Planty Salinarne w Bochni to wyjątkowy w skali Europy park założony w obrębie dawnych żup solnych. W ostatnim czasie zakończyła się jego rewaloryzacja, w ramach której zachowano pierwotny układ oraz na nowo zagospodarowano przestrzenie, które dawniej służyły mieszkańcom. Za projekt odpowiadają dwie krakowskie pracownie — SANECCY oraz Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak.
Przed kilkoma stuleciami w sercu Bochni stał Zamek Żupny, pełniący rolę rezydencji bocheńskich żupników. Okazała, piętrowa budowla wyposażona była w baszty z wieżami strzelniczymi oraz zamkową kaplicę. Zaraz przed obwarowanym zamkiem znajdował się plac żupny, na którym handlowano solą. Mimo, że z oryginalnej struktury zamku nie zostało wiele, to pozostałości całego założenia wciąż widoczne są w tkance urbanistycznej śródmieścia. Ich ważnym elementem są Planty Salinarne, które w 1868 roku zaprojektował Karol Bauer, architekt krajobrazu, przyrodnik i opiekun lwowskiego ogrodu botanicznego.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
rewitalizacja Plant Salinarnych w Bochni
W 2022 roku miasto przedstawiło koncepcję rewitalizacji Plant, której realizacja przebiegła z wykorzystaniem środków gwarantowanych przez Polski Ład. Prace zaplanowano w oparciu o materiały źródłowe, które udało się pozyskać między innymi z archiwów Kopalni Soli w Bochni oraz we współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Projekt łączący prace konserwatorskie z interwencjami architektonicznymi obejmował między innymi remonty i rewaloryzacje dawnych alei oraz budynków Kuźni i Lodowni, utworzenie nowych alejek i budowę placu przed wyżej wymienionymi obiektami, zagospodarowanie fontanny oraz prace przy zieleni. Jak teraz wyglądają Planty Salinarne w Bochni?
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
park w mieście soli
Istotnym wyzwaniem w trakcie przygotowań do rewitalizacji Plant Salinarnych była próba zachowania dawnego układu przestrzennego parku. W tym celu architekci odwołali się do źródeł archiwalnych oraz licznych analiz.
[...] powstał na podstawie analizy dokumentacji archiwalnych, programów prac konserwatorskich oraz uzgodnień z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, inwentaryzacji dendrologicznej, oceny dendrologicznej wykonanej przez Katarzynę Fabijanowską oraz w oparciu o Rys historyczny autorstwa Romana Marcinka. Dla potrzeb projektu wykonano inwentaryzację architektoniczną oraz uzupełniającą inwentaryzację zieleni, analizę historyczną, analizę kompozycyjną faz historycznych, analizę stratygrafii wiekowej drzew oraz gospodarkę zielenią.
— tłumaczą autorzy projektu.
W oparciu o przetrwałe do naszych czasów źródła ikonograficzne przeprowadzono również remont budynków dawnej Kuźni i Lodowni, usunięto także późniejsze przybudówki przywracając im pierwotny wyraz architektoniczny. Zabiegi konserwatorskie objęły też pomniki znajdujące się w obrębie Parku — między innymi Pomnik Czynu Niepodlogłeściowego zaprojektowany przez Franciszka Mączyńskiego oraz oraz XX-wieczną rzeźbę przedstawiająca św. Jana Nepomucena.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
z poszanowaniem przeszłości
Ingerencje architektoniczne na terenie Plantów Salinarnych w Bochni również wynikają z historii tego miejsca. Autorzy zaplanowali nowe alejki, których przebieg inspirowany jest dawnym układem zaprojektowanym przez Karola Bauera oraz biegiem Storynki — potoku niegdyś odwadniającego pobliski szyb Władysław. Dziś Storynka płynie podziemnym kanałem, lecz jej obecność zaznaczona została poprzez przecięcie Parku centralną alejką spacerową o przebiegu analogicznym do dawnego koryta potoku.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
fontanna z wyspą w środku
Projektanci uwzględnili również stawy salinarne, powstałe w wyniku spiętrzenia wód potoku i jeszcze w początku XX wieku użytkowane jako kąpieliska. Do ubiegłego roku na terenie największego z nich znajdował się wyłączony z użytku plac zabaw. Po rozbiórce architekci zdecydowali się utworzyć w tym miejscu fontannę w formie płytkiego kanału, którego przebieg nawiązuje do linii brzegowej niegdysiejszego stawu. W obrębie terenu wyznaczanego przez podłużną formę fontanny znalazła się przypominająca wyspę przestrzeń z trawnikiem oraz siedziskami.
Zabieg ten pozwolił na czysto konserwatorskie uczytelnienie ważnego elementu architektoniczno-krajobrazowego jakim był znajdujący się tutaj niegdyś sporych rozmiarów staw, przy jednoczesnym udostępnieniu tej przestrzeni oraz zachowaniu standardów higienicznych. Fontanna mimo pokaźnych rozmiarów dzięki temu, iż jest odtworzona jedynie po obrysie zbiornika nie wymaga bardzo dużego, skomplikowanego zaplecza technicznego. Jest to niezwykle istotne w sąsiedztwie zabytkowych pomników oraz starodrzewia. W efekcie, w terenie można odczytać relacje przestrzenne oraz odczuć charakter ogrodu salinarnego z końca XIX w.
— tłumaczą architekci.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
Lokalizacja drugiego ze stawów salinarnych, które niegdyś znajdowały się na terenie parku uwidoczniona została przez urządzenie ogrodu deszczowego, mającego za zadanie wspomóc retencję podczas intensywnych ulew.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
widmowy plac
Nową kompozycją jest również plac przed budynkiem dawnej Kuźni. Nawiązuje do znajdującego się tu niegdyś placu Stawiska — dziś jego teren częściowo porosły drzewa, dlatego odtworzenie go w pierwotnych granicach wymagałoby wycinki. Architekci zdecydowali się na wykorzystanie kamiennych płyt poprzerastanych trawą, które rozmieszczono nieregularnie przed dawną Kuźnią.
Historyczny plac, z uwagi na przekształcenia w terenie oraz sukcesję samosiewów, jest odtworzony jedynie symbolicznie, dostosowując się do zieleni istniejącej, w związku z czym nawierzchnia utwardzona bezpośrednio przy budynku kuźni powoli rozpływa się w stronę zieleni, stanowiąc próbę pogodzenia historycznego placu z obecnym zadrzewieniem.
— wyjaśniają twórcy projektu.
Planty Salinarne w Bochni
fot.: Rafał Barnaś © SANECCY | Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak
Ważną częścią przeprowadzonych prac były także uzupełnienia rosnącej na Plantach zieleni. Również i w tym przypadku interwencje przeprowadzone zostały w oparciu o przekazy historyczne. Dokładnie zbadano drzewostan, wymieniając chore okazy na nowe nasadzenia i uzupełniając zieleń niską.
Przemysław Ciępka
