Strach i poczucie niepewności mieszkańców terenów objętych wojną wymaga szczególnej, empatycznej formy pomocy. Przestrzeń dającą poczucie bezpieczeństwa na wielu poziomach proponuje Red Cross Med Center, sieć obiektów, w których wsparcie odnajdą osoby zmagające się z wojenną traumą.
Aleksander Janicki, artysta, twórca interaktywnych instalacji i autor projektów z dziedziny multimediów i architektury, od początku wojny w Ukrainie aktywnie działał zarówno na rzecz bezpośredniej pomocy osobom uchodźczym, jak i wspierając ukraińskich architektów, między innymi organizując wystawy ich twórczości, sędziując konkursy czy wreszcie angażując do współpracy przy pewnym wyjątkowym projekcie. Mowa o inicjatywie Red Cross Med Center, innowacyjnej sieci centrów medycznych na terenie Ukrainy służących pomocy w obliczu wojennych traum.
logotyp projektu Red Cross
© AYA Found
O genezie projektu oraz innowacyjnych rozwiązaniach rozmawiamy z jego inicjatorem, Alkiem Janickim, prezesem AYA Found i członkiem Komisji Ekspertów Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy ds. odbudowy i współpracy międzynarodowej
Ola Kloc: Jak zrodził się projekt Red Cross Med Center?
Alek Janicki: Od pierwszego dnia wojny byłem w epicentrum wydarzeń. 24 lutego 2022 roku, czyli dokładnie w dzień wybuchu wojny, miałem koncert w Teatrze KTO [performance „BlackSatori” — przyp. red.]. Była to szokująca wiadomość, koncert poświęciliśmy Ukrainie. Później brałem czynny udział w exodusie Ukraińców do Krakowa — Żenia i Dania (którego żółte dłonie na tle nieba są elementem identyfikacji graficznej projektu pomocy Ukrainie Kultura Futura Świt realizowanego przez fundację AYA Found) do dzisiaj mieszkają w zaadaptowanej części APTEKA Janicki Gallery. Miałem i wciąż mam stały kontakt z ludnością uchodźczą w Krakowie i przez to, że od dwóch lat jeżdżę regularnie do Ukrainy z projektami, wystawami, performansami, na konferencję Wiża czy do stworzonego przez Narodowe Stowarzyszenie Architektów Ukrainy i AYA Found w zamku w Świrzu centrum współpracy międzynarodowej, na bieżąco wiem, co tam się dzieje.
identyfikacja wizualna projektu pomocy Ukrainie Kultura Futura Świt realizowanego przez fundację AYA Found
© Aleksander Janicki
Bestialskie działania wojenne, zwłaszcza w pierwszym okresie, były porażające, bo dotyczyły także ludności cywilnej. Wiadomo było więc, że w tle czai się potężne zagrożenie dla społeczności, zagrożenie traumą, która jest immanentną częścią czasu wojennego. Współpracuje z instytucjami związanymi z szeroko pojętą medycyną, między innymi z fundacją In Corpore z Katowic. Pod koniec 2022 roku, podczas wręczenia na moje ręce podziękowania dla fundacji AYA Found za okazane wsparcie dla społeczności ukraińskiej odbyło się spotkanie, w którym udział wzięli między innymi Wiaczesław Wojnarowśkyj, konsul Ukrainy w Krakowie, dr med. Jarosław Wieczorek, konsul honorowy Ukrainy w Katowicach i prezeska fundacji In Corpore — Iwona Sosnowska-Wieczorek. Pamiętam przejmujące przemówienie jeszcze wtedy posła Bartłomieja Sienkiewicza [obecnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego — przyp. red.] dotyczące traum wojennych i tak zwanego stresu pourazowego o zatrważającej skali. Stało się jasne, że oprócz tej oczywistej przestrzeni działań związanych z konkretną pomocą, przyszłość wymaga też zajęcia się sferą z zakresu psychologii. Z tej potrzeby wpadłem na pomysł Red Cross — sieci centrów walki z traumą. Śmierć, rozłąka z bliskimi, ciągłe alarmy lotnicze, a równocześnie niełatwa codzienność dotyczy milionów. Większość z nich doświadcza kryzysu zdrowia psychicznego.
Ola: Projekt przyjął kształt równoramiennego krzyża, z czego wynika taki układ?
Alek: Zdarzały się sytuacje, że strzelano w infrastrukturę medyczną. Idea Czerwonego Krzyża (Red Cross) polega na tym, że miejsca, które są nim oznaczone, są bezpieczne — są chronione prawem międzynarodowym. Mało tego — atak na tak oznaczone miejsca jest kwalifikowany od razu jako przestępstwo wojenne. Pomyślałem więc, czy nie można by było pójść o krok dalej i wybudować bezpieczny budynek — chroniony prawem międzynarodowym, który poprzez swoją formę i kolorystykę stanowiłby ewidentny element w infrastrukturze. Skonstatowałem się więc najpierw z Polskim Czerwonym Krzyżem, a oni dalej z Genewą, z pytaniem, czy w ogóle możemy przeprowadzić takie działanie. Zgodnie z prawem międzynarodowy to Ukraina, państwo w stanie wojennym, musi się ubiegać o uzyskanie takiego zezwolenia na budowę. Pracownicy Red Cross w Genewie nie mogli wyjść z podziwu — takiego zapytania jeszcze nigdy nie dostali. Zezwolenie zostało nam wstępnie udzielone.
rzut i przekrój
© AYA Found
Takie zezwolenia przyznawane są przez Czerwony Krzyż tylko na czas wojny. Jednak zgodnie z naszym założeniem, ta infrastruktura jest pomyślana tak, aby mogła pozostać również na czas powojenny i odbudowy. Najważniejsze jest poczucie bezpieczeństwa pacjentów. Budynek z jednej strony przyjmuje formę Czerwonego Krzyża [krzyż równoramienny — przyp. red] — wtedy chroni przed ewentualnym atakiem, a z drugiej — przykrywająca budynek „zbroja” może zostać rozsunięta i kształt budynku się zmienia: powiększa się jego kubatura, pojawiają się przeszklenia, dostęp do światła dziennego — powstaje rodzaj oazy z ekosystemem zieleni wewnątrz.
Ola: Wspomniałeś o ruchomych modułach, w projekcie uwzględniłeś także między innymi materiały budowlane z recyklingu. Opowiedz, proszę nieco więcej o zaproponowanych rozwiązaniach architektonicznych i technologicznych.
Alek: Jest to budynek performatywny — mamy rozwiązanie na czas pokoju i na czas wojny, obiekt będzie mógł też się rozsuwać w sytuacjach, w których nie będzie zagrożenia ostrzałem. Jego forma jest dynamiczna.
Chciałem także, aby za rozwiązaniem formalnym punktu medycznego szły innowacyjne technologie, które byłyby pewnego rodzaju drogowskazem dla idei odbudowy Ukrainy. Wzorem cech nawiązujących do idei Nowego Europejskiego Bauhausu, rozwiązań dążących do zrównoważonego rozwoju.
rzuty projektu
© AYA Found
W związku z tym cały budynek jest bezpieczny na kilku poziomach. Po pierwsze ze względu na skorupę, która jest osłoną w sytuacjach krytycznych — mam na myśli elementy modułu, które są przesuwne; po drugie jest bezpieczny wewnątrz — w środku planujemy stworzyć ekosystem, w którym terapeuci i osoby zmagające się z traumami będą się czuły bezpiecznie. Wprowadzimy więc elementy związane z BioAktiW — specyfikiem powodującym, że atmosfera w środku pozbawiona będzie patogenów. Będzie to zatem pierwszy obiekt na świecie, w którym systemowo wprowadzone zostaną rozwiązania, które w dynamicznie zmieniającej się przyszłości dawałyby poczucie bezpieczeństwa bakteriologicznego. Następne poziomy bezpieczeństwa to bezpieczeństwo energetyczne, cyfrowe (rozwijane we współpracy z AGH), które chcemy zapewnić poprzez wprowadzenie do budynku systemu zabezpieczeń znanego z samolotów, bezpieczeństwo związane z wyzwaniami klimatycznymi poprzez zastosowanie pomp ciepła i innych rozwiązań, które chcemy wdrożyć jako pilotażowe — zastąpienie ocieplenia ze styropianu sprasowaną słomą, w czym wspiera nas firma VestaEco — pierwszy polski producentów tego typu rozwiązań w Europie.
Wszystkie te elementy tworzą zbiór definiujący poszczególne budynki z serii, bo planujemy stworzyć ich sieć, przy czym każdy z obiektów będzie dopasowany do potrzeb lokalnych społeczności. Projekt jest skalowalny. Nie budujemy serii jednakowych obiektów. Na razie, w porozumieniu z samorządami z Ukrainy, wybranych mamy pięć lokacji [Stryj, Brzeżany, Tarnopol, Mostyska, Bibrka — przyp. red.]. Jesteśmy na etapie projektowym, w którym określamy, jaki mamy areał, jaka będzie skala obiektu, konkretne funkcje będą ściśle związane z oczekiwaniami danej społeczności. Na przykład pierwszy obiekt, który ma powstać w Stryju, zostanie połączony z istniejącą infrastrukturą szpitalną — będzie dla niej elementem komplementarnym.
M-30 / Droga Jedności Ukrainy / Droga Jedności Międzynarodowej
droga powstała w ramach obchodów trzydziestolecia niepodległości Ukrainy w 2021 z połączenia istniejących wcześniej tras M04 i M12; sieć Red Cross ma postać w miastach oznaczonych na mapie
© AYA Found
Red Cross Med Center ma więc zdefiniowany cel nadrzędny — terapeutyczny — natomiast każdorazowo — i na tym też polega nasza współpraca z architektami Ukrainy: profesorem Politechniki Lwowskiej Bohdanem Goyem i szefem lwowskiego oddziału Narodowego Związku Architektów Ukrainy Mykolą Szeremetą. Określony w Polsce zestaw elementów głównych, na miejscu w konsultacji z samorządami zostanie zdefiniowany i powstaną projekty wykonawcze dla konkretnych obiektów z celowymi zadaniami funkcjonalnymi, wykorzystujące polskie know-how wywodzące się z biznesu, ale i innowacyjne rozwiązania pochodzące ze środowiska akademickiego krakowskich uczelni AGH i URK.
Ola: Dziękuję za rozmowę.
***
Od 28 lutego w Gmachu Poczty Głównej w Krakowie swój wernisaż będzie miała wystawa „POSTMAN” podsumowująca działania Alka Janickiego na rzecz wsparcia Ukrainy oraz będąca kontynuacją interwencji artystycznych realizowanych wspólnie z Narodowym Stowarzyszeniem Architektów Ukrainy i fundacją AYA Found. Ten audiowizualny performance obejmie między innymi formy wideo, fotografie i instalację site specific na terenie dawnej Poczty Głównej.
Motywem głównym wydarzenia będą nigdy niewysłane kartki pocztowe — artystyczna dokumentacja stanu wojny i działań artystycznych, twórczych, konferencji, dyskusji, spotkań — stanowiących platformę dialogu z Ukrainą — zapowiadają organizatorzy.
Na wystawie nie zabraknie projektu Red Cross Med Center. Będzie to okazja nie tylko do zapoznania się z założeniami koncepcji, ale i dołożenia swojej cegiełki do jej realizacji — poprzez nabycie kartki z okolicznościowym stemplem. Ekspozycja otwarta będzie do 28 marca.
***
szczegóły i kontakt:
Projekt został zainicjowany przez fundację AYA Found i Narodowy Związek Architektów Ukrainy. Autorem koncepcji jest Aleksander Janicki, a koordynatorem projektu jest Aleksander Baranowski, sekretarz Narodowego Związku Architektów Ukrainy w Kijowie. Więcej informacji o projekcie znajdziecie na stronie swit.kulturafutura.eu/red-cross
ambasadorami projektu Red Cross Med Center są:
- prof. Andrzej Jajszczyk, AGH
- prof. Jerzy Lis, rektor AGH
- prof. Bogdan De Barbaro, lekarz psychiatra i terapeuta
- prof. Akiko Kasuya, Kyoto City University of Art
- Jan Tombiński, dyplomata, ambasador Unii Europejskiej na Ukrainie (2012–2016)
- dr hab. Sylwester Tabor prof. URK, rektor Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
- prof. Jerzy Niewodniczański, fizyk i geofizyk
- Robert Makłowicz, dziennikarz i publicysta
- Ziyad Raoof, dyplomata, Pełnomocnik Rządu Regionalnego Kurdystanu w Polsce
Ola Kloc
ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości Aleksandra Janickiego
