Muzeum Żydowskie w Berlinie,
projekt: Daniel Libeskind
W czerwcu 1989 roku Daniel Libeskind, architekt polsko-żydowskiego pochodzenia urodzony w Łodzi, wygrał w konkursie na projekt nowego skrzydła Muzeum Żydowskiego w Berlinie. Koncepcja zwycięskiego projektu opiera się na przeplatających się zygzakowatych liniach, dzięki czemu budowla zyskała nazwę „Blitz” (z niem. błyskawica). Dziesięć lat później, w styczniu 1999 roku, pierwsi zwiedzający mieli możliwość obejrzenia budynku. Oficjalne otwarcie obiektu nastąpiło we wrześniu 2001 roku.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – widok z lotu ptaka na zygzakowatą bryłę budynku
fot. Guenter Schneider © Studio Daniel Libeskind
trzy filary koncepcji architekta
Projekt Libeskinda, stworzony rok przed upadkiem Muru Berlińskiego, opiera się na trzech kluczowych założeniach. Pierwszą tezą jest to, że nie można w pełni zrozumieć historii Berlina bez uwzględnienia ogromnego wkładu, jaki wnieśli w nią jego żydowscy mieszkańcy. Drugie założenie mówi o konieczności wpisania znaczenia Holokaustu w świadomość i pamięć miasta. Trzecim natomiast jest przekonanie, że dla przyszłości Berlina i Niemiec niezbędne jest uznanie faktu wymazania żydowskiego życia z ich historii.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – po lewej budynek zbudowany przez Philippa Gerlacha w 1735 roku, po prawej skrzydło Libeskinda
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
Praca została pomyślana jako muzeum dla wszystkich berlińczyków, dla całego społeczeństwa. Nie tylko dla tych, którzy żyją obecnie, ale także dla przyszłych pokoleń, które w tym szczególnym miejscu mogą odnaleźć swoje dziedzictwo i nadzieję
— mówi Daniel Libeskind, architekt projektu.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – rysunek koncepcyjny
rys. Daniel Libeskind © Studio Daniel Libeskind
symbolika muzeum
i historyczne odniesienia
Powstały budynek zajmuje około 15 tysięcy metrów kwadratowych powierzchni. Z lotu ptaka jego kształt przypomina łamaną, zygzakowatą linię. Elewacja z cynkowej blachy o właściwościach odbijających światło posiada wąskie, chaotycznie rozmieszczone okna, przypominające otwory strzelnicze. Szczeliny okienne, pojawiające się w ścianie zewnętrznej, tworzą abstrakcyjną linię łączącą historyczne miejsca zamieszkania wybitnych przedstawicieli społeczności żydowskiej i niemieckiej w Berlinie przed II wojną światową, takich jak Heinrich von Kleist, Arnold Schönberg czy Walter Benjamin.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – cynkową elewacja posiada liczne szczeliny okienne
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
przestrzenna dezorientacja
— architektura wprowadzająca w stan niepewności
Główny korpus muzeum nie posiada tradycyjnego, naziemnego wejścia. Wewnątrz budynku można się dostać wyłącznie przez Kollegienhaus — część muzeum, która została zbudowana przez Philippa Gerlacha w 1735 roku. Idąc do środka, korzysta się z długiego, podziemnego przejścia prowadzącego na czarną klatkę schodową z ostrymi kolcami. Elewacja została zaprojektowana w sposób, który uniemożliwia określenie, ile pięter znajduje się w środku, a nawet czy w ogóle są one obecne.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – wejście wewnątrz skrzydła Libeskinda możliwe jest jedynie przez Kollegienhaus
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
Już po przekroczeniu progu nowego gmachu odwiedzający tracą poczucie równowagi. Surowe, betonowe ściany, brak dekoracji oraz pochyła podłoga sprawiają, że poruszanie się wymaga dodatkowego wysiłku od samego początku. Te elementy wzmacniają doświadczenie niepewności wśród zwiedzających.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – przekrój podłużny i poprzeczny budynku
© Studio Daniel Libeskind
„pustki” jako symbol utraty
W strukturze budynku znajdują się pionowe przestrzenie, określane jako „pustki”. Jest ich pięć i przebiegają przez całą wysokość obiektu. Ich ściany wykonano z surowego betonu, a wnętrza pozostają nieoświetlone, nieklimatyzowane i nieogrzewane, co podkreśla ich surowy i minimalistyczny charakter. Te przestrzenie symbolizują to, co zostało utracone w czasie Holokaustu.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – „pustki” wykonano z surowego betonu, podkreślając ich surowy i minimalistyczny charakter
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
ogród wypędzenia przypominający
doświadczenie emigrantów
Obok budynku znajduje się tzw. ogród wypędzenia, który zawiera 48 betonowych słupów wypełnionych ziemią z Izraela, nawiązujących do roku 1948, kiedy Izrael uzyskał niepodległość. W centrum ogrodu znajduje się jeden słup wypełniony ziemią z Jerozolimy, mający symbolizować Berlin. Ogród jest pochylony pod kątem 12 stopni, co ma wywoływać poczucie dezorientacji u zwiedzających, przypominające doświadczenia emigrantów opuszczających Berlin. Drzewa oliwne rosnące z betonowych słupów mają stanowić symbol nadziei.
Muzeum Żydowskie w Berlinie – tzw. ogród wypędzenia
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
sukcesy i nagrody projektu
Daniela Libeskinda
Projekt Muzeum Żydowskiego w Berlinie autorstwa Daniela Libeskinda zyskał uznanie już w pierwszych latach po swojej realizacji. W 1998 roku został wyróżniony tytułem „Najlepsze z 1998 roku” przez Art Forum International. Następnie, w 1999 roku, zdobył Nagrodę Niemieckiej Architektury, co potwierdziło jego znaczenie w kontekście współczesnej architektury. W 2010 roku projekt został uhonorowany Medalem Buber-Rosenzweig przez Niemiecką Radę Koordynacyjną Towarzystw Współpracy Chrześcijańsko-Żydowskiej (DKR), doceniającym wkład budynku w dialog międzykulturowy i pamięć o historii.
Muzeum Żydowskie w Berlinie
fot. Hufton+Crow © Studio Daniel Libeskind
Muzeum Żydowskie w Berlinie stanowi nie tylko ważny element współczesnej architektury, ale także osobistą opowieść samego architekta. Urodzony w Łodzi w 1946 roku, Libeskind, który w dzieciństwie przeżył doświadczenie emigracji, przez wiele lat zmagał się z pamięcią o przeszłości swojej rodziny, która była dotknięta tragicznymi wydarzeniami Holokaustu. Projekt muzeum jest głęboko związany z jego własną historią, łącząc elementy osobistego doświadczenia z ogólnym przesłaniem o pamięci i tożsamości. Dzieło to, oprócz swojej roli w przestrzeni Berlina, staje się zatem również wyrazem próby zmierzenia się z przeszłością, a jego architektura przemawia o utraconym dziedzictwie i nadziei na przyszłość.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni Studio Libeskind.
