Artykuł pochodzi z numeru A&B 10|23
Komentarz do nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
24 sierpnia 2023 roku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej została opublikowana Ustawa z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw.
Nowelizacja prawa w zakresie planowania przestrzennego w znaczący sposób zmienia obecne reguły gry o przestrzeń. Do najważniejszych zmian należy zaliczyć likwidację dokumentu „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego”. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że kompetencje tego dokumentu przejmą Model funkcjonalno-przestrzenny zawarty w Strategii Rozwoju Gminy oraz nowy dokument stanowiący prawo lokalne — plan ogólny.
fragment Planu Ogólnego Krakowa z 1994 roku
© Plan Ogólny Krakowa — 1994
Reaktywowany po dwudziestu latach plan ogólny (dla przypomnienia, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 roku zlikwidowała ten dokument i wprowadziła studium, ale po długim okresie przejściowym ostatecznie wszystkie plany ogólne zlikwidowano dopiero w 2003 roku) nie będzie jednak takim planem, jaki pamiętamy z lat 90., nie będzie również zawierał bogatej warstwy merytorycznej z zakresu uwarunkowań i kierunków, którą dotychczas zawierało studium. Plan ogólny, odczytując intencje ustawodawcy, będzie bardziej przypominał amerykański zoning, czyli strukturę stref planistycznych z wyznaczonym przeznaczeniem terenu i wskaźnikami zabudowy w postaci danych przestrzennych — i nic więcej! Oczywiście wszystko sporządzone cyfrowo i jednolicie dla całej Polski.
Część zapisów i ustaleń zlikwidowanego studium rządzący przenieśli nowelizacją do Modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy. Model już od 2020 roku jest obligatoryjnym elementem strategii rozwoju gminy*, która po nowelizacji stała się dla każdej gminy obowiązkowa (wcześniej gmina mogła opracować strategię, ale nie musiała). Pomimo wielu protestów środowisk branżowych (w tym krakowskiego oddziału TUP), model nie musi być sporządzony przez urbanistów — może być sporządzony przez kogokolwiek. Co istotne, plany ogólne i plany miejscowe, zgodnie z nowelizacją ze strategią i zawartym w niej modelem, muszą być zgodne, a więc strategia będzie pierwszym, najważniejszym dokumentem planistycznym gminy. Należy zadać bardzo ważne pytanie: czy gminy będą na tyle świadome, aby zatrudnić do ich sporządzenia kompetentnych planistów, czy też będą je wykonywać inne firmy, które, jeżeli nie jest to konieczne, planistów nie zatrudniają?
Istotną kwestią zachodzących zmian jest również wspomniana cyfryzacja, która już jest widoczna w różnych gałęziach gospodarowania przestrzenią. Duże ośrodki na pewno sobie z nią poradzą, ale jak będzie z mniejszymi gminami, których oddziały przestrzenne są zdecydowanie skromniejsze, jeśli chodzi o kadrę i sprzęt informatyczny?
Ostatnia kwestia, która nas wszystkich dotknie, to partycypacja społeczna. Z jednej strony jest rozbudowywana i rozszerzony został zakres możliwych form konsultacyjnych — oprócz tradycyjnych wniosków i uwag będą realizowane, w zależności od potrzeb, spotkania otwarte, panele eksperckie, warsztaty, spotkania plenerowe, spacery studyjne, ankiety, geoankiety, wywiady i tak dalej. Z drugiej strony konsultacje mają być prowadzone jednokrotnie, co stwarza niebezpieczeństwo, że wypracowane rozwiązania mogą na dalszych etapach planistycznych ulec zmianom lub zostać znacznie wypaczone.
model struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta Świdnica, sporządzony zgodnie z wytycznymi ustawy
rys.: © um.swidnica.pl
Obaw przed nowymi regulacjami jest na pewno wiele i dopiero ich wdrażanie pokaże, czy zmiany są racjonalne. Niezależnie od nich należy zwracać uwagę na odpowiedzialność w postępowaniu i świadomość w podejmowaniu decyzji wszystkich uczestników procesów przestrzennych. Przekłada się to na konieczność budowy kapitału społecznego, a więc większej świadomości społeczeństwa na temat kształtowania polskiej przestrzeni. W takiej sytuacji nawet przy możliwych niedociągnięciach prawa (które zobaczymy dopiero za kilka lat), zdołamy dobrze gospodarować naszą przestrzenią.
