Niskie, średnie czy wysokie? Ile budynków mieszkaniowych, tyle pomysłów na ich architekturę. A co, gdyby zaprezentować najważniejsze typy mieszkaniówki w ramach jednego osiedla? Takiego wyzwania podjęto się w Nysie, która planuje budowę nowych bloków komunalnych. Eksperymentalna koncepcja jest owocem współpracy dwóch pracowni architektonicznych — Rewizja Grupa Projektowa oraz PROLOG. Projekt zespołu trzech bloków komunalnych powstał już kilka lat temu, jednak teraz przychodzi czas na realizację, bo miasto właśnie podpisało z wykonawcą przetarg na budowę.
Polskie mieszkalnictwo powoli (nareszcie?) przymierza się do obrania kierunku zwróconego w stronę inwestycji dotowanych z pieniędzy publicznych. Objawia się to na różnych płaszczyznach — na przykład, w ostatnim czasie przyjęto ustawę wprowadzającą w życie program „Klucz do mieszkania”, który oprócz współfinansowania zakupu mieszkań na rynku wtórnym zapowiada duże dopłaty do budownictwa komunalnego, socjalnego oraz powstającego w ramach działalności SIM i TBS. Z drugiej strony, na razie w formie eksperymentów, zaczynają w Polsce powstawać realizacje budowane wedle ambitnych projektów uznanych pracowni architektonicznych. W 2022 roku wzniesiono osiedle TBS w Łowiczu (Pracownia Architektury i Urbanistyki Rafał Mazur), zaś w ubiegłym roku cała Polska zachwycała się rybnickimi Ajnfartami (SLAS Architekci). Teraz do wąskiego grona miast, które mogą pocieszyć się wysokiej jakości realizacjami, chce dołączyć Nysa.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
architektoniczne abecadło
Projekt osiedla komunalnego w Nysie jest zabawą z modelami zabudowy mieszkaniowej. Kompleks, zaplanowany wzdłuż lewego brzegu Nysy Kłodzkiej, będzie składał się z trzech budynków — „A”, „B” oraz „C”, posadowionych na wspólnej bryle naziemnego parkingu. W każdym z nich projektanci prowadzili rozważania na temat rozwiązań stosowanych w architekturze mieszkaniowej, które rozegrały się na czterech płaszczyznach: typologii zabudowy mieszkaniowej, sposobów komunikacji pionowej i poziomej, aranżacji przestrzeni wspólnych oraz detalu i właściwości wykorzystanych materiałów. Jakie są wyniki architektonicznego eksperymentu?
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
mieszkania z widokiem na rzekę
Budynek „A”, posadowiony na zachodnim fragmencie postumentu, jest wariacją na temat niskiej zabudowy wielorodzinnej. Trójkondygnacyjny obiekt o horyzontalnej sylwetce wyposażono w trzy klatki schodowe o otwartej konstrukcji, wyprowadzone przed zasadniczą bryłę budynku oraz pokryte roślinami pnącymi. Pomiędzy strukturami klatek schodowych również znajdzie się zieleń, zaprojektowana w formie niewielkich ogródków z małą architekturą.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
W budynku „A” pierwsze skrzypce gra drewno — z tego materiału wykonano nie tylko detale, stolarkę okienną (nie tylko prostokątną, ale i okrągłą, bo architekci w bocznych elewacjach zastosowali okna bulajowe) i barierki balkonowe, ale także konstrukcje klatek schodowych. Z nich mieszkańcy w pierwszej kolejności dostaną się do przestrzeni wspólnych. Na każdej z kondygnacji znajdzie się bowiem niewielkie pomieszczenie, pełniące funkcję holu prowadzącego do mieszkania, ale i miejsca integracji — będzie to przestrzeń z zielenią, meblami wypoczynkowymi i widokiem na rzekę wijącą się u podnóża budowli.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
beton i stal
Na osi kompozycji, przylegając do bryły parkingu, wyrośnie siedmiokondygnacyjny budynek „B”. W tym obiekcie architekci odwołali się do archetypu wieżowca mieszkalnego, wyposażonego w tym wypadku w dwie klasyczne, wewnętrzne klatki schodowe. Mieszkańcom i mieszkankom bloku służyć będzie klub sąsiedzki, na który miejsce wygospodarowano w najniższej kondygnacji budynku. Pomieszczenie zwrócone w stronę rzeki wielkopowierzchniowymi przeszkleniami otwierać się będzie na przestrzeń wspólną zaaranżowaną pomiędzy zabudowaniami osiedla. Materiałowym motywem przewodnik tego budynku jest stal, którą — podobnie jak w pierwszym z opisywanych przykładów — odnajdziemy przede wszystkim w wykończeniach. W odmienny sposób potraktowano także elewacje — w przeciwieństwie do gładkich fasad budynku niskiego, wieżowiec posiada wyraźnie zaakcentowaną artykulację pionową i poziomą, tworzącą motyw przypominający kratownicę.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
jak pączek w maśle
Najbardziej charakterystyczny spośród całego kompleksu jest z pewnością budynek „C”, nazywany pieszczotliwie przez projektantów „pączkiem”. Pięciokondygnacyjny obiekt, reprezentujący typ zabudowy średniej wysokości, skoncentrowano wokół wewnętrznego, zadaszonego dziedzińca, który pełni jednocześnie rolę przestrzeni wspólnej. W dziedzińcu znalazła się przestrzeń na jedną klatkę schodową zorganizowaną w formie galerii wijących się wzdłuż ścian wewnętrznych budynku. Niektóre z mieszkań wyposażone są w dodatkowe balkony francuskie, wyglądające właśnie do wnętrza przestrzeni sąsiedzkiej. Materiałowym wyróżnikiem „pączka” jest szkło, wykorzystane do przekrycia wewnętrznego dziedzińca. W artykulacji elewacji zewnętrznych postawiono na podkreślenie kierunków poziomych.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
PUMy Nysie niestraszne
Architekci, a za nimi inwestor, nie poszli na kompromisy w kwestii projektowanych mieszkań. Ich metraże, wahające się od 47 do nawet 76 metrów kwadratowych zostały zaprojektowane bez nacisku na osiągnięcie jak największego współczynnika PUM. Nie znajdziemy tu więc wymyślnych układów z długimi, afunkcjonalnymi korytarzami, próżno szukać też skosów. Wiele z mieszkań ma dostęp do tarasów, a prawie wszystkie przewietrzane są dwustronnie. Jak informuje samorząd, mieszkania mają zostać wykończone pod klucz — trafią do osób mieszkających i pracujących w Nysie, z preferencją dla zatrudnionych w służbie zdrowia oraz wojsku.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
bloki komunalne na podium
Jednym z bardziej charakterystycznych rozwiązań, które zastosowano podczas projektowania budynków komunalnych przy ulicy Szlak Chrobrego w Nysie było posadowienie zasadniczych brył obiektów na wspólnej platformie — jednokondygnacyjnym postumencie, w którym umiejscowiono infrastrukturę mającą służyć mieszkańcom, w tym parking na 62 samochody oraz 70 komórek lokatorskich. Jak informował inwestor, takie rozwiązanie podyktowane było trudnościami technicznymi, które wiązałyby się z próbami zbudowania parkingu podziemnego w niewielkiej odległości od koryta Nysy Kłodzkiej.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
Wyniesienie brył budynków ponad poziom gruntu może mieć jednak dodatkowe atuty. Dzięki wspólnej platformie układ kompleksu, oglądany z perspektywy prawego brzegu rzeki nabiera większej czytelności, a bryła parkingu staje się punktem odniesienia dla budynków mieszkaniowych, które pozycjonowane są względem niej na różne sposoby. Wzniesienie budynków na kubaturze parkingu wpłynęło również na sposób zagospodarowania przestrzeni pomiędzy poszczególnymi obiektami — przestrzeń wspólna została obniżona w kierunku rzeki, by zostać „domknięta” przy pomocy murku wyrastającego tuż przy krawędzi garażu. Dzięki temu architekci mogli zrezygnować ze stosowania barierek. Na placu pomiędzy budynkami „A”, „B” i „C”, oprócz zieleni i małej architektury znajdą się również świetliki, wpuszczające promienie słoneczne w przestrzeń parkingową.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
Nyską podróż do przeszłości
Nowe osiedle powstanie na terenie dawnej FSD, czyli fabryki, z której w latach 1959-1994 wyjeżdżały masowo kultowe samochody dostawcze Nysa. Po zakończeniu produkcji rodzimych wehikułów zakłady przeszły w ręce południowokoreańskiego koncernu Daewoo, który ostatnie pojazdy, dostawcze modele Poloneza, wyprodukował w 2003 roku. Aż do 2016 roku atrakcyjne lokalizacyjne tereny pozostawały własnością Fabryki Samochodów Osobowych z siedzibą na Żeraniu — wtedy za 22,5 miliona złotych działki po nieczynnej fabryce odkupiło miasto, które weszło w posiadanie nowych obszarów o powierzchni 21 hektarów.
Historia tego miejsca znajduje odzwierciedlenie w detalach projektowanych budynków. Choć do adaptacji zabudowań poprzemysłowych, jak ma to miejsce w przypadku wielu XIX-wiecznych fabryk i zakładów w polskich miastach, nie było tutaj pola manewru, to architekci zdecydowali się na przygotowanie identyfikacji wizualnej, która nawiąże do przemysłowej historii tego miejsca. Mieszkańcy zobaczą więc między innymi podświetlane, perforowane panele z motywem kultowej „Nyski”, samochodu dostawczego produkowanego w tym miejscu od końcówki lat 50. ubiegłego stulecia, a także tablice historyczne.
Mieszkania komunalne w Nysie
©Rewizja Grupa Projektowa
komunalne lex deweloper
O historii miejsca przypominały także kwestie administracyjne związane z budową — wieloletnia działalność zakładów przemysłowych odcisnęła piętno na powstających w dwóch ostatnich dekadach dokumentach planistycznych. Działki po fabryce FSD przeznaczone były bowiem głównie na inwestycje o charakterze przemysłowym z małym udziałem usług. Od momentu ich wykupu przez miasto, samorząd miał jednak inne plany, wiążące się ze zmianą przeznaczenia tego terenu. Aby zrealizować koncepcję zabudowy mieszkaniowej w tym miejscu, burmistrz złożył wniosek w formule lex deweloper, dzięki któremu budowa nowego osiedla stała się możliwa. Koszt? Prawie 40 milionów złotych. Pozornie wydaje się dużo, choć w kontekście przełamywania paradygmatu niskiej jakości i w perspektywie pionierskiego charakteru realizacji cena wydaje się uzasadniona.
Mieszkania komunalne w Nysie
© Rewizja Grupa Projektowa
kropla drąży skałę
To nie koniec intensywnego rozwoju Nysy, przynajmniej w zakresie budowy mieszkań wspomaganej dotacjami ze środków publicznych. Jak informuje portal nto.pl, oprócz trzech bloków tuż nad brzegiem Nysy Kłodzkiej, miasto planuje również wybudować mieszkania wspomagane przy ulicy Orląt Lwowskich oraz, poprzez działalność SIM Nysa, kilkudziesięciu mieszkań przy ulicy Słowiańskiej. I choć to dobry kierunek, jeśli mowa o poszerzaniu samorządowych zasobów mieszkań, to podobnie jak w przypadku wielu innych SIMów i TBSów, projektom planowanych budynków może nieco brakować do koncepcji przedstawionej przez pracownie PROLOG i Rewizja. Warto jednak pamiętać, że to kropla drąży skałę oraz mieć nadzieję, że stare porzekadła mogą odnosić się również do rzeczywistości współczesnego budownictwa.
