Rewitalizacja Parku Podzamcze w Łęcznej otrzymała drugą nagrodę w konkursie Towarzystwa Urbanistów Polskich na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w Polsce, edycja 2020 w kategorii: Zrewitalizowana przestrzeń publiczna w zieleni. Poczytajcie o historii założenia dworsko-parkowego, poszczególnych etapach jego budowy i przekształcania.
Za nagrodzony drugiem miejscem projekt odpowiada zespół autorski w składzie: Piotr Hradecki – Piotr Hardecki Architekt we współpracy z Filipem Twardowskim i Tomaszem Trzupkiem. Natomiast za architekturę krajobrazu odpowiedzialne były Beata Kańska z Kanska biuro projektowe i Milena Gawąd z Argo Atelier. Sąd konkursowy docenił realizację za odtworzenie kwaterowego ogrodu włoskiego oraz dziewiętnastowiecznego parku romantycznego. Pełne uzasanienie jury znajdziecie w artykule o wynikach konkursu TUP.
pozostałości budynków zostały zagospodarowane w formie ruin
fot.: Łukasz Trojanowski
niegdyś zamek, teraz park
Historia założenia dworsko-parkowego w Łęcznej jest od zawsze związana z miastem, dobrami łęczyńskim oraz licznymi właścicielami majątku. W roku 1467 w wyniku starań Jana z Tęczyna, kasztelana krakowskiego, Łęczna otrzymała prawa miejskie. Natomiast około roku 1525 u zbiegu dwóch rzek, powstał warowny zamek na wzgórzu, a prawdopodobnie wraz z nim typowy, renesansowy ogród. Po najeździe szwedzkim zamek został zrujnowany i nigdy już nieodbudowany. Obecnie po warowni nie ma śladu, ale jego lokalizację potwierdziły badania archeologiczne.
plan folwarku w Łęcznej
© Piotr Hradecki Architekt
W 1879 roku majątek nabył Jan Gotlib Bloch — bankier i przedsiębiorca, filantrop, twórca i budowniczy linii kolejowych na terenie ówczesnej Rosji. W 1881 roku wybudował on stajnię, później spichlerz, a w kolejnych latach wiele murowanych budynków. Sprowadził też warszawskiego architekta, Adolfa Schimmelphenniga, który wzniósł murowaną willę-pałac przy starym dworze. Za jego czasów park został przekomponowany w układ krajobrazowy i ogrodzony. Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku Łęczna słynęła z hodowli koni wyścigowych, wtedy na terenie majątku powstały stajnie.
zdjęcie stajni wyścigowej w Łęcznej opublikowane na łamach czasopisma „Kraj” wydanego w Petersburgu 11 (24) maj 1901r.,
dodatek pt. „Koń, wyścigi i prowincjonalne wystawy inwentarza”
źródło: facebook, grupa Powiat łęczyński uratuj od zapomnienia
Po II wojnie światowej, w 1946 roku majątek przejął Skarb Państwa. Przez wiele lat w zabudowaniach folwarcznych mieściło się Państwowe Gospodarstwo Rolne PGR oraz Kombinat Ogrodniczy. W 1981 roku przekształcono je w Ogrodnicze Przedsiębiorstwo Państwowe, które na początku lat 90. XX wieku rozwiązano. Natomiast pałac oraz oficyna w 1970 roku zostały zajęte przez Fabrykę Półprzewodników TEWA, sprywatyzowaną w 1993 roku. Zaniedbany pałac popadł w ruinę, a w wyniku zmian ustrojowych pozbawione opieki budynki dawnego folwarku, po kolejnych pożarach zamieniały się w gruzowiska, stopniowo zawłaszczane przez dziko rosnącą zieleń. Dawna stajnia dla koni wyścigowych z siodlarnią z dwiema flankującymi wieżami spaliła się w 1999 roku. Budynek stajni z powozownią spłonął w 2014 roku. We względnie dobrym stanie pozostała murowana wieża służąca niegdyś do suszenia chmielu oraz wyszczerbione szpalery lipowe zachowujące geometrię dawnych nasadzeń.
kompleksowa rewitalizacja
W 2007 roku teren znajdujący się w otulinie Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego wraz z całym układem urbanistycznym został wpisany do ewidencji zabytków. Natomiast decyzję o rozpoczęciu kompleksowej rewitalizacji podjęto jesienią 2015 roku. W przygotowanie rewitalizacji przy użyciu konsultacji społecznych zaangażowano mieszkańców i organizacje społeczne. Działaniami rewitalizacyjnymi objęto prawie dwunastohektarowy teren z folwarkiem i jego otoczeniem, centralną częścią parku przed pałacem oraz doliną Wieprza i Świnki.
zrujnowane wnętrze stajni w 2015 roku
fot.: Piotr Hradecki Architekt
Przedsięwzięcie podzielono na projekty: rewitalizację zespołu dworsko-parkowego Podzamcze, w tym odtworzenie XVIII wiecznego ogrodu włoskiego wraz z historycznym układem parku, ochronę zasobów dziedzictwa kulturowego (zabezpieczenie w formie malowniczych ruin pozostałości dawnego folwarku na Podzamczu oraz adaptację dawnej suszarni chmielu na wieżę widokową), odtworzenie układu alejek dziewiętnastowiecznego parku romantycznego, rozplanowanego pierwotnie na stokach opadających w kierunku pobliskich rzek.
ogród włoski i park krajobrazowy
Założeniem pierwszego etapu rewitalizacji było odtworzenie historycznych układów kompozycyjnych ogrodu z jednoczesnym przystosowaniem do współczesnych potrzeb użytkowników. Architekci włożyli wiele starań w odszukanie materiałów historycznych, kartograficznych i opisowych. Po zapoznaniu się z istniejącymi dokumentami zespół autorski zdecydował się na odtworzenie dziewiętnastowiecznego parku krajobrazowego z akcentem ogrodu włoskiego z osiemnastego wieku.
po skuciu tynków wyeksponowano ślady dekoracji architektonicznej
fot.: Łukasz Trojanowski
Ogród geometryczny został odtworzony w skromnym zakresie — zachowano proporcje kwater oraz układ kształtowany przez historyczne szpalery dwustuletnich lip. Wokół centralnego punktu stworzono kwatery ozdobne, podkreślone poprzez strzyżone, niskie żywopłoty, pomiędzy którymi znalazły się nasadzenia bylin kwitnących od wiosny do jesieni. Pozostałą, wewnętrzną przestrzeń oraz kwatery zaakcentowano murawą trawiastą z kwitnącymi w sezonie stokrotkami. Dobór gatunków architekci oparli na kompozycjach dawnych parterowych ogrodów barokowych z zachowaniem efektów plastycznych i barwnych. W części parku położonej najbliżej centrum, wykonano siłownię terenową.
dawna suszarnia chmielu została zaadoptowana na wieżę widokową
fot.: Łukasz Trojanowski
rewitalizacja pozostałości folwarku
Kolejnym etapem było zachowanie możliwie dużej części oryginalnych budynków folwarku. Ze względu na brak możliwości odtworzenia zniszczonych obiektów, pozostałości zostały zagospodarowane w formie ruin, zabezpieczonych i dostępnych do zwiedzania. Po skuciu tynków wyeksponowano ślady dekoracji architektonicznej w postaci oblicowania łamanym kamieniem (wapieniem) oraz odsłonięto świadectwa wielokrotnych przebudów i przemurowań. Na dawnym dziedzińcu gospodarczym powstała łąka kwietna, a brzozy posadzono wewnątrz murów spalonej stajni.
ażurowa klatka schodowa na wieżę widokową
fot.: Marcin Czechowicz
Pergola oparta na ścianach pozostałych po drugim budynku gospodarczym przywołuje układ dawnych belek stropowych. Integralność zespołu podkreślono posadzką z bruku klinkierowego. Zachowana w najlepszym stanie dawna suszarnia chmielu została zaadoptowana na wieżę widokową. Wewnątrz wieży zamontowano ażurową klatkę schodową o wspornikowej konstrukcji, zakończoną obwodową galerią mocowaną do istniejących murów. Wszystkie współczesne elementy wykonano ze stali ocynkowanej ogniowo.
edukacja ekologiczna i turystka
Ostatnim, trzecim etapem było stworzenie koncepcji zagospodarowania terenów cennych przyrodniczo z przeznaczeniem na rekreację, turystykę oraz edukację ekologiczną. Głównym celem tego projektu jest podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Łęcznej oraz odwiedzających miasto turystów. Odtworzony został historyczny przebieg alejek rozplanowanych na stokach skarp opadających w kierunku Wieprza i Świnki.
zrewitalizowany park pełni funkcję miejskiego salonu
fot.: Łukasz Trojanowski
Od otwarcia Park Podzamcze pełni funkcję miejskiego salonu, miejsca spacerów i lokalnej atrakcji. W parku organizowane są imprezy, biegi okolicznościowe, treningi sportowe, zajęcia dla seniorów, plenery fotograficzne, pikniki i spotkania. Rewitalizacja była dofinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020.
przyszłość Łęcznej
Atrakcyjne zagospodarowanie parku ma stać się bodźcem do dalszego rozwoju turystyki na terenie Łęcznej. Obszar łąkowy położony na północ od parku stanowi rezerwę terenową pod przyszłe inwestycje wzbogacające program, takie jak zajazdy, motele, lub pensjonaty z kawiarniami lub kameralnymi restauracjami. W bezpośredniej okolicy parku przy rzece Wieprz są planowane dwie przystanie kajakowe mające na celu odtworzenie tradycji związanych z kajakarstwem, spopularyzowanie przyrodniczego bogactwa regionu oraz zwiększenie turystycznego potencjału miasta.
