Praca zgłoszona na konkurs
„Najlepszy Dyplom Architektura”
„Kiedy przypiszemy naszą pamięć do formy monumentu, pozbawi to nas poczucia obowiązku pamiętania” — James Young
James Young, twórca pojęcia „antypomnik”, zwracał uwagę na fakt, że monumenty wykonują pracę pamięci za swoich odbiorców i w rezultacie powodują jej wyparcie. Uważał, że posługiwanie się formami tradycyjnymi może przynosić skutek odwrotny do zamierzonego.
fotografia stanu istniejącego
© Jakub Dunal
Upamiętnienie Holokaustu jest w tym kontekście podwójnie trudne. Jak bowiem przekazać grozę niewyobrażalnych wydarzeń z obozu zagłady i zmusić odbiorcę do zapamiętania? Jak uniknąć poczucia zwiedzania atrakcji turystycznej, pełnej tłumu i zgiełku autokarów, co nawet tam może dawać poczucie bezpieczeństwa? Prawdziwą grozą jest cisza.
fotografia stanu istniejącego
© Jakub Dunal
Wydaje się, że teren byłych obozów w Treblince znajduje się na końcu świata. Dziś nie dojeżdżają tam ani pociągi, ani autobusy. Obozy ukryte są w gęstym lesie, z dala od ludzkich osad. Rzadko można tam spotkać ludzi, a jeszcze rzadziej zorganizowaną wycieczkę. Cisza Treblinki i bezkresny las otaczający jej pozostałości nie daje wyboru — zmusza do myślenia i, choć nie zawsze tego chcemy, uruchamia wyobraźnię.
schemat ideowy
© Jakub Dunal
W 2021 roku Muzeum Treblinka przy udziale Stowarzyszenia Architektów Polskich ogłosiło konkurs na projekt budynku muzeum — niniejsza praca dyplomowa jest odpowiedzią na niego. Zaproponowanym rozwiązaniem projektowym jest Droga — długi na 2860 metrów odcinek biegnący od krawędzi lasu do Miejsca Straceń. Droga przebiega przez (lub tuż obok) najistotniejsze obszary na terenie opracowania: Obozu Zagłady, Obozu Pracy i dawnej Żwirowni, przecinając dwukrotnie przebieg Czarnej Drogi.
plan zagospodarowania terenu
© Jakub Dunal
Podążając za postulatami teorii Formy Otwartej Oskara Hansena, Droga działa jak rama dla krajobrazu i zdarzeń w jego przestrzeni. Dzięki operowaniu oszczędnymi w wyrazie zabiegami i formami usuwa się z dominującej pozycji, oddaje pierwszoplanową rolę naturze i człowiekowi. Droga pełni funkcję przewodnika, uwypukla najistotniejsze elementy obszaru obozów w Treblince, a jednocześnie pozwala z niej zbaczać i poprzez przecinające ją leśne ścieżki odkrywać ogromny teren w sposób indywidualny i właściwy dla każdego z odwiedzających.
rozdział 5
© Jakub Dunal
Niemal trzykilometrowy odcinek Drogi podzielony jest na pięć rozdziałów, odpowiadających w swojej treści poszczególnym obszarom. Rozdziały te zostały kolejno nazwane: Otchłań, Pandemonium, Niepamięć, Ślad oraz Cisza. Pierwszy z rozdziałów Drogi stanowi wstęp do niej, jest przedsionkiem tego, z czym zmierzy się odbiorca później. W sferze funkcjonalnej na całej jego długości rozciąga się część kubaturowa — Muzeum.
rzuty i przekroje budynku muzeum
© Jakub Dunal
Budynek jest w istocie równoprawną częścią całego założenia i w warstwie ideowej stanowi obudowaną Drogę. Jego ściany, fundamenty i dach nie są przegrodami samymi w sobie, lecz mają nadaną im funkcję: przegrody poziome to pełne kondygnacje — przestrzenie obsługujące, magazynowa i techniczna poniżej oraz dydaktyczna i biurowa powyżej. Wschodnia ściana w swojej grubości ukrywa komunikację pionową i szachty instalacyjne. Pomiędzy nimi znajduje się pustka — właściwa treść Muzeum.
model projektu
© Jakub Dunal
Długa na 326 metrów bryła rozcięta jest w jednej czwartej swojej długości placem wejściowym, z którego przez wysokie wrota przechodzi się do części audytoryjnej oraz do części właściwej z ekspozycją muzealną; obie połączone są kondygnacją podziemną i możliwe jest przejście między nimi.
przekrój przez budynek muzeum, fotografia modelu
© Jakub Dunal
Przestrzeń ekspozycyjna, podobnie jak sala wielofunkcyjna, jest w pełni przekształcalna za pomocą 34 mobilnych platform o szerokości 4 metrów każda, pozwalających osiągać dowolną konfigurację ich układu oraz w łatwy sposób go zmodyfikować w zależności od potrzeb aktualnej wystawy.
przekrój przez Drogę
© Jakub Dunal
Nadrzędną zasadą pozostaje brak ingerencji projektowej w pozostałości obozów i istniejące założenie pomnikowe. Projekt unika konkurencji z nim, przyjmując zasadę tym mniejszej interwencji im bliżej obszaru pomnika z 1964 roku. Droga przecina symboliczne tory, przechodzi przejściem pod poziomem terenu, nie naruszając zastanego krajobrazu.
Jakub DUNAL
Ilustracje: © Autor
