instytut Badawczy
Wiktor Bochenek: Do kogo jest adresowany ten dokument? Kto może z niego skorzystać?
Dr Ewelina Siwiec: Odbiorcą „Atlasu skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce” może być każda osoba zainteresowana problemem zmian klimatu, ich wpływem na gospodarkę i społeczeństwo. Niemniej opracowanie może być szczególnie przydatne specjalistom z zakresu np. architektury krajobrazu, dla których ważne będą dane o charakterze regionalnym, dotyczące strat w infrastrukturze komunalnej. Mogą one stanowić pewną podpowiedź w zakresie obszarów, w przypadku których występuje pilna potrzeba realizacji działań adaptacyjnych związanych np. z rozbudową błękitno-zielonej infrastruktury. Z kolei decydenci polityczni mogą wykorzystać „Atlas” w procesie kierowania środków finansowych na działania związane z adaptacją do zmian klimatu oraz redukcją ryzyka klęsk żywiołowych. Dane zawarte w naszym dokumencie z powodzeniem mogą posłużyć również naukowcom do prac z zakresu analizy ryzyka związanego ze zmianami klimatu.
Dokument jest dostępny na stronie Instytutu Ochrony Środowiska.
