Działalności wrocławskiego BWA wiele miast mogłoby pozazdrościć. Prężnie rozwijająca się instytucja zaskakuje nie tylko na polu sztuk wizualnych, ale i projektowych. BWA Wrocław zmienia swoje siedziby jak rękawiczki — pod koniec 2023 roku rozpoczął się remont Galerii Dizajn i Żyjni przy ulicy Świdnickiej (proj.: Centrala), teraz poznajemy pierwsze szczegóły na temat nowej-starej siedziby głównej. Jaki potencjał kreuje miejsce, w którym znajdzie się BWA Wrocław?
Podczas konferencji prasowej, która odbyła się 26 marca bieżącego roku, wrocławskie Biuro Wystaw Artystycznych podzieliło się planami dotyczącymi adaptacji postindustrialnego zabytku na nową siedzibę główną dla instytucji. Hala przy ulicy Kolejowej 63, w której niebawem rozgości się BWA Wrocław należała niegdyś do firmy Kraftpost, niemieckiej poczty obsługującej przesyłki oraz przewóz pasażerów przy pomocy charakterystycznych, żółtych autobusów. Właśnie tam montowano oraz naprawiano pojazdy, które w latach 20. i 30. XX wieku upowszechniły dostęp do prasy i poczty poza wielkimi ośrodkami miejskimi oraz umożliwiły prekursorskie działania w zakresie transportu publicznego. Za projekt budynku powstałego w 1931 roku odpowiadał Lothar Neumann, niemiecki architekt modernistyczny, autor gmachu Urzędu Pocztowego przy ulicy Krasińskiego — pierwszego drapacza chmur we Wrocławiu.
Nowa siedziba BWA Wrocław — Dawna hala montażowa Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Maciej Lulko dla PFR Nieruchomości | mat. prasowe BWA Wrocław
sztuka na Kolejowej
Zabytkowa, murowana hala z lat 30. stanowiła niegdyś część większego kompleksu przemysłowego, który w kwartale pomiędzy Kolejową, Tęczową, Prostą i Grabiszyńską zajmowały głównie zakłady Fabryki Wagonów Braci Hoffman. Dziś po industrialnej przeszłości pozostał jedynie budynek administracyjny, warsztat lakierniczy oraz hala montażowa, do której przeniesie się BWA.
Nowa siedziba BWA Wrocław — Dawna hala montażowa Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: PFR Nieruchomości | mat. prasowe BWA Wrocław
Teren nie leży odłogiem; zmienił się nie do poznania, gdy podjęto decyzję o rozbiórce niskich zabudowań przemysłowych, które okalały kwartał ze wszystkich stron, oraz wybudowaniu w tym miejscu rządowego osiedla Nowa Kolejowa (proj. B2studio), finansowanego w ramach programu Mieszkanie Plus. Powstało wówczas osiem wielorodzinnych budynków mieszkaniowych przedsiębiorstwa państwowego PFR Nieruchomości, które szczelnie wypełniły przestrzeń. W jego centrum nadal jednak straszyła zabytkowa, choć szybko niszczejąca hala produkcyjna. W ciągu trzech najbliższych lat ma się to zmienić, bowiem dawna montownia autobusów stanie się główną siedzibą wrocławskiego BWA.
Nowa siedziba BWA Wrocław — Dawna hala montażowa Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Maciej Lulko dla PFR Nieruchomości | mat. prasowe BWA Wrocław
BWA przemierza Wrocław
Pomysł pojawił się przynajmniej w 2020 roku, kiedy zadecydowano o przeniesieniu BWA Wrocław z pałacu Hatzfeldów do specjalnie przygotowanej, choć tymczasowej, przestrzeni Dworca Wrocław Główny. Wówczas miasto ogłosiło plan budowy nowego obiektu galeryjnego na Kępie Mieszczańskiej, przy ulicy Księcia Witolda. Siedziba główna BWA miała powstać jako część większego projektu deweloperskiego, który miasto chciało przeprowadzić z prywatnym inwestorem. Plany zarzucono jednak dwa lata później. Od 2022 roku coraz więcej mówiło się o pozyskaniu na cele wystawiennicze przemysłowego zabytku przy Kolejowej 63, pojawiały się wywiady z dyrektorem BWA, instytucja organizowała nawet oprowadzania po swojej przyszłej siedzibie. Teraz to już pewne i konkretne — BWA Wrocław otworzy swoją nową główną siedzibę już w najbliższych latach.
Nowa siedziba BWA Wrocław — wnętrza dawnej hali montażowej Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Michał Łuczak | mat. prasowe BWA Wrocław
jaka będzie nowa siedziba BWA Wrocław?
Jak podaje oficjalna strona wrocławskiego Biura Wystaw Artystycznych, w nowej przestrzeni do dyspozycji będzie łącznie 4 tysiące metrów kwadratowych powierzchni użytkowej. Ta zostanie podzielona na kilka odrębnych części:
[...] dwie hale wystawiennicze, 1000 i 230m² z możliwością powiększenia o trzecią o wielkości 500m² na wysokość od 6 do 10m, a także sala performatywna o wielkości 250m². Będzie to przestrzeń na performansy, projekcje filmowe i mniejsze koncerty. Będzie możliwość wjazdu tira oraz spełnienia najwyższych standardów ochrony obiektów we współpracy z Narodowym Instytutem Muzeów. Poza tym sala video-artu, sala edukacyjna, wielofunkcyjne foyer na 500 metrów². Do tego przestrzeń do regeneracji, pokój wyciszenia czy kantyna.
— wyjaśnia Maciej Bujko, dyrektor BWA Wrocław
Nowa siedziba BWA Wrocław — wnętrza dawnej hali montażowej Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Michał Łuczak | mat. prasowe BWA Wrocław
dwa konteksty z korzyścią dla sztuki
Przestrzeń, w której eksponowana jest sztuka, ma niebagatelne znaczenie dla jej odbioru. Obraz w barokowej ramie oddziałuje w zupełnie inny sposób w XVIII-wiecznych wnętrzach pałacu z amfiladowym układem, niż na tle białych ścian nowoczesnego obiektu. Te ostatnie, znane pod nazwą white cubes po drugiej wojnie światowej stały się standardem w projektach budynków muzealnych, zwłaszcza prezentujących sztukę współczesną. Mimo licznych zalet (elastyczność w kształtowaniu ekspozycji, neutralność), mają również swoje wady — jasne wnętrza mogą przytłaczać osoby wrażliwe na intensywne bodźce, wciąż odgrywają rolę w postkolonialnej, artystycznej dominacji Zachodu, a przede wszystkim ich białe ściany i prostopadłościenne kubatury dekontekstualizują eksponowaną w nich sztukę. Prezentowane eksponaty mogą mieć trudność w nawiązaniu dialogu z przestrzenią, której podstawową cechą jest ambiwalencja.
Nowa siedziba BWA Wrocław — wnętrza dawnej hali montażowej Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Michał Łuczak | mat. prasowe BWA Wrocław
Kolejną płaszczyzną, na której adaptacja budynku wrocławskiej hali montażowej jawi się jako szansa dla sztuki, jest kontekst w znaczeniu historii miejsca i jej materialnych manifestacji. Powiązania w takich lokalizacjach budowane są nie tylko w sferze wizualnej, ale i znaczeniowej — odwoływanie się do przeszłości miejsca odbywać się może również poprzez interakcję z architekturą projektowaną ze świadomością kontekstu historycznego, a przykładami takich obiektów są między innymi gmach MOCAKu, zlokalizowany w obrębie dawnej fabryki Oskara Schindlera w Krakowie czy zaadaptowany Pavillon de l'Arsenal w Paryżu.
Nowa siedziba BWA Wrocław — wnętrza dawnej hali montażowej Kraftpostu przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Michał Łuczak | mat. prasowe BWA Wrocław
no more white cubes
W obliczu narastającej krytyki white cubes, coraz mocniej doceniane są przestrzenie ekspozycyjne, które posiadają „charakter” wykraczający poza bezwzględnie proste piony i poziomy oraz niezmąconą biel ścian. Wrocław już teraz dysponuje takimi przestrzeniami — świetnym przykładem jest Muzeum Współczesne, którego siedziba znajduje się w schronie przeciwlotniczym z lat 40, XX wieku, zbudowanym wedle projektu Richarda Konwiarza. Wizyta w olbrzymiej, pozbawionej okien rotundzie jest doświadczeniem jedynym w swoim rodzaju, i choć niewielka ilość dostępnej przestrzeni oraz cyrkularny układ wnętrz muszą sprawiać niemało kłopotów zespołom kuratorskim, to podobnych efektów próżno szukać w dobrze znanych white cube'ach. Jeśli podczas projektowania nowej siedziby BWA Wrocław uda się wykorzystać zastaną materię w kreatywny sposób, można spodziewać się podobnie unikalnych doświadczeń również i tam.
Prezentacja nowej siedziby BWA przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Wojciech Chrubasik | mat. prasowe BWA Wrocław
montażownia sztuki
W kontekście adaptacji nowej siedziby BWA Wrocław nie można zapomnieć również o tym, że budynek hali montażowej Kraftpostu objęty jest ochroną konserwatorską. Ustalenia z urzędami konserwatorskimi mogą wpłynąć na kształt interwencji architektonicznych przeprowadzanych na zabytkowym obiekcie. Wydaje się jednak, że minimalizacja działań budowlanych, albo też uwypuklenie jakości prezentowanych przez architekturę przemysłową pierwszej połowy XX wieku może wyjść nowej galerii BWA tylko na dobre. W jej wnętrzach zachowały się elementy wyposażenia wykorzystywanego do produkcji i naprawy charakterystycznych, żółtych autobusów Kraftpostu — między innymi podwieszone pod sufitem prowadnice, wentylatory czy półki narzędziowe. Charakteru wnętrzu dodają również mocno zniszczona, turkusowa lamperia oraz odsłonięta konstrukcja dachu.
Prezentacja nowej siedziby BWA przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu
fot.: Wojciech Chrubasik | mat. prasowe BWA Wrocław
wielka niewiadoma
Projektem architektonicznym remontu XX-wiecznej hali zajmie się pracownia Chamielec Architekci, która odpowiada za kilka udanych rewitalizacji na terenie Wrocławia, między innymi budynków neogotyckiego szpitala przy placu Jana Pawła II we Wrocławiu czy modernizacji dwóch kamienic przy ulicy Piłsudskiego, również we Wrocławiu. Wiadomo również, że pracownia prowadzona przez Arkadiusza Chamielca odpowiadać będzie za projekty rewitalizacji pozostałych zabytków w obrębie dawnej fabryki wagonów.
Prezentacja nowej siedziby BWA przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu — Anna Szpakowska-Kujawska, Model wędrowca
fot.: Wojciech Chrubasik | mat. prasowe BWA Wrocław
Niestety, zakres i charakter zmian, które zostaną wprowadzone w hali przy ulicy Kolejowej we Wrocławiu nie jest jeszcze znany — więcej dowiemy się zapewne najpóźniej przy okazji ogłoszenia konkursu na projekt wnętrz nowej głównej siedziby BWA Wrocław, który instytucja ma niebawem ogłosić. BWA Wrocław podało za to orientacyjne daty realizacji kolejnych etapów przedsięwzięcia. Już w drugiej przyszłego roku BWA zamierza ogłosić przetarg na realizację projektu architektonicznego, zaś zakończenie trwającej około 18 miesięcy rewitalizacji planowane jest na 2028 rok.
