Centrum Dziedzictwa Suahili. Zwycięski projekt polskich architektów

Dobrawa Bies

14 czerwca '21

Centrum Dziedzictwa Suahili, dziedziniec z ogrodem

...

Polscy architekci — Konrad Rafacz, Filip Teter, Mariusz Twardowski i Agnieszka Żabicka są autorami projektu Centrum Dziedzictwa Suahili, za który otrzymali pierwszą nagrodę w międzynarodowym konkursie Legacy — Designing a Swahili heritage hub in Lamu. Zadaniem było zaprojektowanie obiektu architektonicznego promującego zróżnicowane dziedzictwo kulturowe suahili.

wyspa Lamu

Lamu, afrykańska wyspa na archipelagu Lamu to miejsce, w którym znajduje się najstarsza osada ludności Suahili. Czerpiąc z wpływów chińskich, portugalskich, niemieckich, indyjskich i arabskich przybyszów, Lamu stworzyło na przestrzeni wieków unikalną kulturę. Jej różnorodną tożsamość można dostrzec w języku, sztuce, ubiorze, jedzeniu i architekturze.

Wszystko zaczęło się w XIV wieku, kiedy arabscy kupcy założyli na wyspie port morski, gdzie handlowano kością słoniową, drewnem i namorzynami. Kupcy zaczęli osiedlać się na wybrzeżu, wśród miejscowej ludności, co doprowadziło do powstania ludu i kultury znanej jako Suahili. Do XVII wieku region był zdominowany przez handel niewolnikami, wtedy też nastąpił największy rozkwit gospodarczy. Po walkach o Afrykę Wschodnią, pod koniec XIX wieku, większość krajów zniosła niewolnictwo, w wyniku czego handel upadł.

zadaniem konkursowym było zaprojektowanie obiektu, który promuje dziedzictwo kulturowe suahili

Teraz wyspa Lamu stoi w obliczu zmian, które mogą przyczynić się do jej całkowitej transformacji. Planowany jest ogromny projekt z zakresu infrastruktury o nazwie LAPSSET. Jest to przedsięwzięcie, które ma połączyć Kenię, Etiopię i Sudan Południowy za pośrednictwem linii kolejowych, autostrad, rurociągów i ogromnego portu dalekomorskiego w Lamu. Chociaż projekt ma na celu zwiększenie handlu i zabezpieczenie pozycji Kenii jako głównego gracza handlowego w regionie, wielu mieszkańców patrzy na niego z poważnymi obawami. Obawiają się, że rozwój może zniszczyć ich historyczną wyspę i ich kulturę...

jak ocalić dziedzictwo kulturowe suahili?

Bogata i wielowarstwowa kultura to, to co wyróżnia wyspę Lamu. Jak, w obliczu takich zmian można zapewnić jej zachowanie? Wyzwaniem konkursu Legacy — Designing a Swahili heritage hub in Lamu, organizowanej przez platformę UNI było zaprojektowanie obiektu architektonicznego, który promuje dziedzictwo kulturowe suahili. Nowe centrum kultury powinno prezentować formy sztuki i zwyczaje charakterystyczne dla mieszkańców wyspy Lamu. Uczestnicy, projektując kompleks, mieli uwzględnić także możliwość organizacji imprez i corocznych uroczystości. Zaprojektowane centrum miało stać się nowym symbolem kultury wyspy Lamu.

każda z funkcji Centrum została zaprojektowana w osobnej kostce

pierwsza nagroda dla polskiego zespołu

Nadesłane prace oceniało dwuosobowe jury w składzie: Eoghan Lewis (Eoghan Lewis Architects, Australia) i Puran Kumar (Studio PKA, Indie). Pośród projektów znalazła się koncepcja zesołu polskich architektów, która otrzymała pierwszą nagrodę! Autorami zwycięskiej pracy są: Konrad Rafacz, Filip Teter, Mariusz Twardowski i Agnieszka Żabicka.

forma obiektu nawiązuje do okolicznych zabudowań

Architekci, badając charakter urbanistyczny, wyznaczonej pod projekt działki, znaleźli w nim sporo inspiracji. Postanowili nie wprowadzać sztucznych elementów, natomiast nawiązali do okolicznych zabudowań. Nie zapomnieli także o historii ludu Suahili, tradycyjnych ornamentach i kompozycji. Uznali też, że odniesienie do zabudowy kształtowanej przez najbiedniejsze warstwy społeczeństwa będzie najuczciwsze i prawdziwe projektowo. Całość założenia Centrum kultury została zamknięta we wspólnej przestrzeni. Jednak niektóre elementy architektoniczne delikatnie się wyróżniają. Wieża widokowa, przypominająca wieże minaretów, umożliwia obserwację otoczenia i łatwiejsze zrozumienie pomysłu na zaproponowany budynek. Płaszczyzna domykająca przestrzeń parteru staje się jednocześnie drugą warstwą projektu — ogrodem na dachu.

całość założenia zbudowana jest wokół wewnętrznego dziedzińca z ogrodem

Centrum Dziedzictwa Suahili

W projekcie uwzględniono liczne funkcje, zawarte w wymogach konkursu. Główną przestrzenią jest duże, otwarte lobby. To nie tylko miejsce prowadzące do kolejnych pomieszczeń, ale także przestrzeń, w której można się spotkać, porozmawiać i odpocząć, a także podziwiać wystawy tymczasowe. W przestrzeni lobby znajduje się duża recepcja, której wielkość pozwala na obsługę zarówno samego budynku, jak i wydarzeń kulturalnych, konferencji, koncertów, warsztatów. Recepcję umieszczono w podciętej bryle o formie sześcianu. Ulokowanie poszczególnych funkcji w pojedynczych kostkach ustawionych wokół głównego lobby sprawia, że przemieszczanie po centrum jest bardziej intuicyjne. Każda kolejna „kostka” służy innemu celowi, ma swój charakter, odpowiednią dla danej funkcji wielkość i kształt. W jednej z nich znalazła się galeria sztuki promująca kulturę i sztukę. Nieopodal autorzy umieścili kostkę ze sklepem z pamiątkami, wydawnictwami, tkaninami, delikatesami i elementami opowiadającymi o kulturze suahili. Następna, składająca się z trzech poziomów zawiera sale na warsztaty i seminaria.

zewnętrzna strefa relaksu z fontanną

W kolejnych architektonicznych formach, umieszczonych pomiędzy warsztatami i recepcją znajdują się przestrzenie magazynowe, techniczne i biura. Każda z tych przestrzeni jest dwupoziomowa. Ostatnim elementem w pobliżu tej strefy jest wieża widokowa. Po południowej stronie budynku znalazła się sala widowiskowo-konferencyjna (audytorium ze sceną), a tuż obok kawiarnia z restauracją z antresolą. Pomiędzy geometrycznymi bryłami umieszczono toalety. W każdej, oddzielnej funkcjonalnie bryle odnaleźć można charakterystyczne dla tego obszaru Kenii fontanny nazwane „drinking fountains”.

Każda z przestrzeni zaproponowanych w projekcie na swój sposób pomaga nawiązywać relacje społeczne. Przestrzeń wspólna głównego lobby [...] na tyle duża i zróżnicowana jest nie tylko miejscem spotkań, ale miejscem wystaw, słuchania muzyki na żywo, otwierania różnych wydarzeń kulturalnych. Duża sala audytoryjna pozwala na organizację koncertów, sztuk teatralnych, może zamienić się w kino, może być miejscem różnorodnych konferencji naukowych czy biznesowych. Znajdująca się obok dwupoziomowa restauracja z kawiarnią na antresoli wspomaga rozmowy kuluarowe i miłe spędzenie czasu poza terminami różnych wydarzeń. Zaprojektowana przestrzeń galerii sztuki pozwoli na interakcję zwiedzających, szczególnie podczas licznych wernisaży. Sale warsztatowe znajdujące się na trzech poziomach kolejnej kostki wspomogą rozwój uczestników — opowiadają autorzy.

Program proponowanych warsztatów to nie tylko nauka rękodzieła, ale także spotkania edukacyjne dla dzieci, jak i zajęcia psychologiczne.

architekci wykorzystali zróżnicowanie wysokości okolicznych budynków

nawiązanie do miasta Lamu

Tradycyjne ukształtowanie zabudowy miasta Lamu znalazło swoje odzwierciedlenie w układzie urbanistycznym Centrum. Nieregularna tkanka miejska została przetransponowana na układ kostek zamkniętych w projekcie. Architekci wykorzystali również zróżnicowanie wysokości brył okolicznych budynków. Otwory okienne i kolory elewacji to także nawiązanie do charakteru okolicy. Autorzy zastosowali także tradycyjny rozkład belek konstrukcyjnych i podział na moduły o szerokości trzech metrów. Istotną wartością Centrum są użyte lokalne materiały, płaskorzeźby i ornamenty ścienne i drzwiowe.

budynek w naturalny sposób wspomaga wentylację pasywną i poprawia kontrolę termiczną

naturalna wentylacja i kontrola termiczna

Forma Centrum Kultury, poprzez prostą konstrukcję i przemyślane rozmieszczenie przestrzeni zamkniętych i otwartych w naturalny sposób wspomaga wentylację pasywną i poprawia kontrolę termiczną. Pomiędzy kostkami znajdują się szczeliny zapewniające ruch powietrza i wentylację poprzeczną. Elewację frontową zaprojektowano w formie drewnianych drzwi przesuwnych. Ich otwieranie jest regulowane i można dostosować je tak, by poprawić lub zmniejszyć przepływ powietrza. Górny taras zajmujący około osiemdziesiąt procent powierzchni użytkowej kompleksu zapewnia odpowiednią ilość cienia. Otwory i okna zostały zaprojektowane jako małe elementy, aby zminimalizować promieniowanie cieplne i zapewnić niższą temperaturę w obrębie kompleksu. Większe przeszklenia znajdują się od strony atrium, pod tarasem i są ukryte przed bezpośrednim nasłonecznieniem. Ściany i elementy konstrukcyjne wykonano z drewna i cegły — materiałów poprawiających kontrolę termiczną i przyczyniających się do utrzymania energooszczędności kompleksu.

główną przestrzenią jest duże, otwarte lobby

pasywny i ekologiczny budynek

Architekci, mając świadomość, że teren zabudowy nie ma bezpośredniego połączenia z systemem instalacji miejskich, zaproponowali różnorodne rozwiązania, by kompleks był pasywny i bardziej ekologiczny. System kanalizacji sanitarnej zamieniono w system biokompostu, który kontroluje zapachy i produkuje nawóz. System zbierania wód opadowych może służyć do spłukiwania toalet, uzupełniania wód gruntowych oraz pielęgnacji zieleni na terenie inwestycji. Na dachach kostek znajduje się instalacja wodociągową ze zbiornikami podłączonymi do kanalizacji. Skierowane są one na północ i zostały osłonięte wyższymi attykami dla ochrony i ukrycia ich przed wzrokiem zwiedzających. Również panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne zostały ukryte na dachach poszczególnych brył, za wysokimi attykami. Wytwarzają one prąd i dostarczają ciepłą wodę dla kompleksu.

Swahili Heritage HUB jest projektem studialnym, jednak architekci są w kontakcie z Fahimem Yasinem Twaha Gubernatorem Hrabstwa Lamu oraz Josphatem Musembi szefem Departamentu Handlu, Inwestycji, Funduszy Lokalnych i Międzynarodowych i Mobilizacji Zasobów, Kultury i Turystyki Hrabstwa Lamu, w sprawie prezentacji projektu podczas listopadowego festiwalu Lamu Cultural Festival oraz poczynienia kolejnych, kroków dotyczących ewentualnej realizacji Centrum Dziedzictwa Suahili.