Miały być wyburzone, ale ocalały i służą nowym celom. Budynki dawnej wytwórni tlenu w wielkopolskim Czempiniu pełnią dziś funkcję lokalnego centrum społecznego o nazwie Tlenownia. W skali niewielkiego miasteczka to znacząca i bardzo potrzebna realizacja.
Czempiń – pięciotysięczne miasteczko leżące mniej więcej w połowie drogi między Poznaniem a Lesznem. Od lat 90. zeszłego wieku niszczały tu ceglane zabudowania dawnej wytwórni tlenu i zakładów mechanicznych przy ulicy Nowej, blisko dworca PKP, bezpośrednio obok szkoły podstawowej i naprzeciw czempińskiego urzędu gminy. Zakład produkcji tlenu powstał w tym miejscu sto lat temu, najpierw prywatny, po wojnie – znacjonalizowany i zamknięty pod koniec zeszłego wieku. Budynki popadły w ruinę i przeznaczone były do rozbiórki. Konserwator zabytków wydał zgodę na wyburzenie kompleksu niewpisanego do rejestru, jednak lokalne władze zdecydowały, by uratować stare obiekty i, z użyciem unijnego dofinansowania, stworzyć w nich Centrum Aktywizacji Społecznej „Tlenownia”.
zupełna metamorfoza
Zadanie powierzono poznańskiej Pracowni Projektowej J.P. Woźny. Gotową Tlenownię otwarto pod koniec sierpnia. Zabudowania stoją na długiej, stosunkowo wąskiej i głębokiej działce za ogrodzeniem. Dawnemu pełnemu murowi nadano ażurowy charakter i cały kompleks jest dobrze widoczny od strony ulicy i urzędu. Bryła i kubatura zostały zachowane i oczyszczone z dobudówek. Jedyną zmianą widoczną z zewnątrz jest dobudowa przeszklonego szybu windy i nadbudowa najwyższej kondygnacji o współczesnej formie wyraźnie odróżniającej się od starych murów. Po stronie wschodniej powstał też pasaż przekryty częściowo szklanym dachem między głównym korpusem Tlenowni, a niskimi pawilonami przylegającymi do granicy działki. Po przebudowie i adaptacji obiekt nie przypomina kompletnej rudery, w którą zamienił się po latach zaniedbań.
Widok Tlenowni z okien Urzędu Gminy, od strony ul. Nowej
źródło: Urząd Gminy Czempiń
Ważną rolę odgrywa tu zagospodarowanie terenu. Do budynku stojącego w głębi działki prowadzi wyłożony granitem i sjenitem pasaż z ławkami wzdłuż którego zasadzono 10 platanów. Drzewa rosną też w kilku dużych donicach, na tyłach powstała również obszerna pergola, a obok budynku – szklarnia na uprawy. Przed budykiem stanęła rzeźba przedstawiająca Antoniego Jezierskiego - międzywojennego przedsiębiorcy i twórcy Tlenowni. Na elewacji frontowej widnieje stylizowany na lata 20. XX wieku napis TLENOWNIA, charakterystyczny i czytelny, choć nieco za duży. Obok nie ma przecież placówek, wśród których Tlenownia musiałaby się silnie wyróżnić.
Należy za to zadbać o to, by przestrzeń wokół centrum aktywizacji społecznej została optycznie, estetycznie i funkcjonalnie połączona z terenem wokół szkoły i placem (czy też parkingiem) Urzędu Gminy. W ten sposób może powstać interesująca przestrzeń publiczna rozciągająca się od przydworcowych terenów przy ul. Kolejowej po otoczenie urzędu przy ul. Popiełuszki.
Centrum Aktywizacji Społecznej Tlenownia w Czempiniu, pasaż między głównym budynkiem i bocznymi pawilonami.
fot.: Przemysław Woźny
bez nadmiaru
- Władze chciały postawić na działce jeszcze salę sportową, ale szczęśliwie zrezygnowały z tego zamiaru. Dzięki temu było tu sporo miejsca na urządzenie zieleni i przestrzeni do wypoczynku oraz integracji – mówi główny projektant Przemysław Woźny. Docenia przy tym decyzję gminy, by ratować formę starych budynków. – Udało się nam ocalić ponad trzydzieści procent oryginalnej substancji: przede wszystkim zewnętrznych murów. Reszta to nowe konstrukcje: żelbetowe lub stalowe. Staraliśmy się również zachować jak najwięcej oryginalnych detali, choć nie zawsze kończyło się to sukcesem.
Woźny dodaje, że prace budowlane przy starych obiektach są skomplikowane i wymagają dużego zaangażowania od wykonawców, co - jego zdaniem - w tym przypadku przełożyło się na bardzo dobry efekt końcowy.
Centrum Aktywizacji Społecznej Tlenownia w Czempiniu, po lewej: hol wejściowy, po prawej: jedno z pomieszczeń biblioteki.
fot.: Przemysław Woźny
Na parterze głównego obiektu mieści się wielofunkcyjna sala przeznaczona na cele kulturalne i integracyjne, seanse filmowe, ale i posiedzenia rady miejskiej. Biblioteka zajmuje część parteru i pierwszego piętra. Na ostatniej kondygnacji znajduje się kolejna sala spotkań. Są też miejsca na wynajem m.in. pod gastronomię, tak by w budynku działo się jak najwięcej.
Tlenownia nie jest dużym obiektem, ale skala i jakość przedsięwzięcia i tak są znaczne w porównaniu z wielkością miasteczka. W ten sposób Czempiń podnosi swoją atrakcyjność nie tylko wobec dotychczasowych, ale i przyszłych mieszkańców. Podobnie działają inne podpoznańskie gminy, jak choćby połozona bliżej Poznania Rokietnica, która nowymi budynkami użyteczności publicznej oraz planami stworzenia lokalnego centrum konkuruje z innymi ośrodkami walczącymi o ekonomicznych „uciekinierów” z coraz droższej stolicy województwa.
