Architektura wnętrz ma możliwość tworzenia przestrzeni nie tylko estetycznych, ale także wspierających zdrowie i komfort psychiczny. W kontekście neuroróżnorodności, a szczególnie autyzmu, przestrzenie mogą zyskać rolę terapeutyczną, dopasowując się do potrzeb osób z różnymi zaburzeniami sensorycznymi. Projekty uwzględniające takie potrzeby to wciąż nisza, ale ich rola jest nieoceniona. Aleksandra Świąder z Wydziału Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku stawia pytanie o to, czy można zaprojektować wnętrze tak, aby stało się ono formą terapii, odpowiadającą na szczególne potrzeby sensoryczne i emocjonalne osób neuroróżnorodnych?
model mieszkania treningowego
© Aleksandra Świąder
„W mojej skórze”- architektoniczny duet neuroróżnorodności
Celem projektu studentki architektury wnętrz, przygotowanym pod kierunkiem dr hab. Anny Wejkowskiej-Lipskiej oraz Marty Kozakiewicz było stworzenie miejsca, które nie tylko odpowiada na wyzwania, ale też pomaga w codziennym funkcjonowaniu osobom o szczególnych potrzebach, bez poczucia izolacji i inności. Aleksandre Świąder zależało na tym, by zaprojektować przestrzeń, która staje się materializacją terapii. To zagadnienie staje się kluczowe dla coraz większej grupy architektów i architektek wnętrz.
mapa
© Aleksandra Świąder
wyzwania projektowe
Autyzm jest spektrum zaburzeń, mogących występować z różnym nasileniem i na różne sposoby wpływać na funkcjonowanie osób, które na niego cierpią. Triada autyzmu obejmuje trudności społeczne, problemy w komunikacji oraz ograniczone zainteresowania i zachowania repetetywne. Dorosłe osoby ze spektrum autyzmu mogą napotykać liczne wyzwania w relacjach społecznych i zrozumieniu kontekstu sytuacji, co może powodować trudności w codziennym życiu. Różnorodność w tym zakresie wymaga bardzo indywidualnego podejścia w projektowaniu przestrzeni, mającej służyć jako mieszkanie treningowe czy miejsce codziennego funkcjonowania.
przekrój
© Aleksandra Świąder
Typowe objawy to nadwrażliwość na bodźce, w tym dźwięk, światło czy zapachy, dla osób neurotypowych niestanowiące wyzwania. Współcześni projektanci/projektantki stoją przed zadaniem stworzenia przestrzeni, jednocześnie funkcjonalnej, estetyczna i przystosowanej do bardzo specyficznych wymagań. W takiej przestrzeni nie można ignorować aspektów związanych z komfortem sensorycznym – konieczne są regulacje intensywności bodźców, używanie materiałów naturalnych i ciepłych barw, a także tworzenie miejsc umożliwiających wyciszenie.
przekrój
© Aleksandra Świąder
architektura terapeutyczna – jak projektować dla osób ze spektrum autyzmu?
Przestrzeń architektoniczna zaprojektowana dla osób w spektrum autyzmu powinna odpowiadać na ich indywidualne potrzeby, eliminując jednocześnie poczucie odmienności i zapewniając poczucie bezpieczeństwa. Brak przystosowanych miejsc zamieszkania powoduje, że wiele dorosłych osób z autyzmem nadal mieszka z rodziną. Wyzwaniem staje się więc stworzenie miejsc, które wspierają ich niezależność i rozwijają umiejętności samodzielnego funkcjonowania. Kluczową rolę pełni tu architektura wnętrz – odpowiednio zaprojektowane mieszkania treningowe mogą przyczynić się do budowy autonomii i poczucia komfortu u osób w spektrum.
wejście
© Aleksandra Świąder
W mieszkaniach treningowych istotne jest zachowanie prostoty i bezpieczeństwa. Zaleca się unikanie ostrych krawędzi i stosowanie zaokrąglonych form, które minimalizują ryzyko urazów. Ważne jest też dostosowanie oświetlenia – jego natężenie powinno być łatwo regulowane, aby unikać zbyt jasnych, męczących źródeł światła. Pomieszczenia powinny być zróżnicowane pod względem funkcji, aby zapewniały przestrzeń do odpoczynku i wyciszenia, co pozwala na kontrolowane zarządzanie bodźcami, zwłaszcza w momentach nadmiernej stymulacji.
korytarz i schody
© Aleksandra Świąder
sensoryka wnętrza i kontrola bodźców
Zmysły osób ze spektrum autyzmu są często nadwrażliwe, a reakcje na bodźce – wyostrzone. Niezbędne jest więc tworzenie przestrzeni, która oferuje kontrolowaną stymulację sensoryczną. W przypadku autystyków nadmiar bodźców może wywoływać negatywne reakcje emocjonalne lub uczucie przytłoczenia. Dlatego wnętrza dedykowane osobom w spektrum powinny być harmonijne pod względem kolorystyki – chłodne barwy z domieszką ciepłych odcieni są preferowane, ponieważ łagodzą zmysły, jednocześnie stymulując je w bezpieczny sposób. Wzory powinny być subtelne, a tekstury – przyjemne w dotyku, bez ostrych kontrastów, które mogą działać drażniąco.
salon
© Aleksandra Świąder
Światło, jako jeden z najważniejszych bodźców, wymaga szczególnej uwagi. W takich wnętrzach korzystne są liczne źródła światła o regulowanym natężeniu. Możliwość dostosowania intensywności oświetlenia umożliwia dostosowanie wnętrza do indywidualnych potrzeb każdej osoby, a także zmniejsza ryzyko nadmiernej stymulacji.
przewidywalność i struktura przestrzeni
Osoby ze spektrum autyzmu cenią sobie przewidywalność i strukturę, które nadają ich codziennemu funkcjonowaniu stabilności. Wnętrza, mające im służyć, powinny być przejrzyste, dobrze oświetlone i uporządkowane. Tego typu projektowanie ma na celu stworzenie przestrzeni, która nie generuje niepewności ani zamieszania. Pomieszczenia powinny być tak zaaranżowane, aby poszczególne funkcje były wyraźnie rozdzielone, a przestrzeń była intuicyjna i prosta w nawigacji. Ułatwia to codzienne funkcjonowanie i redukuje stres związany z koniecznością zrozumienia i dostosowania się do otoczenia.
jadalnia
© Aleksandra Świąder
Tworzenie przestrzeni strukturalnych ma ogromne znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa. Takie podejście eliminuje niespodzianki, co może wywoływać niepokój u osób w spektrum. W praktyce oznacza to, że mieszkania treningowe, przeznaczone dla osób dorosłych z autyzmem, powinny być miejscami z jasnym układem przestrzeni, gdzie każde pomieszczenie ma swoje funkcje i miejsce, a każdy detal – swoje uzasadnienie.
architektura jako wsparcie dla neuroróżnorodności
Projekty wnętrz dla osób neuroróżnorodnych są wyzwaniem dla architektów i architektek, wymagającym połączenia wiedzy o neuroróżnorodności z zasadami estetyki i funkcjonalności. Taka architektura może wspierać terapię i rozwijać poczucie niezależności, co wpływa na poprawę jakości życia osób w spektrum. Uwzględnienie indywidualnych preferencji i potrzeb daje możliwość stworzenia przestrzeni przyjaznych, oferujących coś więcej niż tylko komfort fizyczny. To przestrzenie, które mogą stymulować rozwój, ale i łagodzić reakcje na bodźce, dostosowując się do wyjątkowych potrzeb ich mieszkańców i mieszkanek. Przemyślane projektowanie takich przestrzeni to krok ku bardziej inkluzywnej architekturze, która nie tylko dostosowuje się do potrzeb, ale też w pełni rozumie ich wagę.
bezpieczna przestrzeń
© Aleksandra Świąder
