3. Analiza stymulacji polisensorycznej
Zmysły
Juhani Pallasmaa w książce „Oczy skóry” porusza kwestię roli zmysłów w odbieraniu architektury. Zaznacza, że dobra architektura powinna być wielozmysłowa, przedłużająca świat rzeczywisty i aktywizująca wszystkie sfery sensoryczne.
zmysł wzroku
Pallasmaa stwierdza, że zauważalnie w odbieraniu świata faworyzowany jest wzrok, z częstym pomijaniem innych zmysłów, ale co istotne — oko współpracuje z nimi w dużym stopniu. Dzięki wzrokowi odczuwamy ciepło lub zimno, głównie poprzez widzenie kolorów przedmiotów oraz barwę światła. Za pomocą wzroku rozumiemy, co dana osoba czuje, patrząc na wyraz twarzy.
Władysław Strzemiński w książce „Teoria widzenia” porusza kwestię dotyczącą wzroku: nasz wzrok nie musi być ostry jak sokoli, aby dostrzegać coś lepiej, istotna jest świadomość wzrokowa, czyli jednoczesne używanie naszego intelektu.13 Często wyłączamy wzrok, aby coś odczuwać bardziej. Jak pisze Pallasmaa, aby uruchomiła się wyobraźnia potrzebujemy przytłumionego światła — zaznaczając ważną rolę cienia. Zaznacza dodatkowo, że równomiernie jasne światło nie sprzyja człowiekowi, którego oko przyzwyczajone jest do odbierania półmroku.14 Niewidomi natomiast „widzą” innymi zmysłami, często to wrażliwość termiczna w przestrzeni, odczuwana przez nich temperatura przedmiotów.15
zmysł dotyku
Filozof René Descartes na równi wzrokowi, przypisywał dotyk, przy czym zaznaczał, że właśnie ten zmysł jest mniej narażony na błędy. Wzrokiem doświadczamy często tylko pobieżnie, dotykiem — w pełni fizycznie. Czujemy ciepło, czy chłód przedmiotów, gładkie, miękkie czy porowate i twarde faktury, wywołujące w nas różnorakie stany. Dzięki dotykowi uczymy się nie tylko rozpoznawać powierzchnie, ciężar materiałów, stan. Poprzez skórę mamy samoświadomość własnego ciała. Dotyk jest dialogiem, sposobem komunikowania się, często bez użycia innych zmysłów. Przykładem może być dotyk czoła, w celu sprawdzenia temperatury.
zmysł słuchu
Słuch, też równa się ciszy, bo właśnie cisza często jest dla nas zbawienna, aby skupić się nad czymś innym lub odprężyć. Dźwięk wpływa na nasze emocje. Istnieją dźwięki, dzięki którym się relaksujemy, odstresowywujemy, ale też takie, wywołujące agresję, lęk, niepokój, podirytowanie…Pewne dźwięki przypisujemy też danej rzeczy. We współczesnym świecie często jesteśmy przemęczeni właśnie dźwiękiem, dochodzi go do nas zbyt dużo, o różnym natężeniu. Zależy to przede wszystkim od miejsc, w których przebywamy. Zbawienna może być wówczas dla nas akustyka.
zmysł węchu
Pallasmaa pisze, że jesteśmy w stanie rozpoznawać dziesięć tysięcy różnych zapachów, dzięki temu możemy też zapamiętywać. Często zapach przypomina nam o jakimś miejscu, historii, przedmiocie czy osobie, wywołuje określone emocje. Za pomocą zapachów manipuluje się społeczeństwem, czego przykładem jest różnorodność proponowanych usług, zachęcających klientów do ich zakupu.16 Aromaterapia wykorzystuje różnorodne olejki eteryczne, działające na człowieka w określony sposób. Edward T.Hall we wspomnianej już wcześniej książce „Ukryty wymiar” krytykuje ignorancję na zmysł zapachu przez ludzi. Twierdzi, iż bylejakość i natłok różnych woni przyczynia się do braku pamięci, ponieważ zapach jest czymś, co zatrzymuje nasze wspomnienia.
zmysł smaku
Zmysł ten można pobudzać przy pomocy zmysłu wzroku. Odpowiednio dobrane obrazy, wpływają na pobudzenie naszych kubków smakowych. Ważny tutaj jest też zmysł zapachu — zapach pobudza przecież nasze kubki smakowe. Deyan Sudjic w książce „Język rzeczy” pisze o wpływie dizajnu na nasze zmysły oraz wpływ formy przedmiotu np. na nasze kubki smakowe. 17 Okazuje się, że kolor przez nas widziany, decyduje o naszym poczuciu smaku. Tak jest np.w przypadku kawy. Naukowcy z Oksfordu przeprowadzili eksperyment, pokazujący, że kawa w niebieskim kubku jest najsłodsza, biały kolor natomiast bardziej podkreśla jej smak i kawa wydaje się raczej gorzka.18
zmysł kinestetyczny — inaczej propriocepcja lub kinestezja
Dzięki niemu jesteśmy świadomi, gdzie znajdują się nasze kończyny. Jest to możliwe dzięki proprioceptorom znajdującym się w ścięgnach i mięśniach. Do mózgu docierają informacje o napięciu mięśniowym i nie patrząc, wiem, gdzie znajduje się jakaś część naszego ciała.19 Kinestezja pozwala odczuwać za pomocą całego ciała. Przestrzeń kinestetyczna, czyli taka pozwalająca na odbieranie jej za pomocą ciała. Nasze ciało czuje się dobrze w jednej, w innej niekoniecznie. Decyduje o tym np. zbyt ciasne lub zbyt duże pomieszczenie, ale też coś, co nas w niej ogranicza, zamyka w jakichś ramach, nie pozwala się zrelaksować.
W dzisiejszych czasach dociera do nas zbyt wiele bodźców, związane jest to z szybko rozwijającym się postępem technologicznym. Żyjemy w świecie wirtualnej rzeczywistości, co z jednej strony daje nam większe możliwości, z drugiej pojawia się przestymulowanie zmysłów, o czym często nie mamy pojęcia, żyjąc w zabieganym świecie, przesyconym obrazami, dźwiękami…Pallasmaa również zwraca uwagę na to, iż dzisiejszy świat jest bardzo stechnologizowany, co wpływa na poczucie wyobcowania. To wynik zaniedbania roli zmysłów oraz braku równowagi w naszym systemie sensorycznym.20
znaczenie barwy i światła w terapii
Kolorystyka wnętrza odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu człowieka w przestrzeni. Psychologowie analizują to na podstawie badań ludzkich zachowań. Jakie znaczenie będzie miał kolor w terapii? Specjaliści metody snoezelen twierdzą, że kolorem wnętrza dominującym w takiej terapii powinna być biel, ale nie czysta biel. Ponieważ idealnie skupia światło i wydobywa jego barwę, może to być kluczowe, kiedy światło w Sali jest najistotniejsze. Biel dodatkowo sprawia, że nawet niewielkie pomieszczenie, wydaje się większe – to ważne, ponieważ sale snoezelen z założenia są niewielkich rozmiarów.
Interesującym zagadnieniem jest tzw. chromoterapia, inaczej koloroterapia — leczenie kolorami. Kolory mają na nas istotny wpływ. To nie tylko kolorystyka ścian czy przedmiotów, ale też o barwa światła. Kolory można podzielić na ciepłe i zimne, wyrażające różne stany emocjonalne, nastroje…21 Kolor biały jest uważany za taki, który przynosi spokój, bezpieczeństwo, ma raczej pozytywny wpływ, jeśli nie jest go zbyt dużo. Idealne kolory relaksu to niebieski i zielony. Ponadto są też wyciszające i łagodzące. Żółty redukuje stres i przemęczenie, różowy pobudza optymizm i apetyt. Fiolet łagodzi migreny i bóle głowy. Czerń stosuje się w leczeniu nerwicy.22 Jest to ogólna klasyfikacja w koloroterapii.
Wpływ kolorów w stymulacji polisensorycznej:
- błękit, m.in.: stosowany w leczeniu nadciśnienia, bezsenności, bólach głowy; uspokaja, łagodzi
- zieleń, m.in.: wspomaga pracę serca; rozluźnia i relaksuje, zmniejszając napięcie; dodaje spokoju
- żółty, m.in.: stymuluje, aktywizuje i energetyzuje; wspomaga pamięć, leczy niepokój, depresję, stres i przemęczenie; może też działać zbyt pobudzająco
- pomarańcz, m.in. dodaje optymizmu, pomaga w wyrażaniu emocji, pobudza apetyt, łagodzi objawy epilepsji
- czerwień, m.in. pobudza, wzmacnia, podnosi ciśnienie; trzeba zachować ostrożność ponieważ może też irytować
- fiolet, m.in. oczyszcza, koi i łagodzi stres; równoważy i uspokaja; pobudza kreatywność i wrażliwość; pomaga w stanach lękowych, obsesjach i traumach.23
Ciężko zawęzić kolorystykę oświetlenia w sali snoezelen do jednego koloru, gdyż ma ona różnorakie zastosowanie oraz zakłada zarówno relaks jak i aktywizację. Stąd też ważna jest możliwość regulacji barwy światła i jej natężenia.Leczenie barwami oczywiście wymaga dużej cierpliwości, ponieważ efekty nie są widoczne od razu, jest to także skomplikowana metoda.
wyposażenie — oddziaływanie na bodźce
Wyposażeniem wnętrza może być każda rzecz, która je dopełnia. Każdy człowiek, w różny sposób odbiera elementy wyposażenia, według swoich preferencji otacza się przedmiotami, pomagającymi mu w funkcjonowaniu, dbającymi o jego komfort i dobre samopoczucie. Ważnym priorytetem staje się forma — nasza percepcja przedmiotu. Nie chodzi tutaj tylko o estetykę, ale o sposób, w jaki człowiek odbiera dany przedmiot. Czy bliższe mu są kształty obłe, organiczne czy może kanciaste, geometryczne. Forma może wywoływać u nas różnorakie odczucia. Faktura, materiał z jakiego wykonana jest dana rzecz jest także ważną kwestią, ponieważ wpływa na nasz odbiór przedmiotu. Poruszając aspekt projektowania sal terapeutycznych tj. snoezelen, warto pamiętać, że nic nie powinno być przypadkowe. Każdy przedmiot, element ma znaczenie i nadaje całościowego charakteru wnętrzu. Bez elementów, które współgrają ze sobą, nie ma przestrzeni, której zadaniem jest oddziaływanie w zamierzony sposób. Elementy więc są narzędziem terapii, nie tylko tzw. wyposażeniem, które „ładnie” wygląda i spełnia jakieś funkcje. Człowiek wchodzi w interakcje z przedmiotem, zaczyna odkrywać i dostrzegać coś nowego, „innego”. Przedmiot daje pole do nawiązania dialogu.
muzyka jako tło terapii
Muzyka jest bardzo ważna dla każdego człowieka. Poprawia nastrój, wzrusza, wycisza lub aktywizuje, dodaje energii, narzuca tempo. Nawet banalna, nudna, czy monotonna czynność staje się lepsza, kiedy towarzyszy nam w niej muzyka. W salach terapeutycznych tj. sala snoezelen jest równie ważna i w dużej mierze decyduje o charakterze wnętrza, staje się elementem terapii. Badaniami na Uniwersytecie w Berlinie skupiającymi się na aspekcie muzyki w Snoezelen zajmuje się kompozytor dr Martin Buntrock, który właśnie temu zagadnieniu poświęcił swój doktorat.24 Jego kompozycje wykorzystywane są w terapii metodą snoezelen. Nie jest to proste, gdyż terapia skupia się na różnych grupach odbiorców, o bardzo zróżnicowanej wrażliwości słuchowej. Warto tutaj wspomnieć o muzykoterapii, w przypadku snoezelen nie jest to tylko i wyłącznie terapia samą muzyką, czy dźwiękiem. Jako, że jest to sala polisensoryczna, jest tylko jednym z elementów, pobudzających przede wszystkim zmysł słuchu. Terapia muzyką wpływa na wzmocnienie odporności, łagodzi różne bóle, ma szerokie zastosowanie, oczywiście odpowiednio dobrana.
