Dobra architektura powstaje tam, gdzie organizowane są konkursy. 11 grudnia bieżącego roku w jednym z nich sukces święciła polska architektka Aleksandra Kozłowska, która otrzymała II miejsce w międzynarodowym konkursie na przebudowę modernistycznego budynku domu towarowego w sercu Podgoricy. Gratulujemy!
W szranki stanęły 52 zespoły projektowe z całego świata — nie tylko Czarnogóry, ale i Włoch, Francji, Rumunii, Turcji, Chin, Argentyny czy Stanów Zjednoczonych. Pierwsze miejsce zajęła praca pt. „Spiral of Encounters” powstała w Argentynie, trzecią lokatę zdobyła koncepcja „NA-MA 2.0” wypracowana przez zespół z Turcji, natomiast drugie miejsce przypadło polskiej architektce Aleksandrze Kozłowskiej za projekt „NA-MA Creative Hub”. Oprócz tego Jury przyznało trzy równorzędne wyróżnienia.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
co zrobić z socmodernistycznym dziedzictwem?
Celem konkursu ogłoszonego przez Miasto Podgorica było przedstawienie koncepcji przebudowy Domu Towarowego NA-MA. Jeden z pierwszych powojennych budynków Podgoricy, ówczesnego Titogradu, powstał w 1949 roku przy Placu Republiki, głównym placu stolicy Czarnogóry, u zbiegu ulic Slobode i Njegoševa. Pięciokondygnacyjny socmodernistyczny gmach o elewacjach przeciętych rzędami wstęgowych okien stał się jednym z bardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych przez mieszkańców budynków Podgoricy. Z biegiem lat zmieniali się jego właściciele, podobnie jak nazwy, którymi mieszkańcy miasta określali obiekt — w latach 50. XX wieku znany jako „NA-MA”, od lat 70. nazywany „Beograđanka”, a w ostatnich latach określany mianem „Podgoričanka”. W wyniku skomplikowanej sytuacji własnościowej budynek przez ostatnie lata był wyłączony z użytku, co doprowadziło do jego znacznej degradacji. Miasto, które wyrokiem sądu nabyło prawa do zarządzania „NA-MĄ”, zdecydowało się ogłosić konkurs, dzięki któremu zapobiegnie dalszemu niszczeniu obiektu oraz przywróci społeczności tę przestrzeń.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
Głównym założeniem konkursu było zachowanie architektonicznej tkanki oraz kulturowego znaczenia budynku, który na stałe wpisał się w krajobraz miasta. Zespoły projektowe miały osiągnąć to między innymi poprzez przekształcenie dawnego domu towarowego w wielofunkcyjną przestrzeń dla pracy i organizacji wydarzeń, wspierającą rozwój innowacji, integrację społeczną, a w konsekwencji przyczyniającą się do rewitalizacji centralnej części miasta. Dla Jury istotne były również aspekty środowiskowe oraz uwzględnienie potrzeb różnych generacji. Kim jest i jak z zadaniami tymi poradziła sobie Aleksandra Kozłowska, laureatka II miejsca w konkursie?
Aleksandra Kozłowska
fot.: Bartek Barczyk
kim jest Aleksandra Kozłowska?
Aleksandra Kozłowska — architektka, dla której inkluzywność w projektowaniu stanowi fundament każdego działania twórczego. Jej projekty podkreślają znaczenie tworzenia przestrzeni przyjaznych dla ludzi w różnym wieku i o zróżnicowanych możliwościach fizycznych oraz psychicznych, stawiając na komfort, wspieranie relacji społecznych oraz odbudowę poczucia bezpieczeństwa w trudnych dla nas wszystkich czasach.
Od lat eksploruje edukacyjną i wspierającą rolę architektury, wierząc, że powinna ona oferować znacznie więcej niż formę – ma być narzędziem budowania wartości niematerialnych oraz enklawą spokoju w świecie zdominowanym przez konsumpcjonizm. W swojej pracy inspiruje się ideą „Third Paradise” – poszukiwaniem balansu między naturą a technologią oraz odbudową moralnych wartości w obliczu globalnych wyzwań klimatycznych.
Eksperymentując z tradycyjnymi technikami budowlanymi, takimi jak konstrukcje z błota, czy wykorzystując gruz jako materiał budowlany, Aleksandra stara się redefiniować pojęcie „resilient architecture”. Stara się poszukiwać odpowiedzi na potrzeby społeczności żyjących w strefach o trudnym klimacie i w regionach dotkniętych konfliktami zbrojnymi, takich jak Strefa Gazy.
Autorka licznych nagrodzonych prac, w tym honorowego wyróżnienia w konkursie Young Architects Competition — Ethical Architecture w 2023 roku, a także projektu przebudowy NA-MA – przestrzeni kreatywnej w Czarnogórze, nieustannie poszukuje piękna, które wykracza poza schematy. Po zdobyciu stypendium Young Architects Academy w Bolonii kontynuuje badania nad rolą rewitalizacji oraz odpowiedzialnego projektowania – łącząc tradycję z nowoczesnością i stawiając człowieka, relacje społeczne oraz naturę na pierwszym miejscu.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
© wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
fasada, która żyje
Przedstawiona przez architektkę koncepcja zakłada wykorzystanie wewnętrznej konstrukcji budynku przy jednocześnie daleko idącej metamorfozie jego elewacji. Szklane fasady NA-MA Creative Hub przesłaniają panele z czerwonej siatki. Pomiędzy nimi, a przeszkleniami znalazła się pionowa przestrzeń publiczna w formie opasających fasadę, kilkukondygnacyjnych tarasów, skomunikowanych przy pomocy ramp rozpiętych pomiędzy poszczególnymi poziomami. Niektóre fragmenty metalowej „klatki” okalającej budynek można uchylać, tworząc okna wyglądające na miasto. Przedłużenie głównego placu miejskiego Podgoricy ma miejsce nie tylko w pionie — parter budynku zaprojektowanego przez Aleksandrę Kozłowską jest ogólnodostępny, a w jego centrum znalazł się amfiteatr, zwiększający potencjał do wspierania integracji społecznej, jaki prezentuje NA-MA Creative Hub.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
najszybciej będzie zjeżdżalnią
Na pozostałych kondygnacjach rozplanowano przestrzenie służące mieszkańcom, turystom, start-upom oraz innym organizacjom związanym z NA-MA Creative Hub. Rozkład pomieszczeń jest elastyczny i może być dostosowywany do aktualnych potrzeb dzięki ruchomym ścianom działowym ze szkła. Przestrzeń poszczególnych kondygnacji optycznie przenika się dzięki prostokątnym polom przebitym w stropach. Na dostępnym dla użytkowników dachu znajduje się zieleń i mała architektura, instalacje fotowoltaiczne oraz zespół dużych świetlików, zapewniających naturalne oświetlenie we wnętrzach. Komunikacja pionowa przebiega z wykorzystaniem schodów, wind oraz... zjeżdżalni rozpiętej pomiędzy parterem i najwyższym piętrem.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
Ważną częścią projektu jest tak zwany „Podgorica House”, czyli modułowa struktura wykonana ze stali. Dzięki odpowiedniej konstrukcji można dowolnie ją kształtować, a jej stosunkowo niewielka masa i łatwość montażu pozwalają na umiejscowienie w dowolnym punkcie miasta, realizując założenia urbanistycznej akupunktury.
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
symbol Podgoricy
Sąd konkursowy pod przewodnictwem Aleksandra Vujovića tak uzasadnił przyznanie drugiego miejsca projektowi autorstwa Aleksandry Kozłowskiej:
Jury wyróżniło projekt NA-MA Creative Hub za ambitną transformację budynku NA-MA w dynamiczny i zrównoważony symbol społeczności. Główny element projektu, efektowna i interaktywna fasada, służy zarówno jako manifest wizualny, jak i funkcjonalny komponent nowej tożsamości budynku. Fasada pełni rolę interwencji artystycznej, czyniąc z budynku latarnię kreatywności i zaangażowania w sercu Podgoricy. Nie tylko redefiniuje strukturę, lecz także powiększa w pionie przyległy plac, zapraszając mieszkańców do interakcji, eksploracji i poruszania się w przestrzeni we wszystkich kierunkach. Odważna reinterpretacja fasady, wyposażonej w rampy, balkony i pnącą zieleń ucieleśnia ducha miejskiej tożsamości oraz zrównoważonego projektowania, nawet jeśli nie wszystkie rozwiązania okazały się zupełnie trafne.
Jury docenia również przemyślane podejście do kwestii przestrzeni wewnętrznych, które zaprojektowano by wspierać kreatywność i współpracę. Elastyczne plany, adaptowalne przestrzenie oraz ruchome, szklane ściany pozwalają wnętrzom budynku dynamicznie odpowiadać na różne wydarzenia i aktywności społeczne. Włączenie amfiteatru na parterze, płynnie poszerzającego przestrzeń przyległego placu, dodatkowo podkreśla zaangażowanie projektu w kwestie dostępności i integracji społeczności.
Zrównoważony rozwój jest głównym motywem NA-MA Creative Hub, który wykorzystuje materiały pochodzące z recyklingu, efektywne energetycznie systemy oraz odnawialne źródła energii, aby zmniejszyć środowiskowe oddziaływanie budynku. Ponowne wykorzystanie betonowej konstrukcji oraz skupienie się na wysokiej jakości izolacji i dostępnie naturalnego światła optymalizują zużycie energii, demonstrując świadome podejście do wyzwań związanych z ochroną środowiska.
[tłum. autora]
NA-MA Creative Hub — projekt przebudowy domu towarowego w Podgoricy
wizualizacje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandry Kozłowskiej
Wszystkie informacje na temat konkursu, w tym pozostałe prace, dostępne są na stronie organizatorów.
Gratulujemy autorce i życzymy dalszych sukcesów!
