W Oborach, wsi należącej do gminy Konstancin-Jeziorna w województwie mazowieckim powstanie nowe muzeum wybudowane przez Fundację Rodziny Staraków. Za projekt przedsięwzięcia obejmującego rewitalizację zespołu pałacowo-dworskiego z XVII wieku oraz budowę nowego obiektu muzealnego odpowiada laureat Nagrody Pritzkera, Renzo Piano.
Obiekty wybudowane w Polsce według projektów laureatów Nagrody Pritzkera policzyć można na palcach jednej ręki. Jeszcze w ubiegłym stuleciu w Krakowie powstało Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, autorstwa Araty Isozakiego, zaś już w XXI wieku w Warszawie wzniesiono dwie realizacje Normana Fostera — biurowiec Metropolitan oraz wieżowiec Varso Tower. W 2022 roku podczas kryzysu uchodźczego, związanego z wybuchem wojny w Ukrainie, w Chełmie montowano pawilony wzniesione wedle projektu Shigeru Bana. O mały włos w Krakowie nie powstałyby też budynki Akademii Muzycznej, zaprojektowane przez Franka Gehrego, którego koncepcja zwyciężyła w konkursie z 2017 roku. Teraz do grona tego dołączy architekt Renzo Piano, który zaprojektuje muzeum Fundacji Rodziny Staraków w Oborach, w gminie Konstancin-Jeziorna.
Renzo Piano
fot.: Cirone-Musi © CC BY-SA 2.0 | Wikimedia Commons
Renzo Piano zaprojektuje muzeum w Oborach
17 października 2024 roku podczas jednej z Sesji Rady Gminy Konstancin-Jeziorna, specjaliści Fundacji Rodziny Staraków przedstawili plany rewitalizacji Dworu w Oborach, należącego do fundacji od 2020 roku. Za projekt odpowiadać będzie światowej sławy architekt, Renzo Piano. Jak informowali przedstawiciele Fundacji Rodziny Staraków podczas kolejnego spotkania, które odbyło się 30 października, wybór Renzo Piano, jako głównego projektanta nowego muzeum w Oborach jest nieprzypadkowy — laureat Nagrody Pritzkera z 1998 roku zaprojektował budynki w podobnej skali i otoczeniu, między innymi budynek dla Menil Collection w Houston czy Muzeum Fundacji Beyelera w Riehen. Architekt zgodził się na współpracę z fundacją już po odwiedzinach miejsca, w którym ma stanąć nowe muzeum.
Wnętrza Dworu w Oborach
fot.: Jadamta © CC BY SA 4.0 | Wikimedia Commons
Dwór w Oborach to późnobarokowa rezydencja powstała w latach 1681-1688, prawdopodobnie wedle projektu Tylmana z Gameren, holenderskiego architekta odpowiedzialnego w Polsce za takie budynki, jak Pałac Krasińskich w Warszawie, Pałac Branickich w Białymstoku czy kościół pw. św. Anny w Krakowie. W Oborach pałac powstał na zlecenie Jana z Wielopola herbu Starykoń, wojewody krakowskiego. W następnych stuleciach zespół parkowo-pałacowy, na który składały się budynki dworu, oficyn, browaru, stajni czy spichlerza, przeszedł w ręce rodziny Potulickich, którzy zarządzali nim aż do końca II wojny światowej. W okresie PRL w Dworze w Oborach działał Dom Pracy Twórczej Związku Literatów Polskich Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a w 2015 roku posiadłość powróciła do przedwojennych właścicieli. W 2020 roku Dwór w Oborach przeszedł w ręce rodziny Staraków, która zapowiedziała rewitalizację przestrzeni.
Park przy Dworze w Oborach
fot.: Albert Jankowski © Domena publiczna | Wikimedia Commons
co znajdzie się w zrewitalizowanym Dworze w Oborach?
Jak przekazali przedstawiciele Fundacji Rodziny Staraków, architekci Karina Konieczny oraz Marcin Grzelewski, Dwór w Oborach będzie pełnił rolę kampusu dostępnego dla artystów, mieszkańców oraz przyjezdnych. W tym celu zaplanowano rewitalizację już istniejących zabudowań oraz wzniesienie nowego obiektu muzealnego. Nowe funkcje przyjmą między budynki innymi stajni, spichlerza, Starego Browaru, oficyn czy łabędziarni.
Nowy budynek muzealny ma zostać ulokowany w południowej części kompleksu, na terenie, na którym znajdują się obecnie zabudowania przemysłowe oraz spichlerz. Aby dostosować budynek do skali innych obiektów oraz lepiej zintegrować go z otoczeniem, Renzo Piano zaproponował rozbicie bryły muzeum na cztery mniejsze części o jednej kondygnacji naziemnej oraz jednej kondygnacji podziemnej. Wewnątrz znajdą się między innymi galeria stała, galeria czasowa, audytorium czy pracownie konserwacji i przestrzenie warsztatów. Całość otoczona będzie znaczną ilością zieleni, a funkcje wystawiennicze będą realizowane również w budynku pobliskiego spichlerza.
Planowane są również prace w przestrzeniach pomiędzy budynkami. Park historyczny, objęty ochroną konserwatorską przejdzie jedynie niewielkie modyfikacje, polegające na utworzeniu dodatkowych wejść dostępnych dla zwiedzających. Przed budynkiem muzealnym ma powstać z kolei niewielki, miejski plac otoczony dużą ilością zieleni. Zagospodarowane zostaną również łąki, które służyć będą rekreacji, powstanie także park linearny z placami zabaw i drewnianą wieżą widokową. Architekci pracujący obecnie nad rewitalizacją zaplanowali też cztery niewielkie parkingi dla przyjezdnych. Renzo Piano tworząc wstępne założenia dla Dworu w Oborach zdecydował o powiększeniu stawów znajdujących się w północnej części kompleksu.
Menil Collection w Houston — proj.: Renzo Piano
fot.: Argos'Dad © CC BY SA 3.0 | Wikimedia Commons
Fundacja Rodziny Staraków
Fundacja Rodziny Staraków założona została przez Annę Woźniak-Starak oraz Jerzego Staraka w 2008 roku. Od samego początku jej celem była popularyzacja sztuki współczesnej, którą realizowano na różne sposoby. Starakowie, małżeństwo biznesmenów, należące wedle rankingu „Wprost” do trzeciej najbogatszej rodziny w Polsce, zbudowało obszerną kolekcję sztuki polskiej powstałej po 1945 roku. Znajdują się w niej dzieła takich artystów i artystek, jak Magdalena Abakanowicz, Igor Mitoraj, Tadeusz Kantor, Alina Szapocznikow, Jerzy Nowosielski, Wojciech Fangor czy Andrzej Wróblewski. Przez lata działalności fundacja organizowała wystawy za granicą oraz w kraju, przede wszystkim w utworzonej przez Staraków przestrzeni Spectra Art Space w Warszawie. Starakowie angażują się również w działania edukacyjne realizując projekt Spectra Edu. Ostatnim działaniem prowadzonym przez Fundację Staraków jest program „Kunszt”, którego zadaniem jest wsparcie twórców i twórczyń rzemiosła artystycznego, między innymi poprzez organizację konkursów. Za swoje działania małżeństwo zostało w 2024 roku nagrodzone medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznanym przez Hannę Wróblewską, Ministrę Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Muzeum Fundacji Beyelera w Riehen — proj.: Renzo Piano
fot.: Taxiarchos228 © FAL | Wikimedia Commons
Renzo Piano, architekt nurtu high-tech
Renzo Piano to włoski architekt, laureat Nagrody Pritzkera z 1998 roku, którą przyznano mu za jego niezwykłą umiejętność łączenia architektury, inżynierii oraz najnowszych osiągnięć technologii. Renzo Piano jest architektem wszechstronnym, tworzącym zarówno niewielkie, kameralne obiekty, jak i olbrzymie założenia urbanistyczne, takie jak pływające lotnisko Kansai w Osace. Wyspecjalizował się przede wszystkim jednak w architekturze muzealnej, a jego najbardziej rozpoznawalną realizacją o tej funkcji jest Centrum Pompidou w Paryżu, zaprojektowane wraz z Richardem Rogersem.
nie bez przeszkód
Kompleks projektowany przez laureata Nagrody Pritzkera powstanie w miejscu, dla którego MPZP, pochodzący jeszcze z 2009 roku, nie przewiduje tego typu zabudowy. Sam obszar kompleksu pałacowego Obory znajduje się z kolei pod opieką Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Aby nie zaburzać historycznego układu dóbr Dworskich w Oborach, Fundacja Rodziny Staraków oraz pracujący nad projektem architekci zdecydowali się umiejscowić nową zabudowę w południowej części kompleksu, gdzie obecnie znajduje się spichlerz.
fot.: Jean-Pierre Dalbéra © CC-BY 2.0 | Wikimedia Commons
jak ukryć muzeum?
Renzo Piano ma doświadczenie w realizacjach w trudnym kontekście — i nie zawsze były to budynki wchodzące ze swoim otoczeniem w tak mocne interakcje, jak miało to miejsce w przypadku paryskiego Centrum Pompidou. Za przykład może posłużyć tutaj na przykład budynek, który Renzo Piano zaprojektował w 1994 dla Muzeum Fundacji Beyelera w Riehen, pod Bazyleą w Szawajcarii. Podobnie, jak w przypadku zespołu dworskiego w Oborach, Muzeum Fundacji Beyelera powstało w parku, w pobliżu późnobarokowej willi. Podobnie zatopionym w krajobrazie obiektem jest pawilon wystawowy w Château La Coste w Prowansji, czy Menil Collection w Houston.
Problemem dla nowego budynku może być Plan Miejscowy, pochodzący z 2009 roku i, trudno się dziwić w kontekście zabytkowego założenia, zakazujący wznoszenia nowych budynków na tym terenie. Część z terenów to obszary rolnicze. Z pomocą przyjść mają Zintegrowane Plany Inwestycyjne — narzędzie planistyczne umożliwiające pominięcie zapisów Planu Miejscowego poprzez uchwalenie nowego planu zawierającego dwie inwestycje — główną i uzupełniającą.
To, co szczególnie odróżnia ZPI od ULIM, to oblig zagwarantowania gminie, w związku z umożliwieniem inwestorowi realizacji pewnej inwestycji (inwestycji głównej), określonych świadczeń, czy to w postaci zobowiązania do realizacji inwestycji uzupełniającej, czy to innych przewidzianych w ustawie świadczeń ustalanych w umowie urbanistycznej, czy też jednego i drugiego. W tym sensie procedura ZPI mocniej adresuje potrzeby gminy, ograniczając ryzyko przyjęcia rozwiązań, na których skorzysta tylko inwestor.
– mówił Paweł Pucher podczas rozmowy z Anią Diduch.
Jaką Fundacja Rodziny Staraków zaproponuje gminie inwestycję uzupełniającą pozostaje na razie tajemnicą. Kolejne spotkania dotyczące przyszłości Dworu w Oborach mają odbyć się na początku przyszłego roku.
