Czy gdyby Mies van der Rohe tworzył dziś, jego nazwisko znałby każdy? Jakie reperkusje ma współcześnie jego słynne wezwanie do minimalizmu — „less is more” („mniej znaczy więcej”)?
Pawilon Niemiec w Barcelonie projektu Miesa van der Rohe i Lilly Reich
fot.: Alexander.Hüls | Wikimedia Commons © CC BY-SA 2.0
kim był Mies van der Rohe?
Ludwig (a właściwie Maria Ludwig Michael Mies), najmłodszy w rodzinie Miesów, urodził się 27 marca 1886 roku w Niemczech, w Akwizgranie, gdzie jego ojciec (Michael Mies) — kamieniarz i mistrz budowlany — prowadził pracownię, w której szkolił syna. Drugi człon nazwiska — Rohe — architekt przejął od matki (Amalie z domu Rohe), tworząc tym samym pseudonim, pod którym znamy go dzisiaj — Mies van der Rohe.
Choć nigdy nie zdobył wyższego wykształcenia, już w wieku 18 lat stawiał pierwsze projektowe kroki pod czujnym okiem Brunona Paula (projektanta mebli), a swój debiutancki projekt zrealizował, mając zaledwie 21 lat. Był to dość tradycyjny w formie dom dla niemieckiego filozofa, Aloisa Riehla, w Poczdamie. Okazał się jednak na tyle interesujący, że przyciągnął uwagę berlińskiego architekta Petera Behrensa, który zaproponował Miesowi współpracę (to w jego pracowni poznał Le Corbusiera i Waltera Gropiusa!).
W 1913 roku młody architekt poślubił Adę Bruhn, o której niestety nie wiemy zbyt wiele. Para miała trzy córki, jednak dość szybko zdecydowała się na separację (krążą pogłoski, że podczas pełnienia służby w Niemczech w 1917 roku doczekał się także nieślubnego syna). Mies van der Rohe romantycznie łączony był także z projektantką Lilly Reich, z którą współpracował ponad dekadę, rzeźbiarką i kolekcjonerką sztuki Mary Callery, muzyczką i tancerką Nelly van Doesburg, a także doktorą Edith Farnsworth, dla której zaprojektował słynny Farnsworth House. W latach 40. związał się z amerykańską rzeźbiarką, Lorą Marx, z którą najprawdopodobniej pozostał aż do śmierci. Czy architekt był „aroganckim kobieciarzem”? Być może, ale wystarczy plotek, przejdźmy do konkretów!
Farnsworth House w Plano projektu Miesa van der Rohe
fot.: Carol M. Highsmith | U.S. Library of Congress, Highsmith Archive, numer reprodukcji: LC-DIG-highsm-04118, Domena publiczna
z czego znany jest Mies van der Rohe?
Myślisz „modernizm”, mówisz „Mies van der Rohe” — jego nazwisko zawsze wymieniane jest wśród najważniejszych przedstawicieli stylu międzynarodowego. Bywa określany królem modernizmu (Le Corbusier miał być papieżem tego stylu), ojcem minimalizmu (jego zdaniem w szczegółach, czy też detalach tkwi nie diabeł, a Bóg — Gott ist im Detail), jednym z prekursorów nowoczesnej architektury. Aspirował też do bycia „architektem Niemiec”, co udowadniał udziałem w konkursach na projekt banku Rzeszy (1933) czy pawilonu na wystawę światową w Brukseli (1935). Przez dwa lata (1930–1932) był dyrektorem Bauhausu, w tym czasie szkoła została przeniesiona do Berlina i funkcjonowała bardziej jako prywatna uczelnia architekta. Choć w 1937 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i uzyskał amerykańskie obywatelstwo, to właśnie jego imieniem nazwana jest przyznawana od 1987 roku najważniejsza z europejskich nagród architektonicznych — Nagroda Unii Europejskiej w konkursie architektury współczesnej im. Miesa van der Rohe.
Neue Nationalgalerie, Nowa Galeria Narodowa w Berlinie projektu Miesa van der Rohe
fot.: Harald Kliems | Wikimedia Commons © CC BY-SA 2.0 de
Jego architektura miała wpisywać się w wizję „skóry i szkieletu”, czy „skóry i kości”, bazującej na prostocie, geometrycznych bryłach, otwartych przestrzeniach, czytelności konstrukcji — funkcjonalnym połączeniu stali i szkła pozbawionym zbędnych elementów. Była to warta uwagi odsłona minimalizmu, eksperymentująca z innowacyjnymi wówczas materiałami i technologiami, ale czy architekturę rzeczywiście można zredukować do rzeczonych stalowych kości obleczonych szklaną skórą?
Mies van der Rohe zmarł w wieku 83 lat, 17 sierpnia 1969 roku w Chicago. Przyczyną jego śmierci miał być nowotwór przełyku spowodowany nałogowym paleniem papierosów.
najważniejsze projekty Miesa van der Rohe
Spośród niezwykle bogatego dorobku architektonicznego Miesa van der Rohe wybraliśmy pięć szczególnie ważnych realizacji:
Pawilon barceloński (1929)
Stworzony wspólnie z Lilly Reich Pawilon Niemiec na Wystawie Światowej w Barcelonie. Ikoniczny, horyzontalny obiekt, w którym zaciera się granica między tym, co wewnątrz a tym, co na zewnątrz. Pawilon wykorzystuje jedne z najważniejszych cech architektury modernizmu: wolny plan, czyli brak podziału na zamknięte pomieszczenia i płaski dach, rozwiązanie funkcjonalne, a przy tym ekonomiczne, odcinające się od archetypicznego kształtu domu z dwuspadowym dachem. Na potrzeby pawilonu duet stworzył także krzesło Barcelona, będące dziś klasykiem meblowego designu.
Pawilon Niemiec w Barcelonie projektu Miesa van der Rohe i Lilly Reich
fot.: Christian Gänshirt | Wikimedia Commons © CC BY-SA 4.0
Willa Tugendhat (1930)
To także owoc współpracy z Lilly Reich. Luksusowy dom jednorodzinny w czeskim Brnie okazał się na tyle ważny, że wpisano go na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Innowacyjny obiekt ze ścianami zrealizowanymi w stalowej konstrukcji szkieletowej wkomponowany jest w rozrzeźbioną topografię terenu. Minimalistyczne wnętrze zdobi imponująca ściana działowa z barwnego onyksu. Willa, co nietypowe jak na tamte czasy, wyposażona była w klimatyzację i system do nawilżania powietrza, elektrycznie sterowane okna, a nawet odporny na mole magazyn do przechowywania futer. Fanaberie czy funkcjonalizm?
Willa Tugendhat w Brnie projektu Miesa van der Rohe i Lilly Reich
fot.: Petr1987 | Wikimedia Commons © CC BY-SA 4.0
Farnsworth House (1951)
W Plano, miejscowości w stanie Illinois, Ludwig Mies van der Rohe zaprojektował weekendowy podmiejski dom dla pani Farnsworth. Uniesiona na blisko półtora metra nad poziom terenu (kolejna ważna cecha modernizmu: pilotis, czyli podnoszące budynek słupy) przeszklona, minimalistyczna bryła o powierzchni 140 metrów kwadratowych opiera się na stalowych ramach. Pomysł stworzenia domu zrodził się w sympatycznych okolicznościach — podczas przyjęcia. Realizacja zakończyła się mniej przyjemnie — sporem o zbyt wysokie koszty budowy i pozwem zarzucającym błąd w sztuce (odrzuconym jako bezpodstawny). Był to ostatni zrealizowany przez Miesa dom prywatny.
Farnsworth House w Plano projektu Miesa van der Rohe
fot.: Victor Grigas | Wikimedia Commons © CC BY-SA 3.0
Seagram Building (1958)
Nowojorski wieżowiec powstał we współpracy z Philipem Johnsonem, pierwszym w historii laureatem Nagrody Pritzkera. Stojący na Manhattanie prostopadłościenny budynek ma 157 metrów wysokości (38 pięter). Podobno Mies van der Rohe nie miał narzuconego budżetu (!), a budynek miał być ukoronowaniem jego twórczości. Było więc luksusowo — był to pierwszy biurowiec na świecie, na którego elewacji zastosowano wytłaczany brąz (1500 ton) oraz pierwszy wieżowiec w Nowym Jorku z pełnowymiarowymi szklanymi oknami. „The New York Times” opisywał go jako jeden z najczęściej kopiowanych budynków w mieście. Plusy? Budowa obiektu zapoczątkowała nową erę planowania miejskiego i tworzenia przestrzeni publicznych przy prywatnych obiektach. Więcej na temat Privately Owned Public Spaces przeczytać możecie w artykule: POPS – jak prywatne przestrzenie mogą stać się publicznym dobrem.
Seagram Building w Nowym Jorku, wieżowiec projektu Miesa van der Rohe
fot.: Noroton | Domena publiczna; fot.: Gabriel Fernandes | Wikimedia Commons © CC BY-SA 2.0
Neue Nationalgalerie (1968)
Wracamy do Berlina! Nowa Galeria Narodowa została ukończona na rok przed śmiercią Miesa van der Rohe i jest jedynym powojennym budynkiem architekta na terenie Niemiec. Uznaje się ją za kwintesencję rozwijanych przez Miesa van der Rohe idei przestrzeni uniwersalnej — zakomponowana na planie kwadratu przeszklona bryła przykryta jest płaskim dachem wspartym na ośmiu słupach. Monumentalna, a zarazem prosta konstrukcja w 2015 roku przeszła gruntowną renowację pod okiem Davida Chipperfielda.
Neue Nationalgalerie, Nowa Galeria Narodowa w Berlinie projektu Miesa van der Rohe
fot.: Raimond Spekking | Wikimedia Commons © CC BY-SA 4.0
BONUS:
- „Mies” z języka niemieckiego tłumaczyć możemy jako „podły”, „lichy”, „brzydki”.
- Był kierownikiem Szkoły Architektury w Armour School of Technology w Chicago (późniejszego Illinois Institute of Technology).
- Architekt otrzymał Medal Wolności od JFK (prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy'ego).
- Wnuk Miesa van der Rohe, Dirk Lohan, też jest architektem, prowadzi w Chicago biuro Lohan Architecture.
- Przypisuje mu się zdania: „Lepiej jest być dobrym, niż być oryginalnym” i „Architektura to nie plac zabaw dla dzieci, czy starszych. Architektura to prawdziwe pole zmagań ducha”.
- Ludwig Mies van der Rohe był zodiakalnym Baranem.
