Artysty Wojciecha Fangora przedstawiać nie trzeba. Mało kto wie, że jest autorem mozaik zdobiących Dworzec Warszawa Śródmieście. Abstrakcyjne kompozycje z różnokolorowych ceramicznych płytek zdobią ściany i sufity podziemnej części Dworca Warszawa Śródmieście od ponad 60 lat. W grudniu 2020 roku mozaiki Wojciecha Fangora zostały wpisane do rejestru zabytków.
projekt Dworca Warszawa Śródmieście
Dworzec kolejowy Warszawa Śródmieście w Alejach Jerozolimskich niemal w całości znajduje się pod ziemią. Dworzec powstał w latach 50. XX wieku według projektu architektów Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, którzy wtórnie wykorzystali mury hali peronowej zniszczonego w czasie wojny Dworca Głównego. Z tamtego czasu pochodzą m.in. dwa socrealistyczne pawilony wejściowe, wzniesione symetrycznie do osi Pałacu Kultury.
Podziemną część wykończono już w latach 60., a projekty powstały w latach 1960-1962 w Zakładach Artystyczno-Badawczych warszawskiej ASP, awangardowej pracowni działającej w ramach Wydziału Architektury Wnętrz, pod kierownictwem architektów Jerzego Sołtan i Zbigniewa Ihnatowicza. W zespole znalazły się wybitne osobowości polskiej architektury, plastyki i wzornictwa, m.in.: malarz Wojciech Fangor, rysownik i rzeźbiarz Lech Tomaszewski, architekt wnętrz Bogusław Smyrski, autorzy ceramiki artystycznej Helena i Lech Grześkiewiczowie, a także specjaliści od akustyki, oświetlenia.
Wnętrze Dworca Śródmieście na tamte lata było niezwykle nowatorskie, szokowało rozwiązaniami przestrzennymi i plastycznymi. Halę peronową oraz przylegające do niej pomieszczenia wykończono trawertynem i płukanym betonem. Filary podtrzymujące strop obito artystycznie perforowaną blachą. Nad peronami zawieszono metalowe żebra, które nie tylko tłumiły hałas pociągów, ale i rozpraszały światło umieszczonych nad nimi lamp. W salach kas i poczekalni pod sufitami zawisły awangardowe lampy w formie czarnych tubusów. Na peronach i w poczekalniach ustawiono charakterystyczne ławki z falistymi siedziskami. Do informacji wizualnej zaprojektowano specjalny krój liter.
mozaiki Wojciecha Fangora
fot. powojenny modernizm
mozaiki Wojciecha Fangora
Dodatkową dekoracją dworca są abstrakcyjne mozaiki, których autorem był wybitny malarz, grafik i plakacista Wojciech Fangor. Mozaiki opracowane zostały również przez Stanisława Kucharskiego we współpracy z Violą Damięcką i Jolantą Bieguszewską. Wszystkie ułożono ze szkliwionych płytek ceramicznych o wymiarach 4 na 3 cm wykonanych w Zakładach Fajansu we Włocławku, częściowo przy użyciu barwników sprowadzonych z Włoch. Za proces technologiczny i ostateczną formę ceramiki odpowiedzialni byli artyści Helena i Lech Grześkiewiczowie.
W grudniu 2020 roku, Wojewódzki Konserwator Zabytków objął ochroną 52 mozaiki sufitowe znajdujące się nad trzema peronami dworca oraz 27 mozaik ściennych zlokalizowanych w holach i pomieszczeniach dawnych poczekalni przylegających do peronów bocznych, a także w przejściach prowadzących na peron środkowy.
fot. Warszawskie Mozaiki | Instagram
Mozaiki znajdują się pod stropem nad trzema peronami oraz na ścianach wkomponowane w szczeliny pomiędzy płytami okładziny kamiennej. Kompozycje z płytek czerwonych, pomarańczowych i żółtych towarzyszą podróżnym oczekującym na pociąg w kierunku wschodnim, zaś płytki błękitne i zielone — w kierunku zachodnim.
Powyższe doświadczenia malarskie Fangora w powiązaniu z badaniami nad percepcją ruchu podejmowanymi w Zakładach Artystyczno-Badawczych złożyły się na nowatorski zamysł zintegrowania dekoracji z przestrzenią dworca. W zamierzeniu projektantów mozaiki miały być narzędziem oddziaływania wizualnego, zarówno na podróżnych przebywających na stacji, jak i oglądających dekoracje ścienne z okien poruszającego się pociągu — napisał Wojewódzki Konserwator Zabytków prof. Jakub Lewicki w uzasadnieniu wpisu mozaik do rejestru zabytków.
fot. Warszawskie Mozaiki | Instagram
przebudowa dworca
Współpraca PKP S.A. z wojewódzkim konserwatorem zabytków nie zawsze była prosta. Spółka odwołała się do Ministerstwa Kultury od umieszczenia w rejestrze zabytków przystanków Warszawa Ochota i Warszawa Powiśle z wczesnych lat 60. XX wieku oraz pozostałości Dworca Terespolskiego na Pradze z lat 60. XIX wieku. Jak będzie tym razem?
Obecnie Dworzec Warszawa Śródmieście jest zarządzany przez PKP S.A., jednak nie została jeszcze wypracowana ostateczna koncepcja jego przebudowy w kontekście planowanej modernizacji podmiejskiej linii średnicowej. PKP S.A. nie planuje odwoływać się o decyzji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dotyczącej wpisu mozaik autorstwa Wojciecha Fangora do rejestru zabytków ruchomych. PKP na co dzień współpracują ze służbami konserwatorskimi i respektują decyzje urzędów ochrony zabytków — zapewnił na łamach Gazety Wyborzej Michał Stilger.
