Praca dyplomowa Alicji Maculewicz z Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu została nominowana do 11. edycji międzynarodowego konkursu Archiprix International Addis Ababa 2021. Nominowana absolwentka przywraca pamięć o Kanale Mazurskim poprzez zaprojektowanie Szlaku Turystyki Angażującej.
pawilon przy śluzie wodnej Piaski
© Alicja Maculewicz
Archiprix International to konkurs odbywający się co dwa lata, a w każdej jego edycji zostaje przedstawione nowe pokolenie najlepszych na świecie architektów, urbanistów i architektów krajobrazu wraz z ich projektami dyplomowymi. Formuła konkursu jest prosta — przyjmowane są projekty dyplomowe ukończone na przestrzeni ostatnich dwóch latach. Projekty zgłaszane są przez zaproszoną uczelnię, która wybiera swoją jedyną, najlepszą pracę. Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu postanowił wytypować do konkursu pracę Alicji Maculewicz pt. „Projekt Szlaku Turystyki Angażującej wzdłuż Kanału Mazurskiego”, wykonaną pod kierunkiem dr hab. Elżbiety Raszei. Wyniki konkursu poznamy 7 maja 2021 roku.
szlak zaczyna się przy maszcie nawigacyjnym
© Alicja Maculewicz
Kanał Mazurski i jego historia
Kanał Mazurski, zlokalizowany w dawnych Prusach Wschodnich, a obecnie przecięty granicą Polski z Obwodem Kaliningradzkim został zaprojektowany, by wyrównać różnice ekonomiczne pomiędzy bogatą, skupioną wokół Królewca północą, a biednym południem. Ze względu na liczne wojny nie został ukończony i został poddany naturalnej sukcesji. Po 1945 roku i wytyczeniu nowych granic niewiele osób już o nim pamiętało — lokalna ludność ustąpiła miejsca nowym mieszkańcom, przybywającym głównie z Kresów Wschodnich. Kanał był częścią większego, ogólnoeuropejskiego ruchu tworzenia sieci wodnej, a dzisiaj, przemierzając jego pięćdziesięciokilometrowy szlak, można natknąć się na zapomniane ogromne śluzy o spadkach wielkości nawet trzydziestu metrów i wiele innych obiektów infrastruktury technicznej znajdujących się w lasach pogranicza.
autorka zarpojektowała Szlak Turystyki Angażującej wzdłuż Kanału Mazurskiego
© Alicja Maculewicz
Jak mówi Alicja Maculewicz:
W swoim projekcie zajęłam się polską częścią Kanału Mazurskiego, ponieważ szczegółowe badanie nie byłoby możliwe po stronie rosyjskiej. Spory kawałek cieku wodnego znajduje się w strzeżonej strefie granicznej, a po stronie rosyjskiej Kanał przebiega przez tereny prywatne. Podróż wzdłuż Kanału oraz badanie jego powiązań komunikacyjnych, potencjałów percepcyjnych, a także po prostu szkicowanie, mapowanie, fotografowanie, czy czytanie o nim wzmocniło przywiązanie do regionu, z którego pochodzę. Jak wiele innych osób, należę do trzeciego pokolenia migrantów na Ziemie Odzyskane i nie mam powiązań z moim miejscem pochodzenia. Poprzez badanie Kanału i poszukiwania mogłam zbudować swoją tożsamość regionalną i odtworzyć ją dla innych członków trzeciego pokolenia. To ważne, aby postrzegać historię Kanału Mazurskiego, nie tylko jako historię narodu niemieckiego, którą na Ziemiach Odzyskanych za wszelką cenę chciano wymazać na rzecz mitologizowania tych regionów jako odwiecznie polskich. Historia jest palimpsestem, a traktowanie naszych działań, jako kolejnej jego warstwy przyczynia się do wrażliwych rozwiązań w zakresie zachowywania dziedzictwa regionu.
wiata turystyczna i kładka pod śluzą Bajory Małe
© Alicja Maculewicz
Szlak Turystyki Angażującej
Odpowiedzią na przedstawione kwestie ma być Szlak Turystyki Angażującej wzdłuż Kanału Mazurskiego, składający się z elementów architektury narracyjnej. Zwiedzający angażowani są poprzez różne punkty na trasie, które wraz z biegiem szlaku są coraz trudniej dostępne. Im bliżej granicy kraju, tym mniej osób jest w stanie kontynuować podróż, są oni jednak ciągle prowadzeni przez narracyjne formy podzielone na grupy odpowiadające różnym aspektom Kanału.
autorka stworzyła architekturę narracyjną o różnych formach
© Alicja Maculewicz
Formy wertykalne symbolizują początek i koniec biegu Kanału lub jego kontynuację w miejscach, w których nie jest widoczny — np. gdy prowadzi przez jezioro. Formy horyzontalne usytuowane w poprzek Kanału wskazują przerwanie biegu lub jego brak. Płaszczyzny zaznaczają obecność założenia w miejscach, gdzie nie jest widoczne — np. tam, gdzie zostało skanalizowane. Grupy te dzielą się zależnie od przeznaczenia — komunikacyjnego, symbolicznego lub funkcjonalnego (w przypadku wież obserwacyjnych czy pawilonów).
Forma projektowanych obiektów wynika bezpośrednio z form architektonicznych infrastruktury Kanału — jest dziwna, czasami przeskalowana i nieukończona. Zamyka się jednak w tradycyjnych formach i materiałach, przenikających się z materiałami współczesnymi — zacieraną blachą falistą tworzącą w drewnianych strukturach organiczne kształty.
w projekcie zastosowano tradycyjne materiały i formy
© Alicja Maculewicz
makro, mezo i mikro projekt
Jak o pracy projektowej mówi autorka:
Moim pierwotnym pomysłem na losy Kanału Mazurskiego była jego rekultywacja, jednak w wyniku badań, analiz i wizji lokalnych, to, co wydawało się jego głównym mankamentem, czyli wysoki stopień sukcesji naturalnej, stało się jego głównym potencjałem. Chciałabym, aby w tych dziwnych ruinach ukrytych w lesie każdy odnalazł to, co ja w nim odnalazłam, bo właśnie tego Kanał Mazurski potrzebuje — zainteresowania i troski. Zaprojektowane przeze mnie struktury nie są wieczne i mogą zostać usunięte, a jeśli do rekultywacji nigdy nie dojdzie (jest to prawdopodobne biorąc pod uwagę stosunki polsko-rosyjskie), to i ta architektura podda się sukcesji naturalnej.
autorka starała się ukazać historię Kanału Mazurskiego poprzez budowanie narracji
© Alicja Maculewicz
Projekt został rozwiązany w trzech skalach — makro, mezo oraz mikro. Skala makro to zagospodarowanie całego Kanału Mazurskiego, podzielenie go na różne strefy dostępności oraz wyznaczenie miejsc kluczowych dla całego szlaku. Skala mezo to zagospodarowanie poszczególnych, wybranych w skali makro jedenastu miejsc oraz wyznaczenia szlaku, sposobu zwiedzania śluz, czy dotarcia na miejsce. Skala mikro to same formy architektury narracyjnej, ukształtowanych na podstawie badań architektury pogranicza i modelowanych w szkicach, makietach i kolażach.
Ze względu na sytuację pandemiczną, praca była broniona online za pomocą interaktywnej prezentacji. Więcej o autorskich metodach badawczych, które posłużyły w kształtowaniu się koncepcji Szlaku Turystyki Angażującej, można dowiedzieć się na stronie Pamięć Wody.
