Prezentujemy projekt autorstwa Marcina Kwietowicza i Mateusza Załuski, który otrzymał drugą nagrodę w organizowanym w 2019 roku przez Muzeum Lubelskie w Lublinie i Zarząd Główny SARP konkursie realizacyjnym na Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczpospolitej, obejmującym modernizację i dostosowanie do potrzeb muzealnych pomieszczeń pałacu Lubomirskich.
Koncepcja konkursowa obejmować miała projekt architektoniczny i scenograficzny wnętrz oraz propozycję aranżacji zarówno ekspozycji stałej, czasowej, jak i zmiennej. Zadaniem autorów było zachowanie istniejącej historycznej struktury pomieszczeń pałacu oraz nowy projekt piwnic. Decyzją Sądu Konkursowego pierwszą nagrodę otrzymała pracownia WXCA i Ralph Appelbaum Associates, natomiast drugą nagrodę zajął projekt autorstwa Marcina Kwietowicza i Mateusza Załuski.
architekci zdecydowali się na mocne rozdzielenie części ekspozycji stałej i czasowej
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
Architekci zdecydowali się na silne spolaryzowanie części Muzeum — stara nadziemna zachowała charakter pałacu i w niej mieści się wystawa stała, natomiast część przeznaczona na wystawy czasowe została umieszczona w piwnicach, które zastąpiono betonowo-stalową przestrzenią doświetlaną od góry.
Okrycie takiej przestrzeni w piwnicach, pod starym pałacem wydawało nam się bardzo silnym i zaskakującym wrażeniem przestrzennym, zaburzającym odruchowe wyobrażenie o tym, czym jest ten pałac — dodają autorzy.
Chcąc uniknąć silnej ingerencji w istniejącą tkankę, architekci oparli większość decyzji na idei oczyszczenia pałacu i ostrożnego dodawania elementów w zastaną strukturę. Celem było uzyskanie propozycji, która w czytelny i komunikacyjnie łatwy sposób rozdystrybuuje różnorodne funkcje — wystawę stałą, salę wystaw czasowych wraz z salą audiowizualną, kawiarnię i bibliotekę, pomieszczenia techniczno-zapleczowe oraz biura pracowników muzeum przy ich jednoczesnym powiązaniu.
Jak o projekcie mówią architekci:
Wiele faktów takich jak m.in. historia Lublina, znamienna nazwa placu, przy którym znajduje się Pałac Lubomirskich, pomnik upamiętniający Unię Lubelską, a przede wszystkim sama historia pałacu powodują, że pomysł włączenia budynku w kompleks Muzeum Lubelskiego i poświęcenie wystawy tematyce Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej nie potrzebuje dodatkowych argumentów. Budynek stanowi walor historyczno-architektoniczny, stający się głównym eksponatem. Dlatego właśnie złożone zadanie konkursowe — adaptacja istniejących przestrzeni na kulturalno-edukacyjne potrzeby muzeum, aranżacja nowych przestrzeni biurowych dla pracowników instytucji oraz zwiększenie powierzchni wystawienniczych na poziomie piwnic pałacu, potraktowaliśmy jako okazję nie do konkurowania, lecz do uwypuklenia przestrzenno-wizualnych walorów zabytku.
hall wejściowy do muzeum
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
strefa wejścia
Ze względu na centralne położenie, jak i przestrzenno-funkcjonalny układ, hall wejściowy stał się punktem orientacyjnym Muzeum. Głównym elementem tej przestrzeni są jej otwarcia, silna symetria oraz jej punktowe zaburzenia. Każde opowiada o innym aspekcie Muzeum — najsilniejsze otwarcie ze schodami paradnymi to droga na piano nobile (wystawy stałej), dwa symetryczne łuki prowadzą do reprezentacyjnych pomieszczeń na parterze, otwarcie ukazujące fragment sklepiku muzealnego prowadzi do hallu windowego. Natomiast dwa nowe, przeciwległe otwarcia w ścianach bocznych nawiązują do punktu informacyjnego oraz schodów prowadzących na poziom -1.
na piętrze znajduje się wystawa stała
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
scenariusz wystawy
Zakres czasowy i merytoryczny zawarty w scenariuszu Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczpospolitej jest bardzo obszerny. Obejmuje setki lat i dziesiątki zagadnień z wielu dziedzin nauki, a związana z nimi kolekcja będzie liczyć dużą ilość eksponatów prezentowanych na ekspozycji.
Przystępując do opracowania pracy konkursowej, uznaliśmy, że kluczem do wystawy musi być przystępne i zrozumiałe dla widza prowadzenie narracji tak, aby poprzez półtoragodzinną podróż po ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej za pomocą ekspozycji stałej, mógł poznać zarówno przesłanie Muzeum, jak i szczegółowe informacje w interesujących go dziedzinach i tematach — tłumaczą Marcin Kwietowicz i Mateusz Załuska.
Aby to osiągnąć, architekci zaproponowali takie ułożenie treści, aby okres od średniowiecza do XIX wieku włącznie znajdował się na pierwszym piętrze pałacu Lubomirskich, a treści związane z wiekiem XX na parterze, gdzie będzie możliwe archiwalnych materiałów filmowych czy wspomnień w formacie audio-wideo. Treści umieszczone w piano nobile składają się z ciągu chronologicznych zagadnień umieszczonych w salach w środkowej części piętra i z dwóch aneksów tematycznych w salach skrajnych. Sale na parterze mają układ chronologiczny. Taki sposób ułożenia materiału merytorycznego umożliwia zwiedzanie muzeum w częściach, ponieważ zarówno część parterowa, jak i na piętrze tworzą tematyczne całości. Również wydzielenie aneksów powoduje, że możliwe jest ich zwiedzanie niezależnie od całej ekspozycji. Pozwala to z jednej strony zwiedzającym zainteresowanym konkretnymi zagadnienia na sprawne obejrzenie tej części wystawy, która ich najbardziej interesuje, z drugiej ułatwia prowadzenie na ekspozycji kilku lekcji muzealnych w jednym czasie.
wystawa stała
Projekt scenografii wystawy stałej w Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej podąża za strukturą budynku, w którym będzie znajdować się ekspozycja, czyniąc z zabytkowego pałacu i jego historii niemal równorzędnego bohatera. Wystawa podzielona jest na dwie części, różniące się od siebie zarówno pod względem zastosowanych zabiegów scenograficznych, jak i charakteru znajdujących się w nich muzealiów.
pierwsza część ekspozycji to opowieść o powstaniu, złotym wieku oraz schyłku i upadku Pierwszej Rzeczypospolitej
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
piano nobile i parter
Zlokalizowana na reprezentacyjnym pierwszym piętrze pierwsza część ekspozycji to opowieść o powstaniu, złotym wieku oraz schyłku i upadku Pierwszej Rzeczypospolitej. Z holu wejściowego wiodą do niej reprezentacyjne pałacowe schody oraz zlokalizowana w centralnej części budynku winda. Ekspozycja wypełnia niemal całości piano nobile, pozwalając zwiedzającym poznać i zrozumieć skalę i rozmach pałacowych wnętrz i amfilad. W tej części narrację architekci poprowadzili tradycyjnymi środkami, koncentrując się na obiektach muzealnych i uzupełniając je multimedialnymi projekcjami. Druga część ekspozycji ma bardziej multimedialny charakter i jest zlokalizowana na parterze. Ukazana historia obejmuję drogę do odzyskania niepodległości oraz ponowny rozkwit kresów w dwudziestoleciu międzywojennym, przerwany II Wojną Światową. Narracja jest poprowadzona aż do czasów współczesnych — epilog wystawy nie, tylko ją podsumowuje, ale i ponownie otwiera. Za pośrednictwem części warsztatowo-edukacyjnej ekspozycja w płynny sposób łączy się z codziennym życiem muzeum.
pomieszczenia edukacyjne i biblioteka
W Muzeum znajdują się dwie sale edukacyjne — jedna mniejsza w sąsiedztwie wystawy stałej, a druga przy bibliotece w zachodniej oficynie skarbowej. Architekci zaproponowali otwarcie ślepych okien w fasadzie, zarówno od strony południowej (okno środkowe), jak i zachodniej (trzy otwarcia). Dzięki temu biblioteka zyskuje otwartą, słoneczną przestrzeń z widokiem na zielony zagajnik między opracowywanym Pałacem Lubomirskich a Pałacem Gubernialnym.
część przeznaczona na wystawy czasowe znajduje się w piwnicach muzeum
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
kawiarnia i biura
Znajdująca się we wschodniej oficynie kawiarnia wraz z zapleczem gastronomicznym i osobnymi sanitariatami, jest integralną częścią Pałacu i może funkcjonować samodzielnie, poza godzinami otwarcia Muzeum. Położona przy przejściu łączącym Plac Litewski i ul. Radziwiłłowską, jest nie tylko miejscem przechodnim, ale również otwiera wnętrza na osie widokowe: Pałac Czartoryskich na wschodzie oraz Kościół św. Piotra i Pawła w południowym narożniku Placu Litewskiego. Główne wejście do obiektu prowadzi przez wschodni przejazd bramny. Koncepcja architektoniczna zakłada otwieranie drewnianych, zabytkowych drzwi w czasie godzin pracy kawiarni, dzięki temu, przejazd nie tylko jest wejściem i łącznikiem między kawiarnią a Muzeum, ale może stać się również ogrodem zimowym. Wnętrze kawiarni składa się z dwóch pomieszczeń, możliwe jest wyłączenie jednej sali na potrzeby organizowanych odczytów lub spotkań.
Architekci uwzględnili adaptacje całej powierzchni poddasza Muzeum na użytek biurowy. Stosując się do zaleceń konserwatora, aby nie ingerować w powierzchnię dachu od strony Placu Litewskiego, okna połaciowe od strony ul. Radziwiłłowskiej zostały powiększone, a wnętrza zaaranżowane w grupy o podobnym charakterze merytorycznym w przestrzeni typu open-space. Tam, gdzie konieczne jest odgrodzenie osobnego pomieszczenia (pracownie konserwatorskie itp.), zastosowano szklane przegrody, tak aby na całym piętrze maksymalnie ograniczyć miejsca bez dostępu światła dziennego. Zarówno pracownicy jak i interesanci mogą dostać się na piętro biurowe bez konieczności wchodzenia w główną strefę muzeum, za pomocą dwóch klatek schodowych. Autorzy uwzględnili także windę towarową.
poziom -1 został zaadaptowany na ekspozycje czasowe
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
ekspozycje czasowe pod ziemią
Poziom -1 został zaadaptowany na ekspozycje czasowe. Architekci zdecydowali się na podbijanie piwnic poprzez wtryskiwanie betonu do gruntu metodą jet groutingu. Cały proces wymaga wymiany istniejących podłóg parteru, co pozwoli na usunięcie nierówności poziomów i tym samym ułatwi komunikacje dla osób z niepełnosprawnościami. Ze względu na duży wysiłek budowlano-konstrukcyjny autorzy zadecydowali, że nowa przestrzeń powinna oddawać charakter zanurzonej w ziemi sali, jak i zupełnie odbiegać stylem od atmosfery pałacowej. Dlatego główna przestrzeń z hallem, wystawami czasowymi i salą audiowizualną w ma charakter betonowej misy, podzielonej na trzy części i przykrytej stalową strukturą, niosącą ciężar Pałacu. Jednak w przypadku szczególnych imprez okolicznościowych istnieje możliwość dowolnego podziału przestrzeni, łącznie z całkowitym ich otwarciem. Tym samym Muzeum zyskuje otwartą, reprezentacyjną przestrzeń o powierzchni ok. 690 metrów kwadratowych.
proejekt części podziemnej pozwala na dowolne aranżowanie przestrzeni
© Marcin Kwietowicz, Mateusz Załuska
Poprzez przedłużenie linii fasady centralnej części budynku, obrys sali wychodzi lekko poza granice istniejącego obiektu. Dzięki temu światło dzienne wpada do środka między stalowymi belkami stropu, ślizgając się po gładkich powierzchniach wyszlifowanych ścian. Ciekawym, stałym elementem są stalowe schody zwisające z sufitu, będące delikatnym rzeźbiarskim dodatkiem do przestrzeni. Ze względu na specjalny charakter sali, jak i ich techniczne aspekty (trudny do nawierceń beton), architekci zdecydowali się na ukrycie wszystkich elementów technicznych takich jak oświetlenie ogólne, punktowe, haków do montażu paneli wiszących, szyn do montażu ścianek działowych i przewodów elektrycznych. Pozostałe pomieszczenia tego poziomu mają charakter serwisowy, a ich plan powiela istniejące fundamenty. Powierzchnie betonowych ścian pozostaną chropowate, niosąc informacje o procesie ich powstawania.
