Zamknięty, rdzawy prostopadłościan odcinający się na tle zielonej łąki to Forteca XS, nowy projekt architektów z Autograf studio. Minimalistyczny dom jednorodzinny przypominający współczesną twierdzę pokrytą cortenem powstaje w sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego, a jego forma tworzy mocny kontrast z otoczeniem.
Forteca XS to minimalistyczny, powstający pod Krakowem, dom jednorodzinny, będący azylem. Dzięki umieszczeniu okien tylko na jednej elewacji oraz możliwości jej całkowitego przesłonięcia, mieszkańcy mogą skryć się przed wzmożonym ruchem turystycznym Ojcowskiego Parku Narodowego. Architekci Marcin Galas i Tomasz Smuga pracując nad projektem, inspiracje odnaleźmi m.in. w formie dawnych fortecy i dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu.
Dom bezpieczny jako współczesna forteca
© Autograf studio
Forteca jako budowla obronna jest wznoszona od starożytności aż do czasów nowożytnych. Zupełnie nowa forma fortecy to dom — współczesna twierdza. Miejsce, które z założenia ma stwarzać strefę bezpieczną dla mieszkańców, zyskuje dodatkowe atrybuty poprzez kształt bryły oraz ruchomą elewację [...]. Ze względu na swoje niewielkie gabaryty nazwana XS. Wpasowany w sąsiedztwo wielobok wyróżnia się materiałem — bryła pokryta w całości cortenem, przypomina statek kosmiczny, enigmatyczny obiekt, który wylądował na pięknej zielone łące. Zdecydowanie odcinająca się od otoczenia, geometryczna forma wygląda jak wklejona zupełnie z innej ilustracji — tłumaczą architekci.
elewacja wschodnia jest całkowicie przeszklona
© Autograf studio
Mimo wyraźnego odcięcia brązowo-pomarańczowej budowli, dom zmienia swój wyraz wraz z porami roku: tworzy mocny akcent w zimie, odcinając się na tle bieli śniegu, na wiosnę kontrastuje ze świeżą zielenią, by w lecie powoli znikać w krajobrazie, całkowicie stapiając się z nim jesienią. Minimalistyczna architektura domu została dopełniona naturalnymi elementami — zielenią, skałą i wodą. Wewnętrzny dziedziniec Fortecy XS stwarza prywatną i przytulną przestrzeń, ogród zintegrowany z salonem i kuchnią, będący dopełnieniem bryły. Mobilny charakter elewacji budynku sprawia, że bryła staje się zmienna.
Forteca XS skrywa wewnętrzny dziedziniec z ogrodem
© Autograf studio
W zależności od preferencji mieszkańców obiekt może być otwarty lub całkowicie zamknięty na otoczenie. Odsłonięcie przeszklonej elewacji wschodniej ukazuje ścianę lasu, wewnętrzny ogród jest dostępny z salonu oraz kuchni również poprzez przeszklenia. W momencie kiedy obie strony są otwarte, światło wdziera się do pomieszczenia z jednej i drugiej strony stwarzając złudzenie lewitującego dachu. Natomiast całkowite zasunięcie przeszklonych elewacji stwarza współczesną fortecę. Dom bezpieczny, osłonięty przed wzrokiem przechodniów, gdzie spokojnie można relaksować się w wewnętrznym ogrodzie.
Forteca XS to skromna bryła
© Autograf studio
Dobrawa Bies: Autograf Studio jest znane z niekonwencjonalnego podejścia do projektowania i odważnych, przeczących prawom fizyki budynków. Forteca jest natomiast skromnym obiektem o prostej bryle. Skąd taka decyzja?
Autograf studio: Faktycznie nasza pracownia znana jest najbardziej z ekstrawaganckich i prowokujących dzieł, ale to zawsze do inwestora należy ostatnie zdanie i zawsze to on decyduje, na ile jego dom będzie ekscentryczny. Wybór formy projektowanych obiektów jest dla nas zawsze wypadkową określonych przez klienta założeń, obserwacji działki, na której ma powstać, rozmów na temat wyobrażeń czym ta architektura jest oraz naszej autorskiej interpretacji tego, co usłyszymy od inwestora, lub umiejętnego udawanie czego usłyszeć nie chcieliśmy:) Bryła Fortecy XS jest zdecydowanie ze wszystkich naszych domów najbardziej introwertyczna, ale od pierwszej wizyty na działce wiedzieliśmy, że trzeba tam interwencji totalnej. Brzydka architektura sąsiadująca z tak piękną działką i Ojcowskim Parkiem Narodowym robiła przygnębiające wrażenie i pewne było, że potrzeba tam kategorycznego rozwiązania. Pewnej siebie wręcz agresywnej formy, która będzie decydować o wyciszeniu kakofonii form architektonicznych dookoła. Zdecydowana, mocna rzeźba budynku, ale nie ekstrawagancka — przeciwność. Skromna elementarna geometria, pudełko, box, cztery ściany i nic poza tym. Intrygujący minimalizm i emanacja spokojem w zgiełku otoczenia. W lustrzanym odbiciu świata sztuki prawie jak nowojorskim performance Mariny Abramović Artystka Obecna z 2010 roku, w którym artystka siedząc w milczeniu, dzieliła się chwilą ciszy z przypadkowymi widzami. Chcieliśmy uzyskać efekt bezgłośnej obecności, zagadkowej ciszy bryły budynku. Stąd nasza decyzja o pozbawieniu okien wszystkich trzech ścian, likwidacji całkowitej detalu oraz ukryciu drzwi wejściowych, bramy garażowej, zamaskowaniu podwórka oraz niewyróżnieniu żadnej elewacji. Miał pozostać tylko milczący, nietowarzyski prostopadłościan pośrodku zielonej łąki.
dom to w uproszczeniu prostopadłościan w otoczeniu łąki
© Autograf studio
Dobrawa: Jakie wymagania postawił przed Państwem inwestor?
Autograf studio: To jest zabawna historia. Inwestor postawił wymaganie dostosowania projektu domu typowego do warunków posiadanej działki. Dopiero podczas prowadzonych rozmów oraz prezentacji koncepcji udało nam się przekonać, że posiada wyjątkowy teren i po prostu szkoda go poświęcać na jakiś banał. Zaprezentowana przez nas idea domu introwertycznego, zwróconego do wewnątrz i pozostającego obojętnym na zewnątrz nie od razu znalazła zrozumienie. Nie byliśmy tym zaskoczeni, bo był to zwrot o 180 stopni, przecież zaledwie chwilę wcześniej klient był zdecydowany na dom gotowy, katalogowy. Ostateczna prezentacja i analiza krok po kroku wszystkich podjętych przez nas decyzji projektowych zdołała uruchomić proces myślenia architekturą, jak to zdefiniował Peter Zumthor w swojej książce. Odeszliśmy nareszcie od wszystkich szablonowych, prozaicznych pomysłów i skierowaliśmy tok myślenia na kierunek think big. Przedstawiliśmy filozofię i przesłanie ideowe projektu, przekonaliśmy, że niezależnie od skali, również małe kameralne domki też mogą zawierać wielką wizję i to ostatecznie chwyciło.
Dobrawa: Czy sąsiedztwo Ojcowskiego Parku Narodowego również wpłynęło na kształt domu?
Autograf studio: Sąsiedztwo Ojcowskiego Parku Narodowego wpłynęło w sposób zdecydowany na cały proces projektowy. Główna idea domu wynikła ze sprzecznych warunków, które notabene paradoksalnie cieszą nas za każdym razem, kiedy się przytrafiają. Problemy nastręczało z jednej strony dość duży ruch turystów w kierunku parku, ruch samochodów, otwarcie bryły budynku na granicę linii drzew oraz usytuowanie budynku w kierunku strony północnej. Pewne było od początku poszukiwań, że budynek wszystkimi pomieszczeniami łącznie z łazienką i główną sypialnią będzie skierowany na stronę Ojcowskiego Parku, ale jednocześnie wynikał z tego problem zapewnienia mieszkańcom prywatności i intymności.
architekci stworzyli wyizolowaną przestrzeń ogrodu prywatnego
© Autograf studio
Na tym etapie od razu narodziła się potrzeba odcięcia się! Myśl, by dom „wywrócić na lewą stronę” i zlikwidować wszystkie okna, a sam dom zwrócić do wnętrza. Stworzyć dom nieprzystępny, ale tylko dla ludzi z zewnątrz, a nie dla mieszkańców. Rodzaj fortecy, zamku niedostępnego z zewnątrz, ale z podwórkiem wewnętrznym. Kontekst domu pod Krakowem i rozważania na temat dziedzińca od razu skierowały nasze myśli na Zamek Królewski na Wawelu. Chcieliśmy, aby w naszym domu dziedziniec pełnił taką samą funkcję użytkową, ale zarazem reprezentatywną. Stworzyliśmy tym samym wyizolowaną przestrzeń, coś na zasadzie ogrodu prywatnego. Dopełnieniem opowieści architektonicznej stało się otwarcie w całej rozciągłości jednej elewacji na przepiękną ścianę Ojcowskiego Parku Narodowego. Z każdego zakątka domu możliwy jest kontakt z przyrodą i obserwacja zmieniających się pór roku. Przestrzeń mieszkalna położona jest dokładnie pomiędzy ogrodem wewnętrznym a ogrodem zewnętrznym, jak nazwaliśmy widok na park. Światło wdziera się do pomieszczeń z jednej i drugiej strony, a domownicy żyją pośrodku dwóch ogrodów. W każdym momencie możliwe jest całkowite zasunięcie panelami przeszklonej elewacji. Powstaje wtedy bryła pozbawiona wszelkich okien. Jednolity, zamknięty monolit. Jednym gestem przekształcamy rajski Eden w Fortecę.
rdzawe płyty cortenu stwarzają monolit
© Autograf studio
Dobrawa: Proszę opowiedzieć o zastosowanych materiałach i rozwiązaniach konstrukcyjnych.
Autograf studio: Zależało nam na zdecydowanym odcięciu bryły od otoczenia nie tylko minimalistyczną formą geometryczną, ale również zabiegiem plastycznym. Poszukiwaliśmy materiału, który dodatkowo będzie tworzył dysonans, kontrast, rzecz niewygodną dla oka. Chcieliśmy uzyskać efekt odrębności rzeźby budynku na tle Parku Narodowego. Zamierzony wyraz dumy z powodu obcości. Podkreślić abstrakcję matematycznej geometrii. Przy wszystkich możliwych scenariuszach ostatecznie zdecydowaliśmy, że przez wszystkie elewacje łącznie z dachem zastosujemy tylko jeden materiał. Najmocniejszą kontrą dla zielonej plamy lasu jest czerwień, więc wybór rdzawych płyt cortenu dokonał się sam i niejako poza nami.
Dobrawa: Co sprawiało Państwu największą trudność projektową, a z czego jesteście najbardziej zadowoleni?
Autograf studio: Największą trudnością w procesie projektowym to nigdy nie jest sam projekt, tylko rozmowy z klientem. Próby przekonania do idei, namowa na odejście od schematów i przekonanie do myślenia abstrakcyjnego. Za każdym razem jest to wyzwanie zainspirowania do innej narracji w wyobrażeniu sobie własnego domu. Początkowe rozmowy i uchwycenie momentu, w którym wizja zaczyna dominować nad wszystkimi innymi wątkami, kiedy nareszcie zaczyna pojawiać się odrobina wyczekiwanego szaleństwa.
Z czego jesteśmy najbardziej zadowoleni? Chyba z tego, że systematycznie powiększa się grono klientów, którzy są skłonni nam zaufać oraz faktu, że na taką architekturę, jaką oferujemy, niekonwencjonalną, oryginalną i odważną jest coraz większe zapotrzebowanie. Coraz częściej do Autograf Studio trafiają klienci niekoniecznie wyedukowani w dziedzinie architektury, ale na pewno coraz bardziej świadomi tego, czego chcą. Dzięki temu nasze projekty mają szansę być wyjątkowe, ponieważ inwestorzy wiedzą, czego można od nas oczekiwać. Dobrą ilustracją do tej tezy będą następne projekty, które zaraz wyjdą z naszej pracowni: Dom Bez Okien, czy Dom Między Niebem a Ziemią. Cieszy nas, że podczas prezentacji koncepcji coraz rzadziej na wstępie prosimy klientów o otwarty umysł i chwilową utratę rozsądku.
Dobrawa: Dziękuję za rozmowę!
