Kryzys uchodźczy i mieszkaniowy? Wszystko o tym, jak wygląda i jak możemy go rozwiązać?

Wiktor Bochenek

06 czerwca '22

Raport „Kwestia mieszkaniowa a kryzys uchodźczy. Wspólne wyzwania i rozwiązania dla równoważenia sektora mieszkalnictwa w Polsce”

...

Trudno nie zauważyć tego, że wojna spowszedniała w naszej świadomości. Socjologowie coraz częściej mówią o „zmęczeniu pomocą” w kontekście pomocy uchodźcom z Ukrainy. Rozwiązania przewidziane na parę miesięcy musimy zamienić na długookresowy plan. Brak odpowiednich pomysłów w lustrzanym odbiciu pokazuje nasze wieloletnie zaniedbania.

Alisa, 5 lat, bawi się pluszakami w sypialni warszawskiego mieszkania zapewnionego rodzinie przez fundację Habitat for Humanity Poland razem z m.st. Warszawa. Przygotowując się do ucieczki z Ukrainy, mama dziewczynki powiedziała, że może ona wziąć do plecaka to, co jest dla niej ważne. Alisa wybrała pluszaki.

fot: Jemma Reid, © Habitat for Humanity Poland

Raport „Kwestia mieszkaniowa a kryzys uchodźczy. Wspólne wyzwania i rozwiązania dla równoważenia sektora mieszkalnictwa w Polsce” opracował Instytut Rozwoju Miast i Regionów. Autorami dokumentu są Magdalena Milert, Kamil Nowak i Bartłomiej Sroka.

W raporcie autorzy przede wszystkim wskazują na to, jak przebiega kryzys uchodźczy, w jaki sposób udało się wprowadzić rozwiązania krótkoterminowe, a także to, co należy zrobić długoterminowo.

Mamy więc w Polsce z jednej strony nadmierne zagęszczenie i koncentrację uchodźców w kilku największych metropoliach, a z drugiej — liczne miasta średniej wielkości, które mogłyby i chętnie przyjęłyby u siebie uchodźców, ale nie mają wystarczającego zasobu lokalowego. Taka sytuacja stanowi poważne, ale możliwe do przezwyciężenia wyzwanie dla polityki publicznej związanej z zarządzaniem kryzysem uchodźczym wynikającym z wojny na Ukrainie — wskazuje we wstępie do raportu Wojciech Jarczewski, dyrektor Instytutu Rozwoju Miast i Regionów.

raport „Kwestia mieszkaniowa a kryzys uchodźczy. Wspólne wyzwania i rozwiązania dla równoważenia sektora mieszkalnictwa w Polsce”

jak wojna wpłynęła na krajobraz polskich miast?

Zgodnie z danymi podawanymi przez UNHCR, między 24 lutym a 11 kwietnia z Ukrainy wyjechało ponad 4,6 miliona osób. To więcej niż w wyniku wieloletniego konfliktu w Afganistanie czy Sudanie Południowym. W szczytowym okresie ruchu z Ukrainy wyjeżdżało ponad 200 tysięcy osób dziennie — to tyle, ile liczy populacja Radomia. W wyniku tego Polska stała się drugim krajem na świecie pod względem liczby przyjętych uchodźców. Jeszcze rok temu, nie wchodziła do pierwszej setki.

państwa z najwyższą liczbą przyjmowanych uchodźców

Autorzy raportu wprost wskazują, że to przede wszystkim dzięki oddolnemu, społecznemu zaangażowaniu i wsparciu samorządów w Polsce udało się uniknąć katastrofy humanitarnej i budowy obozów dla uchodźców. Według szacunków MSWiA ponad 600 tysięcy osób zamieszkało u osób prywatnych. Spora część uchodźców mieszka w obiektach turystycznych, a wielu wciąż znajduje schronienie w zaadaptowanych obiektach użyteczności publicznej. Między innymi w byłych supermarketach czy halach, które można dostosowywać do takich funkcji (zobacz tutaj). Wszystkie te działania należy zaliczyć do pomocy krótkoterminowej. Ile kosztowała budżet kraju? 9,4 miliarda złotych, czyli około 1,8% budżetu na rok 2022.

Gdzie najmocniej widoczny jest szybki przyrost mieszkańców? W dużych miastach, co również bezpośrednio wpłynęło na rynek najmu nieruchomości. Autorzy raportu zwracają uwagę na spadek dostępności mieszkań, które w wyniku poszybowania w dół, wywindowały ceny do góry. Na portalu grupy OLX między początkiem marca, a kwietnia liczba ofert na wynajem w największych miastach spadła z ponad trzydziestu tysięcy do około piętnastu tysięcy.

liczba ofert na wynajem na zasadach rynkowych dostępna na portalach grupy OLX

To bezpośrednio doprowadziło do wzrostu cen najmu — przede wszystkim w miastach wojewódzkich. Jedynym miastem, w którym ceny najmu nie przekroczyły 20%, jest Lublin. Największe wzrosty stawek zaobserwowano we Wrocławiu (52%), Zielonej Górze (41%) czy Krakowie (41%).

wzrost stawek cen najmu od końca lutego 2022 r.

Jak rozwiązać problem?

Trudno przewidzieć, jak dalej będzie wyglądała sytuacja na rynku, nie mniej sytuacja na rynku pokazała wieloletnie zaniedbania rządów w kontekście braku odpowiedzialnej polityki mieszkaniowej. Zasoby mieszkań społecznych w Polsce są zbyt małe, w stosunku do potrzeb jeszcze przed napływem uchodźców, a co dopiero w momencie, w którym stajemy przed jednym z największych kryzysów uchodźczych. Co więc należy zrobić?

Przede wszystkim, uświadomić sobie, że szkoły i hale sportowe nie mogą być traktowane jako rozwiązanie inne, niż krótkoterminowe. Jak najszybciej należy przemyśleć drogę do stworzenia warunków pozwalający zakwaterować się w dłuższej perspektywie, co pozytywnie wpłynie gospodarkę.

Dyslokacja uchodźców powinna wziąć pod uwagę miasta małe i średnie. Byłe miasta wojewódzkie, które wszystkimi rękami starają się uratować przed problemem depopulacji i wymierania. Takie ośrodki mogą zaoferować niższe koszty utrzymania i lepszy dostęp do infrastruktury społecznej. Zwrócenie uwagi na te możliwości pozwoli nie tylko zmniejszyć presje na rynek najmu w dużych miastach, ale zmienić negatywne procesy demograficzne w mniejszych ośrodkach.

opcje recepcji uchodźców podczas sytuacji kryzysowej

Konieczne jest wprowadzenie strategii rozwoju mieszkalnictwa w Polsce, które pozwoli na zmniejszenie deficytu mieszkań i presji na duże ośrodki miejskie. Budownictwo mieszkaniowe mogłoby skupić się mocniej w małych i średnich miastach. Warto zastanowić się nad zmianą regulacji dot. pustostanów, która pozwoliłaby na ich adaptacje i zapobieganiu spekulacjom mieszkaniowym. Istotna jest również implementacja rozwiązań w procesie partnerstwa publiczno-prywatnego dot. mieszkań socjalnych i komunalnych.

liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców w 2020 r.

Autorzy raportu wskazują również potrzebę wdrożenia programu budowy mieszkań tymczasowych dla uchodźców. Najważniejsze to uniknięcie budowy patologicznych, zdezorganizowanych obozów czy azylów, na rzecz Zintegrowanych Osiedli Modułowych, takich jak brytyjski Container Learn czy omawiany na naszym portalu projekt RE: Ukraine ukraińskiej pracowni Balbek Studio (zobacz tutaj). Takie rozwiązania tworzą dobre warunki do adaptacji i stabilizacji, i mogą powstawać we współpracy rządu z samorządem i sektorem prywatnym.

Container Learn (proj. Container City)

Konieczne jest stworzenie zintegrowanej bazy danych zawierającej informacje dla uchodźców, skupiającej wszystko, co najważniejsze.

czy możemy zastąpić empatie?

Pomoc dla uchodźców z Ukrainy stała się solą w oku tzw. patriotów ze szkła. Najmniejsze wsparcie w postaci znalezienia miejsca zamieszkania, otwarcia szkoły czy zapewnieniu żywności i środków do życia spotyka się z niespotykaną agresją i odtrąceniem. Patrioci ze szkła czują ciągłe zagrożenie swojej pozycji, dlatego najmniejsza pomoc dla uchodźców staje się dla nich powodem do ciągłych utarć i ataków, a także kreowania poczucia niebezpieczeństwa.

Nie należy bagatelizować takich zachowań, w szczególności w systemie demokratycznym, gdzie populistyczne zachowania stanowią wieczne zagrożenie dla społeczeństwa. Wprowadzenie rozwiązań systemowych, pozwalających na zorganizowanie działań długoterminowych będzie miało pozytywny bezpośredni wpływ na gospodarkę, politykę mieszkaniową i ceny najmu w dużych miastach.