Świat nieustannie się zmienia, a razem z nim kolejne pokolenia. Socjologowie (a za nimi marketingowcy) prześcigają się w klasyfikowaniu kolejnych generacji, próbując definiować ich specyficzne potrzeby, cechy charakteru i spojrzenie na świat. Czy dystans, jaki dzieli seniorów od przedstawicieli młodszych pokoleń musi prowadzić do wzajemnego niezrozumienia i komunikacyjnych trudności? Nowe Centrum Aktywności Międzypokoleniowej w Warszawie, to architektoniczna platforma międzygeneracyjnego porozumienia i miejsce, w którym pod jednym dachem osoby starsze spotykają się z młodszymi dorosłymi, nastolatkami, a nawet przedszkolakami. Eksperymentalną placówkę, która mieści w sobie cztery instytucje zaprojektowało XYstudio.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
cztery instytucje na dwóch kondygnacjach
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej przy ulicy Korotyńskiego w Warszawie to budynek o dwóch kondygnacjach naziemnych, składający się z trzech segmentów o podstawach w kształtach przedłużonego prostokąta. Skrzydła stykają się krótszymi bokami, są usytuowane względem siebie pod kątami 90 i 115 stopni, kreując osłoniętą przestrzeń wewnętrznego dziedzińca. Druga kondygnacja skrzydła wschodniego została cofnięta względem obrysu murów obwodowych, co pozwoliło na utworzenie obszernych tarasów, dostępnych dla użytkowników i użytkowniczek CAM na Ochocie.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
Projektując Centrum Aktywności Międzypokoleniowej architektki i architekci stanęli przed niezwykle trudnym zadaniem zmieszczenia pod jednym dachem czterech instytucji przeznaczonych dla grup osób w różnym wieku oraz o bardzo różnych potrzebach. W jednym budynku znalazło się tutaj bowiem Centrum Aktywności Międzypokoleniowej służące głównie seniorom, żłobek, Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza oraz Środowiskowy Dom Samopomocy, w którym wsparcie otrzymają osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Mimo ograniczonej przestrzeni i układu odziedziczonego po gmachu z lat 60. XX wieku, dla każdej udało się odnaleźć zespół rozwiązań, które pozwalają na bezproblemową koegzystencję.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
Jak tłumaczyła podczas Weekendu Architektury w Gdyni w 2021 roku Dorota Sibińska, pewnym wyzwaniem było fizyczne oddzielenie instytucji. Mimo że w ideę Centrum Aktywności Międzypokoleniowej wpisana jest integracja różnych grup społecznych, to każda z placówek posiada specyficzne potrzeby, osobny personel, administrację oraz zużycie mediów. Podziały uwidoczniły się nie tylko w organizacji funkcjonalnej wnętrz budynku, ale również i na jego licach.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
architektura o wielu twarzach
CAM to bowiem budynek o wielu przeznaczeniach i wielu twarzach. Elewacje zostały mocno zróżnicowane, w niektórych miejscach spełniając konkretne potrzeby funkcjonalne, w innych sygnalizując zmianę sposobu użytkowania poszczególnych części obiektu. Mimo że w ewidencjach widnieje pod jednym adresem, oglądając go z różnych stron, odnieść można wrażenie, że jest to nie jedna budowla, a cały ich kompleks. Niektóre fragmenty ścian są przeszklone, inne zaś wykończone płytami HPL w kolorze jasnego drewna oraz ciemnymi okładzinami włókno-cementowymi. Na poszczególnych częściach budynku zespół projektowy przewidział miejsca dla kompozycji malarskich, w innych występują abstrakcyjne rzeźby.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
W sposób szczególny opracowana została piąta elewacja. Jak informuje zespół autorski, na dachach zaplanowano zieleń, zarówno niską — ekstensywną —, jak i wysoką, intensywną. Z perspektywy prośrodowiskowych aspektów budynku szczególnie istotna jest ta druga, której przedstawiciele sekwestrują znaczne ilości dwutlenku węgla, a podtrzymująca je przy życiu głęboka warstwa gleby jest w stanie zmagazynować znaczną ilość wód opadowych. Zieleń spływa także po pionowych ścianach budynków.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
integracja na świeżym powietrzu
Mnóstwo jest jej także dookoła Centrum Aktywności Międzypokoleniowej. Budynek powstał w sąsiedztwie parku Forty Korotyńskiego, z którym w sposób naturalny łączy się od strony północnej i wschodniej.
Bardzo istotne było dla nas połączenie widokowe i przestrzenne nietypowego, rozrzeźbionego wałami parku z budynkiem w sposób jak najbardziej płynny. Uskokowa elewacja porośnięta zielenią piętrzy się w stronę ulicy Sierpińskiego. Parterowa elewacja żłobka odsłania widok na park z I kondygnacji. Całość dopełniają stare, wysokie drzewa, które są największym skarbem tej działki. Obniżenie terenu placu zabaw sprawia wrażenie, że żłobek jest niezwykle niski, wręcz z wyższych partii parku możemy podglądać dziedziniec wewnętrzny.
— piszą architekci na temat swojej realizacji
Od południa, gdzie ulokowano wewnętrzny dziedziniec, teren został zagospodarowany w sposób kompleksowy z podziałem na place zabaw, strefy aktywności i odpoczynku. Układ komunikacyjny zaplanowano w taki sposób, aby umożliwić swobodne mieszanie się różnych grup użytkowników, przy jednoczesnym zachowaniu strefowania sprzyjającego wydzieleniu bardziej kameralnych przestrzeni. Aktywności, jak informuje UM Warszawy, zaplanowano tu całe mnóstwo — przed budynkiem CAM znalazły się między innymi siłownie plenerowe oraz boisko do coraz popularniejszej w Polsce gry w bule. Harcom i zabawom na wolnym powietrzu przyglądać się można z kawiarnianego tarasu, który wygląda właśnie w stronę wewnętrznego dziedzińca. Przestrzenie między strefami aktywności zapełnia rosnący tu przed budową drzewostan oraz nowe, niskie i wysokie nasadzenia, w tym 80 drzew, które składają się na ścieżkę dendrologiczną. Swoje miejsce na terenie wokół ochockiego CAM znajdą również przedstawiciele świata zwierząt — architekci zaprojektowali dla tego terenu budki lęgowe dla jerzyków oraz wentylowany dom dla kotów.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
dom kultury dla seniorów
Największą przestrzeń zajmuje tutaj Centrum Aktywności Międzypokoleniowej, którego misją jest aktywizacja seniorów i seniorek oraz integracja tych osób z młodszymi pokoleniami. Jako jedyna z instytucji znajdujących się w budynku przy ulicy Korotyńskiego zajmuje powierzchnie umiejscowione na obu kondygnacjach, głównie w skrzydle środkowym oraz na piętrze skrzydła wschodniego. W parterze znalazły się pomieszczenia ogólnodostępne, mające zapraszać jak największą liczbę seniorów, ale też innych osób zainteresowanych działalnością CAM. Odwiedzających wita przestronna sień poprzedzona w pełni przeszklonymi elewacjami. Za pokrytą zielonymi kafelkami ladą recepcyjną pną się porastające ścianę rośliny, których żywe barwy i organiczne formy kontrastują z surowością żelbetowego stropu.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
Za hallem, po lewej stronie znajdują się między innymi stołówka oraz kawiarnia ze sceną, otwarta na przedpole budynku dużymi przeszkleniami i drewnianym tarasem. Chętnym odświeżenia swojej prezencji posłuży niewielki zakład fryzjerski. Dzięki otwartemu dostępowi wszystkie te funkcje mają za zadanie, w pierwszej kolejności, służyć seniorom, zaś w drugiej – zachęcać młodsze pokolenia do integracji.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
Piętro to przestrzenie dla tych, którzy w Centrum Aktywności Międzypokoleniowej przy Korotyńskiej zdecydują się zostać nieco dłużej. Są tutaj więc przede wszystkim sale zajęciowe i warsztatowe, pracownie plastyczne, komputerowa i terapii, pokój dla osób cierpiących na demencję oraz biura, z których korzystać mogą organizacje pozarządowe.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie — murale na elewacjach zewnętrznych zaprojektował i namalował Marcin Czaja
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
trochę prywatności!
Mimo że wszystkie części połączone są ze sobą ciągami komunikacyjnymi, to jedna z nich wydaje się znacznie bardziej odseparowana od pozostałych. Mowa tutaj o Placówce Opiekuńczo-Wychowawczej, którą ulokowano na parterze skrzydła zachodniego. Z parterową częścią Centrum Aktywności Międzypokoleniowej komunikuje ją jedynie przeszklony łącznik, zatem bryły siedzib obu instytucji są w sposób fizyczny od siebie odsunięte. Od reszty użytkowników kompleksu tę część odgradza również roślinność — przeszklenia poprzedzone są ogrodzeniem i wysokimi trawami. Wizualnie odrębność podkreśla sposób potraktowania elewacji, które pokryte zostały muralami zaprojektowanymi przez Marcina Czaję, wykładowcę z I pracowni malarstwa na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Kompozycje przedstawiają osoby w trakcie różnorodnych aktywności — od gry na instrumentach, poprzez zajęcia sportowe, aż po obserwację gwiazd. Wszystko w charakterystycznej dla artysty, syntetycznej, aczkolwiek niezwykle barwnej i fantazyjnej, estetyce.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
Dodatkowe bariery podyktowane są specyfiką Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej, która jako jedyna na terenie CAM – Korotyńska będzie działać całodobowo. Zamieszka tutaj 14 dzieci w wieku od 10 do 18 lat. To pozostałość po działalności Domu Dziecka nr 9, który funkcjonował w tym miejscu od końcówki lat 60. Zgodnie z regulacjami prawnymi, które wprowadzono w początku nowego tysiąclecia, liczbę mieszkańców domów dziecka należało zredukować do maksymalnie 14 podopiecznych. To właśnie o ich prywatność dbają wszystkie wymienione w poprzednim akapicie środki. We wnętrzach znalazły się dwuosobowe pokoje, sale wychowawcze i przestrzenie wspólne, w tym salon, kuchnia i jadalnia.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
laboratorium smaku
Ponad Placówką Opiekuńczo-Wychowawczą znalazły się przestrzenie Środowiskowego Domu Samopomocy, którego działalność skierowana jest do osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Tutaj podopieczni mają szansę skorzystać między innymi z pracowni kulinarnej i jadalni, w których uczą się obsługi przedmiotów codziennego użytku. Warsztaty prowadzone sa również w pracowni ceramiki, dla użytkowników i użytkowniczek dostępna jest sala ćwiczeń ruchowych oraz przestrzeń służąca do wyciszania się.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
spacerem przez abstrakcję
Na parterze skrzydła wschodniego ulokowano żłobek. Od strony południowej do wejścia prowadzi niezwykła ściezka, ukryta za rzędem kinetycznych rzeźb o abstrakcyjnych formach, z wyraźnie astronomicznym rodowodem. Kuliste formy odbijają się w powierzchniach lustrzanych elewacji, prowadząc maluchy do jednego z sześciu oddziałów żłobka. Wnętrza to rozwiązania dobrze znane z wcześniejszych realizacji warszawskiej pracowni. Operowanie zróżnicowaną, aczkolwiek stosunkowo stonowaną kolorystyką, dobór materiałów, rozbudzające wyobraźnię meble, zabawki i schowanki oraz czytelna identyfikacja wizualna to elementy, które przesądziły o sukcesie Przedszkolnej Chatki w Bydgoszczy. Teraz, choć z nieco mniejszym rozmachem, wynikającym zapewne z ograniczonego budżetu i wielofunkcyjnego charakteru projektowanego budynku, dopełniają dopracowaną koncepcję Centrum Aktywności Międzypokoleniowej. Zabawom na wolnym powietrzu sprzyjają tematyczne, podzielone na strefy place zabaw.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
warszawskie Centra Aktywności Międzypokoleniowej
Pierwsze Centrum Aktywności Międzypokoleniowej w Warszawie powstało jeszcze w 2018 roku. Na jego siedzibę wybrano budynek przy ul. Nowolipie 25b na Muranowie, gdzie przez poprzednie 25 lat działał tzw. Ośrodek Nowolipie, w którym funkcjonowało Centrum Usług Socjalnych i Szkolenia Kadr Pomocy Społecznej. Budynek z lat 50. ubiegłego stulecia, z typowymi dla architektury Muranowa detalami remontowano między 2016 a 2018 rokiem — właśnie tam miała zmieścić się placówka, w której różne pokolenia znajdą platformę porozumienia. Cała inicjatywa odbyła się w ramach międzynarodowego programu „Innowacje na rzecz Aktywnego Starzenia się” — ośrodek, który wcześniej służył głównie seniorom, przeprojektowano tak, aby był atrakcyjny również dla młodszych osób. Za aranżację wnętrz odpowiadała Pracownia Projektowa Artyści & Architekci. W CAM Nowolipie znalazły się sale komputerowe i gimnastyczne, pracownie artystyczne oraz przestrzenie biurowe dla NGOs. Placówka od lat prowadzi działalność mającą na celu wspieranie aktywności międzypokoleniowych — osoby młode wspólnie z seniorami uczestniczą w debatach, wykładach, warsztatach plastycznych czy kursach.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej – Korotyńskiego w Warszawie
fot.: Filip Domaszczyński © xystudio
eksperyment czy początek nowej praktyki?
Sukces, jaki osiągnęło Centrum Aktywności Międzypokoleniowej Nowolipie sprawił, że w następnych latach miasto zapowiedziało utworzenie trzech kolejnych placówek o podobnym profilu. Tym razem jednak każda z nich miała otrzymać zupełnie nowy budynek. Pierwsze z nowych CAM powstało na Białołęce, przy ulicy Ceramicznej 9a wedle projektu Bujnowski Architekci, którzy stworzyli koncepcję w trybie Zaprojektuj i Wybuduj. Następne w kolejce było opisywane w niniejszym tekście Centrum Aktywności Międzypokoleniowej przy ulicy Korotyńskiego na Ochocie. Ostatnie z trójki powstaje na Wawrze pomiędzy ulicami Patriotów i Mrówczą. Zwycięski, wyłoniony w konkursie projekt przygotowała pracownia BDR Architekci, a budowa ma zakończyć się jeszcze w tym roku. Na ten moment trudno stwierdzić, czy eksperymentalna forma urządzania placówek publicznych odniesie sukces, jednak dobra architektura, jaka powstaje w ramach tych inwestycji z pewnością w tym nie przeszkodzi.
