2. Charakterystyka wybranych przestrzeni terapeutycznych
Sala Doświadczania Świata
To przestrzeń dla osób, które nie potrafią w normalny sposób doświadczać świata, bezpośrednio, dla których bodźce ze zwykłego otoczenia są zbyt trudne w odbiorze, zbyt intensywne, chaotyczne… Podstawowym celem jest ich uporządkowanie. Gdy cofnąć się do historii pierwowzoru takiej Sali stwierdzić można, że każdy jest w stanie niewielkim kosztem podjąć się jej zaaranżowania. Pracownicy ośrodka w Holandii w stworzonym przez siebie miejscu zawarli poszczególne bodźce, oddziałujące na zmysły może w nieco prosty, ale jednak skuteczny sposób. Jako bodźce oddziałujące na wzrok zaproponowali przyćmione światło, sznury światełek, ruchome światło sufitowe, szafki okleili folią aluminiową, zastosowali lustra oraz różnorakie obrazy w postaci slajdów. Zmysł słuchu postanowili pobudzić za pomocą odtwarzaczy muzyki — głośników, magnetofonów często umieszczonych w zabawkach. Ciekawą ofertą bodźców oddziałujących na dotyk było stworzenie pierwowzoru basenu z piłeczkami z pojemnika z balonami oraz zastosowanie siana w jednym z kącików. Zmysł zapachu pobudzili za pomocą kadzidełek zapachowych, chusteczkami nasączonymi w zapachach. Nie pominęli również zmysłu smaku, stymulując go potrawami na talerzykach. Zmysł kinestetyczny pobudzili dzięki hamakowi oraz kołyszącemu się łóżku.
Na przestrzeni lat oferta sprzętów do wyposażenia tego typu sal poszerzyła się. Problemem jednak jest fakt, że profesjonalne sprzęty są drogie i nie każdego na nie stać, co wpływa na to bardzo małą ilość takich miejsc.
Biała sala — przeznaczona głównie do relaksacji, często występuje w szkołach, w niwelowaniu stresu oraz w terapii seniorów. W takiej Sali wszystko jest w bieli, co pozwala wydobyć odpowiednie nasycenie barwy światła.
przestrzenie zewnętrzne — hortiterapia
Hortiterapia (łac. horti — ogród), socjoogrodnictwo, terapia ogrodowa, związana z metodą snoezelen, zakłada stymulację wielozmysłową. Hortiterapia z założenia jest terapią ogrodową, co nie wyklucza, że może odbywać się też w „zamkniętym ogrodzie”. Przykładem mogą być: altana, kamienna ściana, galeria dotykowa, fontanna, ścieżka dotykowa.6
Podstawą w tego typu terapii są rośliny, które można podzielić na kategorie, pod względem specyfiki i przeznaczenia. Podstawowe typy:
- rośliny ozdobne: cynia, astry, aksamitka
- rośliny ozdobne pnące: dynie ozdobne, chmiel, groszek pnący
- rośliny ozdobne przeznaczone do suszenia: lawenda, jeżówka, mikołajek, czarnuszka
- rośliny ozdobne jadalne: aksamitka, nagietki, bratki, słoneczniki, malwa, ogórecznik, róża, stokrotka
- warzywa: pomidory, rzodkiewka, kukurydza, ogórki, dynie
- zioła i rośliny o właściwościach leczniczych: mięta, melisa, szałwia, bazylia, majeranek, tymianek
- krzewy owocowe: maliny, borówki, porzeczki, agrest, winogrono
- drzewka owocowe: jabłonie
Warto pamiętać, aby nie stosować roślin trujących, niebezpiecznych. Przestrzeń do terapii może być niewielka.7 Terapię ogrodniczą stosuje u seniorów z demencją. Przestrzeń będzie dla nich przyjazna, sprawi, że poczują się potrzebni, a praca będzie sprawiać im radość i integrować z innymi.
Hortiterapia spełnia dwie podstawowe zasady snoezelen — aktywizację i relaksację. Pacjenci mogą być aktywizowani głównie przez dotyk, kontakt z roślinami. Relaksacja polega m.in. na wsłuchiwaniu się w dźwięki, obserwację, wąchanie roślin itp. Zakłada się, że ścieżki w takim miejscu powinny być koliste lub w ósemki.8 Terapia skupia się w znaczącym stopniu na koordynacji ruchowej, pozwala się odstresować, pobudzić kreatywność…9 Zakłada stymulacje wszystkich zmysłów, analizując:
- zmysł słuchu — oczko wodne, strumyk, fontanna — dźwięk wody
- zmysł smaku — rośliny jadalne
- zmysł węchu — zapachy roślin
- zmysł dotyku — faktura roślin
- zmysł kinestetyczny — odczuwanie za pomocą całego ciała
Powstaje wiele ogrodów polisensorycznych, często jednak ludzie pozbawieni są doświadczania świata w warunkach naturalnych, są to np. przewlekle chorzy. W takich przypadkach odpowiednio stworzona przestrzeń byłaby idealnym miejscem i pewną namiastką czegoś niedostępnego.
przestrzeń hortiterapii
wiz.: © Marta Słota
Przestrzeń polisensoryczna
adresaci
Pierwotnie sale przeznaczone były dla osób niepełnosprawnych umysłowo, zwłaszcza głęboko. Dziś z takich miejsc korzystać mogą seniorzy sprawni poznawczo lub z zachowaniami demencyjnymi, pozwala to opóźnić demencję. Wnętrza projektowane dla seniorów są bardzo wymagające, aby nie dochodziło do przestymulowania, bodźce nie powinny więc być zbyt intensywne.10 W terapii seniorów stosuje się wręcz banalną powtarzalność.
Z takich przestrzeni korzystają również ludzie po urazach czaszkowo-mózgowych, przewlekle chorzy, w leczeniu bólu oraz pacjenci onkologiczni. Bardzo popularną grupą odbiorców są osoby ze spektrum autyzmu. Z sal korzystają również niepełnosprawni fizycznie, niewidomi lub niesłyszący, wypaleni zawodowo, ludzie z depresją, którzy często nie widzą przyczyny swojego wyczerpania i braku chęci do życia. Wynika ona zwykle z braku zapewnienia sobie odpowiedniego odpoczynku. Sale snoezelen mogą być przestrzenią, która stanie się tłem dialogu terapeuty z pacjentem. Odpowiednio zaprojektowana sala i zapewnienie właściwej atmosfery może przyczynić się do powodzenia terapii, nawet tej opartej na rozmowie i przebywaniu. Sale te jednak służyć mogą każdej zdrowej pełnosprawnej osobie, żyjącej w stresie, odczuwającej potrzebę odprężenia, relaksu.
realizowane cele
Wśród głównych celów i ich zauważalnych efektów wyróżnia się m.in.:
- relaksację i odprężenie;
- aktywizację;
- pobudzanie ciekawości i eksploatację otoczenia;
- pobudzanie zachowań społecznych oraz chęci komunikowania się;
- używanie bodźców w codziennym życiu;
- redukcję agresji;
- pobudzanie koncentracji;
- ćwiczenie poczucia bezpieczeństwa;
- wspomaganie percepcji;
- przywoływanie wspomnień;
- wspomaganie pamięci;
- zmniejszenie objawów stresu tj. napięcie mięśni, migrena, problemy gastryczne (przy częstym powtarzaniu).11
Odpowiednio stworzona przestrzeń i atmosfera przyczyniają się do realizacji tych celów. Jak pisze w książce „Architektura szczęścia” Alain de Botton „(…) to czy człowiek ma szanse na rozkwit, zależy od tego, w jakim pokoju mieszka”. Chodzi tutaj o przestrzeń, gdzie odnajdujemy siebie, swoje własne „ja”.12
ogólne założenia i uwagi do projektowania
Można tutaj wymienić ogólne wytyczne, przebadane przy wieloletniej praktyce w użytkowaniu takich pomieszczeń.
Powierzchnia: — minimum to 40 m²
Wejście:
– minimum 1 m szerokości
– drzwi najlepiej rozsuwane
– dla większego komfortu lepiej bez progów
– dobrym rozwiązaniem może być oświetlenie wokół drzwi (np. listwa świetlna,) aby były widoczne, najlepiej gdy to oświetlenie odróżnia się od pozostałego zastosowanego w pomieszczeniu
Kształt:
– najlepiej kwadrat lub prostokąt
– najlepiej pomieszczenie dosyć szerokie i posiadające wolne miejsce na środku
– raczej prosta forma, ważne aby nie było chaotyczne i nie posiadało zbyt dużo ścianek działowych
Kolory:
– najlepiej kolor biały na ścianach i na suficie
– biel ta może być przełamana — w kolorze ecru
– stosuje się też kolor żółty i pomarańczowy
– kolorystyka może być zróżnicowana tzn. że główne wnętrze będzie białe, kolejne w kolorach pastelowych i dodatkowa malutka sala w kolorze czarnym
Ściany:
– do wysokości stojącego czyli ok. 180 cm, ściany najlepiej obite czymś miękkim, mogą to być materace, grube wykładziny, korek itp.
Sufit:
– nie powinien być nagi, warto podwiesić lekką tkaninę np. jedwabną
– dzięki temu oświetlenie będzie można ukryć w suficie nad tkaniną i będzie je przepuszczać mniej nasyconym
Podłoga:
– nie może być ze śliskich materiałów
– łatwa do utrzymania czystości
– zróżnicowanie np. korek, materac itd.
Siedziska:
– różne poziomy: 2 lub 3
– stosowanie oparć
– materace, skóry owcze, różnorakie poduszki, fotele sakwy, wałki itp.
Oświetlenie:
– pomieszczenie powinno być odcięte od wszelkiego światła naturalnego, dochodzącego z zewnątrz, najlepiej jeśli nie ma okien, jeśli jednak są należy je zaciemnić
– optymalna moc — 50 luksów
– warto zastosować włącznika, regulujący natężenie
Sala Snoezelen
wiz.: © Marta Słota
