W obliczu nieubłagalnych zmian klimatycznych dążenie do ideału „Green cities” wydaje się najlepszym rozwiązaniem. Jakie polskie miasta tworzą warunki dla poprawy jakości życia?
mapa zielonych miast, które zajęły najwyższe pozycje w rankingu
© Europolis
raport i metodologia
Europolis to inicjatywa skupiająca się na kwestii rozwoju miast. Raport Zielone miasta. Polskie miasta na rzecz klimatu, środowiska i zdrowia mieszkańców został opracowany przez think tank Polityka Insight na zamówienie Polskiej Fundacji imienia Roberta Schumana i Fundacji Konrada Adenauera. Partnerem raportu jest Orange Polska. Głównym autorem był Jakub Pinzal, współpracujący z Agnieszką Górniak, Moniką Helak i Alicją Obrębską.
Określenie green cities odnosi się do założeń zrównoważonego rozwoju. Głównym celem takich miast jest stworzenie warunków do zaspokajanie potrzeb współczesnych społeczeństw bez zmniejszania szans przyszłych pokoleń, przede wszystkim w wymiarze ekonomicznym, społecznym i środowiskowym.
Jak będą sobie w tym procesie radzić miasta? W zeszłorocznym badaniu Europolis poświęconym ocenie możliwości wystąpienia i dotkliwości różnych sytuacji kryzysowych, przedstawiciele polskich miast utwierdzili nas w przekonaniu, że zdają sobie sprawę z problemów wynikających ze zmian klimatu. Niemal wszystkie wskazane z tej kategorii niebezpieczeństwa, tj. upały, zanieczyszczenie powietrza, silne wiatry, susze i ostre mrozy, znalazły się w pierwszej dziesiątce najbardziej prawdopodobnych zjawisk kryzysowych. Tak więc świadomość zagrożeń i potrzeby zmian są — zwraca uwagę Iga Kamocka, członkini Zarządu Fundacji Schumana.
Na potrzeby raportu stworzono ranking, na który składa się pięć wskaźników takich jak: indywidualny transport elektryczny, transport publiczny, działania na rzecz jakości powietrza, społeczność lokalna i zdrowie publiczne. W każdym z nich miasto mogło otrzymać maksymalnie sto punktów, które przyznawane były na podstawie trzydziestu mierników ilościowych i jakościowych.
Raport skupia się nie tylko na metropoliach takich jak Warszawa, Kraków czy Katowice, ale również na miastach na prawach powiatu. Ranking uwzględnił sześćdziesiąt sześć miast.
indywidualny transport elektryczny
W subindeksie dotyczącym indywidualnego transportu elektrycznego pierwsze miejsce przypadło Gdyni. W 2020 roku na dziesięć tysięcy mieszkańców przypadało siedem samochodów elektrycznych. Wynik może nie imponować, ale jest on trzykrotnie wyższy od średniej w całym zestawieniu. Gdynia również pierwsza rozpoczęła program pilotażowy współdzielenia aut elektrycznych, organizowany przez PKP Mobility. Drugie miejsce zajęło miasto Białystok, przede wszystkim dzięki dużym nakładom na drogi. Trzecie miejsce przypadło Siedlcom, ze względu na zakres sieć uliczną (433 kilometrów dróg na 100 kilometrów kwadratowych powiatu).
Gdynia przoduje w Polsce pod względem elektromobilności
fot. Rafał Konkolewski, © CC BY 2.5
transport publiczny
Wskaźnik transportu publicznego brał pod uwagę nie tylko zbiorową komunikację, lecz również możliwość przemieszczania pieszo i na rowerze. Kategoria została zdominowana przez Warszawę, która znalazła się w czołówce wszystkich mierników. Zdominowała zestawienie w zakresie wozokilometrów przypadających na mieszkańca, liczby przystanków na kilometr kwadratowy oraz elektryfikacje transportu. Miasto stołeczne również dobrze wypadło w zakresie długości buspasów i liczbie rowerów miejskich. Najsłabiej Warszawa wypadła w długości ścieżek rowerowych, zajmując siedemnaste miejsce.
Drugie i trzecie miejsce zajęły kolejno Wrocław i Poznań. Oba miasta najlepiej poradziły sobie w zakresie liczby rowerów miejskich, eksploatacji komunikacji publicznej i odsetka przewozów transportem elektrycznym. Przewaga stolicy Dolnego Śląska nad stolicą Wielkopolski polegała na ilości buspasów.
Autorzy raportu podkreślają, że kategoria transportu publicznego okazała się trudna dla niemal wszystkich miast, choć metropolie radzą sobie w tej kwestii znacznie lepiej.
transport publiczny najlepiej zorganizowany jest w Warszawie
fot. Radek Kołakowski, © CC BY-SA 0
działania na rzecz jakości powietrza
Wskaźnik jakości powietrza opierał się przede wszystkim na działaniach dotyczących wymiany kopciuchów. Wysoka jakość powietrza jest elementem wychodzącym często poza możliwości władzy samorządowej, będąc zależna od rządu lub warunków geograficznych. Zwycięstwo w tej kategorii odniosły Katowice. Stolica Śląska wydawała najwięcej pieniędzy na wymianę pieców, opracowała program rozwoju OZE oraz prowadziła kampanię na rzecz czystego powietrza.
Drugie miejsce zajęła Łódź, która w 2021 roku przeznaczyła na poprawę powietrza blisko trzysta milionów złotych. Ostatnie miejsce na podium zajął Kalisz, który tylko raz w ciągu roku przekroczył alert smogowy.
największym zaskoczeniem dla analityków, było prowadzenie Katowic w rankingu działań na rzecz poprawienia jakości powietrza
fot. Piotr Bieniecki, © CC BY-SA 4.0
społeczność lokalna
Istotnym elementem rozwiązań green cities jest zaangażowanie społeczności lokalnych. Autorzy raportu podkreślają, że w tej kategorii najważniejsze były miasta, w których mieszkańcy sami wspomagają władzę, tworząc odpowiednie uwarunkowania dla zrównoważonego rozwoju.
Pierwsze miejsce zajęły Mysłowice, które przodowały w kwestii segregacji śmieci, oszczędności wody czy ilości projektów zgłaszanych do budżetu obywatelskiego. Mieszkańcy Mysłowic angażowali się również w protesty, między innymi przeciwko budowie osiedla mieszkań na terenie lasu miejskiego i przestrzeni do rekreacji.
Drugie i trzecie miejsce zajęły kolejno Radom i Bielsko–Biała. Pierwsze z nich zawdzięcza wysoką pozycję dzięki ograniczeniu odpadów komunalnych, a sama społeczność zgłasza ponadprzeciętnie dużo projektów do budżetów obywatelskich. Mieszkańcy Bielska–Białej częściej działali na rzecz zieleni miejskiej oraz produkowali mniej odpadów niż inne miasta.
To jedyny wskaźnik, w którym dominującą rolę odegrały średnie miejscowości. Łódź, Poznań, Wrocław, Warszawa i Kraków znalazły się wśród dziesięciu najgorszych miast.
w kategorii "społeczność lokalna" pierwsze miejsce zajęły Mysłowice
fot. Adrian Tync, © CC BY-SA 4.0
zdrowie publiczne
Wskaźnik zdrowia publicznego obliczany był na podstawie zdolności ograniczania zgonów, łatwości dostępu do leków dla osób starszych czy liczbie lekarzy przypadających na tysiąc mieszkańców.
Najlepszy wynik uzyskała stolica Podkarpacia, Rzeszów. Miasto może pochwalić się najwyższą ilością lekarzy i łóżek przypadających na jednego mieszkańca. Drugie i trzecie miejsca zajęły kolejno Lublin i Olsztyn, również wyróżniając się ilością łóżek i lekarzy.
Rzeszów wygrał w kategorii dotyczącej zdrowia
fot. Daniel Zolopa ,© CC BY-SA 3.0
zwycięzca
Zwycięzcą rankingu okazał się Lublin, który nie zwyciężył w żadnym z pięciu indeksów. Miasto znalazło się na podium tylko raz, ale dobrze radziło sobie we wskaźnikach transportu publicznego i działań na rzecz jakości powietrza. Miasto postawiło na ambitne cele w zakresie stacji ładowania pojazdów elektrycznych, rozwijania trolejbusów oraz efektywności energetycznej.
podsumowując wyniki rankingu najwyższą pozycje zajął Lublin
fot. Pankrzysztoff, © CC BY-SA 3.0
Drugie miejsce zajęły Katowice, wypadając niewiele gorzej od Lublina. Wysokie miejsce prawdopodobnie uzyskały ze względu na wskaźnik działań na rzecz jakości powietrza. Miasto posiada również świetną infrastrukturę zdrowia publicznego.
Trzecie miejsce przypadło Łodzi, przede wszystkim dzięki działaniom na rzecz jakości powietrza, transportu publicznego i indywidualnego transportu elektrycznego.
ranking wszystkim miast wziętych pod uwagę w badaniu
© Europolis
Raport Zielone miasta. Polskie miasta na rzecz klimatu, środowiska i zdrowia mieszkańców dobitnie pokazuje nie tylko to, w jaki sposób się rozwijamy, ale również, gdzie się rozwijamy. Zestawienie dużych metropolii z miastami małymi i średnimi w kwestii działań klimatu pokazuje dysproporcje ekonomiczne i możliwościowe. Prymat wielkich ośrodków jest jednak podważalny. Raport pokazuje jednak, że w kwestii polskich zielonych miast wciąż jest wiele do zrobienia, od miast na prawach powiatu po wielkie metropolie.
