„Przestrzeń zmiany klimatu” to cykl artykułów poświęconych architektonicznym strategiom przystosowywania miast do kryzysu klimatycznego. Każdy z tekstów dotykać będzie innego zagadnienia lub funkcji, którą place, parki i ulice będą musiały pełnić w najbliższej przyszłości — od retencji wody, przez zapewnienie dostępu do żywności, po miejsca przygotowane na przyjęcie migrantów klimatycznych. Co dwa tygodnie przyjrzymy się konkretnym pomysłom projektantów i już wdrożonym rozwiązaniom na przekształcenie przestrzeni publicznych w bufor ograniczający negatywne skutki zmian pogodowych i stanowiący infrastrukturę kryzysu.
Partner cyklu
Lokalność
(odcinek 3. cyklu pt. „Przestrzeń zmiany klimatu”)
Szacuje się, że w Warszawie transport odpowiada za 60–80% produkcji zanieczyszczeń powietrza*. W Krakowie, zależnie od konkretnego typu zanieczyszczeń udział samochodów w produkcji smogu wynosi między 13% a 52%. Zanieczyszczenia komunikacyjne to jeden z głównych efektów zbyt dużego strefowania funkcjonalnego miasta, koncentracji usług w galeriach handlowych i odwrocie od lokalnych punktów usługowych. Sytuacje kryzysowe, takie jak aktualne zagrożenie koronawirusem pokazują, jak groźne bywa kumulowanie tego typu funkcji, a co za tym idzie klientów w jednym miejscu. Argumenty zaczynają nabierać dużo istotniejszej wagi niż tylko wygoda i interes ekonomiczny. Skrócenie dystansu, który pokonać musi klient do punktu handlowego lub usługowego (w tym usług publicznych), ich rozproszenie i równomierne pokrycie wszystkich obszarów miasta, przeciwdziałanie tworzeniu się monofukcjonalnych sypialni i dzielnic biznesowych czy handlowych staje się ważne ze względu na ekologię, rozwój gospodarczy miasta, dostępność dla osób mniej mobilnych, ale także ze względu na bezpieczeństwo.
Oddolnie
Zmiany wspierające lokalną integrację I korzyści z niej płynące widoczne są przede wszystkim dla lokalnej społeczności i aktywistów, dlatego to właśnie tam często rodzą się projekty takie jak R-URBAN, który uwzględniając tworzenie lokalnej sieci i podejmowania inicjatyw ekologicznych, ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, równocześnie ze zmianami w skali urbanistycznej, proponuje holistyczną wizję partycypacyjnej ekologii miasta. Pod tym hasłem architekci-aktywiści z Atelier d'Architecture Autogéré, specjalizujący się w rozwijaniu taktyk urbanistycznych i animacji przestrzeni, ukryli zestaw konkretnych działań w zakresie ekologii życia codziennego, zamieszkiwania wspólnotowego, ekonomii lokalnej, produkcji kulturalnej, alternatywnych źródeł energii oraz miejskiego rolnictwa. Strategia została opracowana na drodze programu pilotażowego w Colombes, który pozwolił na przetestowanie proponowanych rozwiązań, w tym niezbędnej na każdym etapie od budowania założeń po realizację i wspólnotowe użytkowanie — partycypacji społecznej. Ta zapewnić ma z kolei trwałość społeczną, środowiskową i ekonomiczną osiągniętych rezultatów. R-Urban zakłada także wspieranie i rozwój już istniejących lub rodzących się inicjatyw, a nie tylko wprowadzanie nowych rozwiązań.
R-Urban
© Atelier d'Architecture Autogérée, CC BY-NC-ND 3.0
R-Urban w Colombes na przedmieściach Paryża, skupił się na kilku najbardziej istotnych dla lokalnej społeczności kwestiach. Architekci zaprojektowali AgroCité, miejski ośrodek upraw składający się z eksperymentalnej mikro-farmy, ogrodów społecznościowych, przestrzeni edukacyjnych i kulturalnych oraz urządzeń do produkcji czystej energii, kompostowania i zbioru deszczówki. RecyLab, drugi z elementów strategii, to obiekt poświęcony recyklingowi i ekologicznej, lokalnej produkcji. Wyposażony we wszystkie niezbędne sprzęty warsztat oferujący możliwość naprawy własnych sprzętów i upcyklingu miejskich odpadów. Trzeci ze zrealizowanych obiektów, czyli ECoHab, to złożony z eksperymentalnych form mieszkaniowych, częściowo budowanych wspólnie przez przyszłych użytkowników, budynek mieszkaniowy funkcjonujący na zasadzie kooperatywy.
Poszukując modelu
Gdy oddolna presja jest wystarczająca, a problem który poruszają aktywiści i lokalna społeczność wystarczająco widoczny, sprawą zaczynają interesować się politycy i media. Berlińskie Centrum Sztuki i Urbanistyki ZK/U wraz z Raumlabor Berlin, AbBa i berlińskim Atelierbeauftragte pracuje nad rewitalizacją położonego centralnie przy Alexanderplatz Haus der Statistik. Budynek o powierzchni ponad 40 tysięcy metrów kwadratowych ma zostać przekształcony w niedrogą przestrzeń mieszkaniową, centrum dla uchodźców oraz przestrzeń roboczą dla sztuki, kultury i edukacji. Obszary spotkań, podejścia do życia i współpracy stworzyć w założeniu mają wzajemną synergię integracji między bohaterami a dzielnicą. Budynek ma stać się prototypem reprezentującym innowacyjną i integracyjną praktykę, łącząc kulturę, edukację i zaangażowanie społeczne pod jednym dachem.
Haus der Statistik
© Z/KU, CC BY-NC-ND 4.0
Ostatecznie zaakceptowany i wspierany przez lokalne władze projekt rozpoczęty w 2015 roku wyrósł z przekonania, że społeczne zróżnicowanie Berlina jest zagrożone. Presja związana z ciągłym rozwojem ekonomicznym, wzrost wartości nieruchomości i spadek dostępności mieszkań spowodowało pogłębiającą się ucieczkę z miasta mniej zamożnego środowiska twórców, artystów, edukatorów i drobnych przedsiębiorców. Proponowany projekt ma przeciwdziałać gentryfikacji dzięki zaoferowaniu w samym centrum miasta kwartału pod społecznie rozwijaną wizję rozwoju, której celem nie jest zysk a dobro wspólne. W wyniku głośnych działań inicjatywy Haus der Statistik, grupy zaangażowanych artystów, architektów, pracowników kultury i polityków, w 2015 r. udało się zapobiec wcześniejszym planom sprzedaży budynku deweloperom i planowanej rozbiórce.
Broszura informacyjna Haus der Statistik
[https://hausderstatistik.org/]
Systemowo
Czasami jednak to właśnie władze lokalne są inicjatorami szeroko zakrojonych strategii, które wspierać mają lokalny rozwój na obszarze całego miasta. Najbardziej ambitnym planem wydaje się ten ogłoszony przez rządzącą Paryżem Anne Hidalgo, która uczynienie francuskiej stolicy „miastem kwadransu” postawiła jako jeden z głównych postulatów w trwających właśnie wyborach lokalnych we Francji, obok szeregu pomysłów dotyczących mobilności, zdrowia, mieszkalnictwa i ekologii, to właśnie Ville du 1/4h ma przynieść jej reelekcję (W pierwszej turze uzyskała 30% głosów wyprzedzając o 8 punktów drugą na podium kandydatkę, źródło).
Głównym założeniem projektu jest takie przekształcenie przestrzeni Paryża, aby do wszystkich niezbędnych funkcji — sklepu spożywczego, parku, kawiarni, szkoły czy miejsca pracy, móc dotrzeć pieszo w 15 minut, niezależnie od tego, w której części miasta się mieszka. Plan inspirowany m.in. pracami Jane Jacobs ma sprawić, że podstawowe funkcje będą dostępne w każdej dzielnicy (czy też wężej — okolicy) Paryża, do lamusa przechodzi tradycyjne planowanie oparte o dojazdy do centralnej dzielnicy z odległych przedmieść.
Le Paris du 1/4 Heure
© Paris En Commun
Realizacja projektu poniekąd już się zaczęła. Przyjazny pieszym Paryż w ostatnim roku zwiększył liczbę rowerzystów o 54% równocześnie radykalnie redukując przestrzeń dla aut. Piętnastominutowe miasto pomóc ma w walce z zanieczyszczeniem powietrza zabijającym rocznie 3000 osób oraz oszczędzić godziny spędzone w transporcie prywatnych i publicznym. Wizja skupia się więc nie tylko na tym, w jaki sposób mieszkańcy się poruszają, ale ma zapewnić równomierny rozkład niezbędnych w codziennym życiu funkcji tak, aby przejazdy w ogóle nie były konieczne.
Le Paris du 1/4 Heure
© Paris En Commun
Poza usługami publicznymi plan zakłada więc m.in. wprowadzenie do zdominowanych przez funkcje mieszkaniowe i hotelowe części Paryża biur i przestrzeni coworkingowych. Istniejąca już infrastruktura taka jak biblioteki czy stadiony ma zostać przekształcona w wielofunkcyjne centra. Wszędzie, gdzie to możliwe na działkach należących do miasta władze Paryża planują też tworzenie ogólnodostępnych miejsc zieleni — m.in. przy szkolnych boiskach. Wprowadzone zostaną miejskie lasy na dotychczasowych parkingach, rozwiązanie, które ograniczyć ma także zjawisko wyspy ciepła. Lokalne ogrody społecznościowe dostarczą mieszkańcom warzyw i owoców, a wszystkie ulice dojazdowe do szkół — zamknięte zostaną dla samochodów, zwiększając bezpieczeństwo dzieci i zachęcając do dojazdów rowerami czy hulajnogami.
Ulokalniona globalność
Co jeśli lokalność nie wystarcza, chcemy doświadczać różnorodności, ale jednocześnie ograniczać ślad węglowy generowany przez podróże samolotem? Mieszkańcy Islandii będą mieli do dyspozycji w tym celu dwie biokopuły mieszczące antropogeniczny, samowystarczalny ekosystem mający imitować naturę. Otwarcie zlokalizowanego w Rejkiawiku ALDIN Biodome planowane jest na 2021 rok, a jego twórcy przekonują, że będzie to miejsce celebracji natury w formie „oaz pod przeszklonymi kopułami”.
wizualizacja projektu ALDIN Biodome,
proj.: WilkinsonEyre, planowana realizacja: 2021
© WilkinsonEyre
Odwiedzający skosztować będą mogli lokalnie produkowanej żywności w warunkach imitujących te z odległych zakątków świata, zróżnicowane ekosystemy, ofertę prozdrowotną i wellness. Wewnętrzny klimat wspomagany będzie przez instalację geotermalną przez cały rok, umożliwiając rozwój „zrównoważonego, ale bujnego” ekosystemu.
