Od prawie 20 lat wspólnie projektują przestrzenie, które rozumiane są w sposób tak kompleksowy, jak to tylko możliwe. Spajają budynki z krajobrazem, organizują przestrzenie, przywracają miasta pieszym. Marcin Brataniec i Urszula Forczek-Brataniec 13 marca bieżącego roku otrzymali Krakowską Nagrodę SARP za wybitną twórczość architektoniczną. Poniżej przedstawiamy jedne z najciekawszych realizacji w bogatej twórczości eM4 Pracownia Architektury Brataniec.
Znają się od lat szkolnych. On jest nagradzanym architektem, wiceprezesem krakowskiego oddziału SARP ds. twórczości, sędzią konkursowym i laureatem Złotej Odznaki SARP i Betonowego Oscara. Ona profesorą i dziekaną kierunku Architektura Krajobrazu na Politechnice Krakowskiej, projektantką przestrzeni publicznych i architektury krajobrazu oraz autorką prac badawczych poświęconych architekturze. Marcin Brataniec i Urszula Forczek-Brataniec stworzyli dziesiątki projektów, które wytyczyły trendy (choć sami za trendami nie podążają!) i zapewniły im uznanie w środowisku. Które z nich zyskały największy rozgłos?
rewitalizacja Starówki Miasta Gorlice
fot:. Marcin Brataniec
układ scalony
Początek działalności eM4. Pracownia Architektury. Brataniec miał miejsce w 2007 roku i, jak wyjaśniali na łamach A&B, był to początek, który wziął się z bardzo konkretnej potrzeby — udziału w konkursie na rewitalizację starówki w Gorlicach. To rodzinne miasto zarówno Marcina Bratańca, jak i Urszuli Forczek-Brataniec, poczuli więc potrzebę dołożenia własnej cegiełki do jego rozwoju.
rewitalizacja Starówki Miasta Gorlice, I nagroda w konkursie, projekt i realizacja 2007–13,
projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Damian Mierzwa
Koncepcja, która zwyciężyła w zorganizowanym w 2007 roku konkursie, zakładała uporządkowanie chaotycznej zabudowy rynku i całego rejonu starówki. Największą różnicę zrobiło przestrzenne scalenie rynku przeciętego przez drogę wojewódzką. Mimo że droga nadal przebiega w tym miejscu, to po przeprowadzonej rewitalizacji nie jest już elementem, który agresywnie dzieli gorlickie centrum na pół. Znajomość miejsca sprawiła, że projekt Marcina Bratańca i Urszuli Forczek-Brataniec był koncepcją niezwykle zniuansowaną, drobiazgowo „łatającą” dziury w zabudowie i efektywnie wykorzystującą skomplikowaną geometrię terenu. Mimo że rewitalizacja starówki w Gorlicach była pierwszym projektem, który powstał pod szyldem eM4, to udało jej się uzyskać mnóstwo nagród, między innymi nagrody główne w konkursach Życie w architekturze za najlepszą przestrzeń publiczną 2013-14 oraz TUP na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w Polsce 2015, wyróżnienie honorowe na Międzynarodowym Biennale Architektury w Krakowie 2015 czy nominację w European Prize For Urban Public Space 2014.
Zawsze był dla mnie ważny człowiek, dla którego projektujemy, żeby w tej przestrzeni było mu wygodnie, miło i przytulnie. Sporo podróżowaliśmy. Przez pół roku mieszkałam we Włoszech, potem pojechaliśmy do Francji. Napatrzyliśmy się i chcieliśmy, żeby w naszych projektach też się ludziom wygodnie żyło. Era samochodów rzeczywiście stworzyła opresyjną przestrzeń. Dlatego projekt dla Gorlic nazywa się Scalanie i porządkowanie.
— mówiła Urszula Forczek-Brataniec na łamach A&B w 2023 roku.
Rewitalizacja gorlickiej starówki wyznaczyła kierunek późniejszej działalności pary architektów — stały się nią przestrzenie publiczne, rozumiane zarówno jako architektura kubaturowa, jak i miejskie place czy parki.
kryta pływalnia w Miechowie — projekt i realizacja 2007–12 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Damian Mierzwa
fot:. Marcin Brataniec
basen zamknięty/otwarty
Koncepcja pływalni w Miechowie powstała w tym samym czasie, co projekt rewitalizacji gorlickiej starówki. To projekt, który pokazał, jak ważny w eM4 jest związek architektury z miejscem, w którym powstaje. Mimo że kryty basen z definicji odseparowuje wnętrze budynku od jego otoczenia, to dzięki przeszkleniom, które działają w budynku jak starannie dobrane kadry, do jego środka wpadają widoki na to, co w okolicy najpiękniejsze.
kryta pływalnia w Miechowie — projekt i realizacja 2007–12 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Damian Mierzwa
fot:. Marcin Brataniec
Zamknięty budynek otwiera wyłącznie strefy wejść, niezbędnych doświetleń i atrakcyjnych widoków z wnętrza i ku wnętrzu. Budulec stanowią niewyszukane, proste materiały — cegła betonowa, drewno, kamień i szkło. Konstrukcja dachu, która chroni i łączy przestrzenie wewnętrzne jest powidokiem splątanych pni i gałęzi parkowych drzew, odwołując się do archetypu drewnianego przekrycia murowanych ścian schronienia.
— piszą architekci na temat swojej realizacji.
plac targowy w Mszanie Dolnej — projekt i realizacja 2012–13 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Maciej Gozdecki, współpraca: Paulina Nosalska
fot.: Marcin Czechowicz
plac targowy po godzinach
Nominacje do licznych nagród przyniosły również prace rewitalizacyjne prowadzone w Mszanie Dolnej. W tej niewielkiej miejscowości eM4 pracowało nad studium rewitalizacji terenów miejskich, rewitalizacją rynku i odnową Parku Miejskiego. Duży rozgłos przyniosło pracowni targowisko zaprojektowane w 2012 roku. Nowa infrastruktura zastąpiła dawny plac targowy, który przez lata był klepiskiem wypełnionym niezbyt estetycznymi straganami i budami. Po pracach z 2013 roku plac targowy pomiędzy Mszanką a ulicą Władysława Orkana wypełnił się kilkoma rzędami wiat o zgeometryzowanych, trójkątnych przekryciach.
plac targowy w Mszanie Dolnej — projekt i realizacja 2012–13, projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Maciej Gozdecki, współpraca: Paulina Nosalska
rys.: Marcin Brataniec
Plac Targowy w Mszanie jest architekturą projektowaną „dla ludzi”, dlatego oprócz straganów, eksplorujących typologie architektury targowisk, znalazły się tam ławki, klomby i elementy małej architektury wykorzystujące przetworzony motyw parzenicy, charakterystyczny dla górskich miejscowości. O sile projektu świadczy również sposób ukształtowania przestrzeni — grupy wiat zostały rozlokowane w taki sposób, że udało się uniknąć utworzenia typowego dla targowisk labiryntu, jednocześnie kreując między nimi przestrzeń o funkcji miejskiego placu.
Podobnie jak w przypadku rewitalizacji gorlickiej starówki, plac targowy w Mszanie Dolnej zyskał rozgłos nie tylko w kraju, ale i za granicą. Tym razem jednak chodziło o wyróżnienie znacznie większego kalibru, bowiem nowe targowisko znalazło się wśród obiektów nominowanych do Nagrody im. Miesa van der Rohe 2015.
Centrum Nauki w Podzamczu Chęcińskim — projekt i realizacja 2008–13, projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Maciej Gozdecki, Damian Mierzwa współpraca: Paulina Nosalska
fot.: Juliusz Sokołowski
jakby wyrosło spod ziemi
W 2015 roku zakończona została budowa Centrum Nauki Leonardo da Vinci w Podzamczu Chęcińskim. Projekt będący rewitalizacją dawnego folwarku w pobliżu zamku chęcińskiego zogniskował się wokół budowy wielofunkcyjnego centrum edukacyjnego, którego architektura zrosła się z ukształtowaniem terenu i zastanym założeniem architektonicznym. Centrum Nauki w części zachodniej „wyrosło” spod ziemi, łagodnie wyłaniając się z poziomu gruntu i pozwalając zwiedzającym wejść na obszerny ogród dachowy. Po stronie wschodniej bryła budynku zastała gwałtownie ucięta, a pionowa ściana przybrała formę przekroju ukazującego kolejne warstwy geologiczne.
Centrum Nauki w Podzamczu Chęcińskim — projekt i realizacja 2008–13, projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Maciej Gozdecki, Damian Mierzwa współpraca: Paulina Nosalska
fot.: Juliusz Sokołowski
Nowy obiekt dopełnia kompozycję zespołu dworu starościńskiego i dawnego folwarku tworząc wewnętrzną przestrzeń — plac ze stawem. Jego relacje z krajobrazem otwartym zostały podkreślone poprzez zagłębienie części kubatury poniżej poziomu terenu i przekrycie wznoszącym się łagodnie, zielonym dachem.
— piszą architekci na temat swojej realizacji.
Podobnie jak w przypadku innych realizacji, Centrum Nauki Leonarda da Vinci zostało głęboko wpisane w kontekst miejsca — oprócz integracji z krajobrazem, budynek centrum edukacyjnego porządkuje widoki na zamek starościński oraz zamek w Chęcinach.
hala sportowa ZSOMS przy ul. Grochowskiej w Krakowie — projekt i realizacja 2014–17 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Damian Mierzwa współpraca: Marek Bystroń
fot.: Juliusz Sokołowski
architektura mistrzowska
Tematyka obiektów sportowych nie została zarzucona po sukcesie w konkursie na projekt pływalni w Miechowie. W późniejszych latach wedle projektu eM4 powstał również kryty basen w Nowym Targu oraz hala sportowa Zespołu Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego przy ulicy Grochowskiej w Krakowie. Ta ostatnia okazała się zmyślnym rozwiązaniem problemów trapiących układ przestrzenny szkoły, który przez lata rozbudów stał się skomplikowany i nieczytelny. By rozwiązać „węzeł gordyjski” architekci zaproponowali budowę dużej hali, która dosłownie stapia się ze swoim otoczeniem. Jej elewacja stała się częścią placu przed budynkiem, ścianką wspinaczkową i trybunami, które wyrosły wprost z ziemi.
hala sportowa ZSOMS przy ul. Grochowskiej w Krakowie — projekt i realizacja 2014–17 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Damian Mierzwa współpraca: Marek Bystroń
szkice: Marcin Brataniec
warszawski meteor
W 2020 roku na warszawskim Golędzinowie niczym meteor wylądował Pawilon Edukacyjny Kamień. Budynek, który szturmem podbił serca warszawiaków i warszawianek w założeniach miał przypominać polodowcowy kamień. Odwołania do natury są stałym elementem prac powstających w eM4. Pracownia Architektury. Brataniec. Najprostsze budulce, z których powstała pływalnia w Miechowie czy lokalne surowce użyte do budowy Centrum Nauki w Podzamczu Chęcińskim były tylko preludium dla formy pawilonu Kamień, którego kształt jest wynikową kreatywności, maestrii konstrukcyjnej i dogłębnego studium charakterystyki krajobrazu, w którym znalazł się budynek.
pawilon edukacyjny Kamień i polana na Golędzinowie w Warszawie — projekt i realizacja 2015–20 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Marek Bystroń, Maciej Gozdecki, Damian Mierzwa współpraca: Jan Wojtas, Paulina Nosalska
fot.: Marcin Czechowicz
Kiedy projektowaliśmy golędzinowski pawilon nad Wisłą w Warszawie, nie było to tylko projektowanie pawiloniku. Przyglądaliśmy się miejscu, sięgnęliśmy do najgłębszej jego historii. To, co realizujemy, za chwile stanie się znowu jakimś odległym miejscem, i w przestrzeni, i w czasie. Wszystko jest płynne, wszystko zamieni się w kamień.
— mówił Marcin Brataniec na temat pawilonu.
W 2022 roku pawilon edukacyjny Kamień stał się drugim obiektem nominowanym do nagrody im. Miesa van der Rohe, zaś w 2024 częścią wystawy Transformacje z cyklu 4xNowoczesność realizowanego w Muzeum Narodowym w Krakowie.
pawilon edukacyjny Kamień i polana na Golędzinowie w Warszawie — projekt i realizacja 2015–20 projekt: eM4, autorzy: Marcin Brataniec, Urszula Forczek-Brataniec, Marek Bystroń, Maciej Gozdecki, Damian Mierzwa współpraca: Jan Wojtas, Paulina Nosalska
fot.: Marcin Czechowicz
Więcej projektów zobaczycie na wystawie „Architektura i Krajobraz” dostępnej do 11 kwietnia w Galerii Architektury SARP Oddział Kraków przy placu Szczepańskim 6 w Krakowie. Jeśli zaś chcecie dowiedzieć się więcej na temat filozofii projektowania, inspiracji i gustów laureatów tegorocznej nagrody za wybitną twórczość zapraszamy do lektury wydania A&B redagowanego przez pracownię eM4. Pracownia Architektury. Brataniec!
