W 2022 roku pośród mazurskich jezior, mokradeł i torfowisk wyrosły dwa niewielkie, choć mieszczące w sobie mnogość funkcji budynki. Udostępnione w maju bieżącego roku Centrum Bioróżnorodności i Edukacji Przyrodniczej „Kumak” w Urwitałcie zachwyca.
trochę historii
„Kumak” w okolicach jeziora Łuknajno nie był pierwszy. Od lat 70. XX wieku działała tam stacja terenowa prowadzona przez Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie przeprowadzano badania nad ekosystemami mazurskich jezior, mokradeł i torfowisk oraz organizowano „zielone szkoły” w celu propagowania wiedzy na temat tego cennego środowiska. W 2015 roku pojawiła się koncepcja rozbudowy stacji, która wpisana została w strategię Stowarzyszenia Wielkich Jezior Mazurskich 2020, a następnie uznana za jedną z inwestycji kluczowych dla regionu. Zaprojektowaniem nowego Mazurskiego Centrum Bioróżnorodności i Edukacji Przyrodniczej „Kumak”, bo tak nazwano nową jednostkę, zajęło się warszawskie biuro architektoniczne Kwadratura, za projekt wykonawczy i budowlany odpowiadała z kolei pracownia TXMA.
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji KUMAK — budynek ekspozycyjny
© Kwadratura
małe budynki, wielkie możliwości
Podobnie jak w przypadku wspomnianej już stacji terenowej, misja nowego Centrum jest dwojaka — zapewnić działające w terenie zaplecze badawcze dla osób studiujących i pracujących na Uniwersytecie Warszawskim oraz wspomóc edukację i budować świadomość w zakresie ochrony ekosystemu i wiedzy na temat środowiska przyrodniczego Mazur. W tym celu w Urwitałcie, nieopodal jeziora Łuknajno, wzniesiono dwie niewielkie, koliste bryły o łącznej powierzchni użytkowej nieco ponad dwóch i pół tysiąca metrów oraz zaskakująco bogatej charakterystyce funkcjonalnej. Pierwsza z nich, nazywana roboczo budynkiem ekspozycyjnym, pełni funkcje głównie edukacyjne — dla zwiedzających, zarówno dorosłych, jak i dzieci, zaplanowano obszerną wystawę stałą, przestrzenie warsztatowe i laboratoria, a także strefę zabaw przeznaczoną dla najmłodszych. W drugim obiekcie, pełniącym funkcje dydaktyczne, znajdują się przestrzenie zaprojektowane z myślą o działaniach akademickich — są tam sale seminaryjne, pokoje mieszkalne czy zaplecze kuchenne. Zagospodarowano również tereny wokół kompleksu, gdzie znalazły się między innymi niewielka sadzawka oraz plac zabaw, nawiązujący do poruszanej na wystawach tematyki życia w niewielkich zbiornikach wodnych.
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji KUMAK — budynek ekspozycyjny
© Kwadratura
kwadratura koła
Forma budynków Mazurskiego Centrum Bioróżnorodności i Edukacji Przyrodniczej zdradza głębokie poszanowanie dla naturalnego krajobrazu, jakim zapewne kierowały się osoby projektujące „Kumaka”. Oba obiekty wzniesione zostały na planie zbliżonym do okręgu, z niewielkim udziałem kątów prostych i długich, równych krawędzi, obcych formom naturalnym. Elewacje pokryte zostały zardzewiałą blachą, która stapia się kolorystycznie z pniami drzew oraz glebą, w której zresztą budynki są częściowo zakopane. Ostrożnie wprowadzonym akcentem estetycznym jest zdobiący fragmenty elewacji ażurowy wzór w formie elipsoidalnych, wyciętych z blachy elementów, które przywodzą na myśl ławice pływających w jeziorach ryb. Jak dowiadujemy się na witrynie pracowni, attyki budynków wizualnie „zmiękczono” przy pomocy nasadzeń roślinnych. Niebagatelne znaczenie ma również skala budynków, które są niewielkie, dwukondygnacyjne, a ich dachy znajdują się znacznie poniżej koron drzew. Wszystkie te cechy sprawiają, że budynki Centrum w sposób organiczny wpisują się w swoje otoczenie, stanowiąc jego dopełnienie oraz nie ingerując w znacznym stopniu w zastany już krajobraz.
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji KUMAK — budynek ekspozycyjny
© Kwadratura
z dbałością o ekosystem
O ekologiczny wymiar „Kumaka” zadbano już fazie wznoszenia budynku. Projektanci ze studia Kwadratura zdecydowali o wykorzystaniu elementów prefabrykowanych do wznoszenia Centrum, w czym pomogła zapewne wspomniana już niewielka skala obiektów. Dzięki takiej decyzji udało się uniknąć zanieczyszczenia ważnego przyrodniczo terenu, które często związane jest z wylewaniem betonowych konstrukcji na placu budowy, gdzie wykorzystywana podczas procesu zanieczyszczona woda oraz inne substancje przedostają się do gleby, zatruwając otoczenie. Budynki wyposażono również w systemy ograniczające negatywny wpływ na otoczenie w fazie operacyjnej ich cyklów życia. O komfort termiczny w „Kumaku” dbają maty kapilarne, które połączone są z zasilanymi przez panele fotowoltaiczne pompami ciepła. Zadbano również o odpowiednią gospodarkę wodną, implementując w budynkach system obiegu wody szarej.
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji KUMAK — wystawa stała
fot.: Lech Hus © Kwadratura + Delta
spacer w trzcinach
Zgodnie z nazwą w budynku ekspozycyjnym największą atrakcją jest wystawa stała, zaprojektowana przez białostocką firmę Delta AV. Ekspozycja w „Kumaku” realizuje nowoczesny model wystawienniczy, łączący w sobie tradycyjnie rozumiane eksponaty „za szybą”, instalacje multimedialne oraz interaktywne obiekty o haptycznym charakterze. Wystawa ma wymiar multisensoryczny — można obejrzeć życie toczące się w torfowisku, zamoczyć dłonie w jednym z dwudziestu umieszczonych na ekspozycji akwariów czy nasłuchiwać śpiewu ptaków podczas spaceru między kępami trzcin. Pomimo dużej ilości elementów multimedialnych wystawa wydaje się przyjazna dla osób wrażliwych na intensywne bodźce — oświetlenie zawieszonej w półmroku ekspozycji jest ciepłe i nienachalne, zaś niewielka skala budynku pozwala na szybkie i bezproblemowe opuszczenie przestrzeni. Na wyrazy uznania zasługuje również prowadzona już od dłuższego czasu działalność edukacyjna w „Kumaku” — na facebookowym profilu instytucji znaleźć możemy liczne relacje z konferencji, warsztatów terenowych czy dni otwartych organizowanych w Centrum, które w sposób niezwykle aktywny realizuje swoją misję.
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji KUMAK — widok zespołu z lotu ptaka
fot.: Przemysław Andruk © Kwadratura
wzór do naśladowania
Mazurskie Centrum Bioróżnorodności i Edukacji Przyrodniczej „Kumak” zachwyca w każdym calu — od zintegrowanego z naturalnym otoczeniem projektu budynków, przez wielofunkcyjne i atrakcyjne ekspozycyjnie wnętrza, aż po intensywną i zróżnicowaną działalność operacyjną Centrum. Liczne nagrody, jakie przyznano koncepcji i gotowej już realizacji wydają się jak najbardziej zasłużone, a urwitałcki „Kumak” powinien służyć za wzór dla przyszłych realizacji o podobnym profilu i lokalizacji. Czekamy na więcej takich projektów!
