Górny Śląsk, region o bogatej historii przemysłowej, boryka się z licznymi wyzwaniami wynikającymi z transformacji gospodarczej i społecznej. Dawne ośrodki przemysłowe, niegdyś tętniące życiem, często pozostają zapomniane, a ich degradacja staje się symbolem trudności, z jakimi zmagają się lokalne społeczności. Konieczne są innowacyjne rozwiązania, przywracające życie tym przestrzeniom oraz pomogąjące w integracji śląskiej społeczności. W odpowiedzi na te wyzwania, Dominika Bednarek stworzyła „Dom Społeczności Śląskiej” w Bytomiu, który zdobył Doroczną Nagrodę SARP im. Zbyszka Zawistowskiego „Dyplom Roku”. Jej koncepcja przekształcenia dawnej Huty Bobrek w miejsce, które sprzyja rozwojowi i integracji lokalnej społeczności, stanowi przykład architektonicznego podejścia, mogącego wpłynąć na odbudowę Górnego Śląsk i przywrócenie mu dawnej świetności.
fotografie
© Dominika Bednarek
śląski paradygmat
Górny Śląsk, niegdyś potęga przemysłowa Polski, stał się miejscem znacznych przemian, które niosą ze sobą poważne konsekwencje dla lokalnych społeczności. Postęp technologiczny oraz zmiany w strukturze zatrudnienia doprowadziły do spadku znaczenia tradycyjnych gałęzi przemysłu, takich jak górnictwo czy hutnictwo. Huta Bobrek, działająca do 1994 roku, jest doskonałym przykładem tego procesu. Jej zamknięcie oznaczało nie tylko utratę miejsc pracy dla tysięcy mieszkańców, ale także rozpad społeczności, przez dziesięciolecia zjednoczonej wspólnym miejscem pracy, aspiracjami oraz życiem codziennym. Przemiany te, na które region nie był przygotowany, skutkowały społecznym wykluczeniem, a także postępującą degradacją infrastruktury. Dawne osiedla robotnicze, takie jak Bobrek, niegdyś tętniącymi życiem ośrodkami, obecnie zmieniają się w tereny zdegradowane, a ich mieszkańcy i mieszkanki zmagają się z problemami ekonomicznymi i społecznymi.
plan zagospodarowania terenu
© Dominika Bednarek
cień przeszłości czy szansa na nowy początek?
Zaniedbania ze strony władz, brak skutecznych polityk rewitalizacyjnych oraz długotrwała niepewność dotycząca przyszłości tych obszarów prowadzą do utraty tożsamości i poczucia przynależności wśród śląskiej społeczności. Ziemie poprzemysłowe, niegdyś źródlo dumy lokalnej społeczności, obecnie często pozostają zapomniane, z ruinami huty Bobrek jako przykładem tego upadku. Miejsca takie wymagają pilnych działań rewitalizacyjnych, aby zapobiec dalszemu wykluczeniu społecznemu i wyrównać szanse dla ich mieszkańców i mieszkanek.
makieta
© Dominika Bednarek
Inicjatywy takie, jak „Dom Społeczności Śląskiej” mogą stanowić pierwsze kroki w kierunku odbudowy społecznej i kulturowej, przywracając życie nie tylko samej hucie, ale i całemu regionowi. Odbudowa tożsamości i wspólnoty jest kluczowa w kontekście współczesnych wyzwań Górnego Śląska. Projekt ten nie tylko odnawia fizyczną przestrzeń, ale także proponuje model współpracy i integracji, uwzględniając potrzeby mieszkańców i mieszkanek Śląska oraz bogate dziedzictwo kulturowe.
aksonometria
© Dominika Bednarek
rewitalizacja kluczem do odnowienia tożsamości
Przeprowadzone przez Dominikę Bednarek analizy wskazują na szeroki zakres zagadnień, na które projektowany obiekt powinien odpowiadać. W obliczu złożonej problematyki oraz skali jej występowania wyróżniła ona trzy kluczowe aspekty: społeczeństwo, tożsamość oraz środowisko. Uwzględniła również założenia Gminnego Programu Rewitalizacji Bytom 2020+, wskazując na konieczność zwiększenia kompetencji zawodowych mieszkańców oraz wprowadzenia funkcji rekreacyjnych i kulturowych.
elewacje
© Dominika Bednarek
Obiekt, usytuowany w zabytkowej dzielnicy, nawiązuje do kontekstu miejsca, stanowiąc wyraz szacunku dla otoczenia i uzupełniając urbanistykę osiedla. Zastosowano proporcje tradycyjnych familoków, spójność materiałów oraz kolorystykę inspirowaną śląskim folklorem, aby mieszkańcy i mieszkanki odebrali go jako integralną część sąsiedztwa. Kluczowym celem projektu jest stworzenie komfortowego miejsca do dialogu i rozwoju, odpowiadającego stylowi życia społeczności przy zachowaniu współczesnego charakteru. Ważne jest także nawiązanie do dawnej funkcji Huty Bobrek jako ośrodka życia osiedla, co osiągnięto poprzez wyeksponowanie fundamentów rozebranej huty oraz odwzorowanie charakterystycznego muru oporowego. Mur ten powinien intrygować i zachęcać do odwiedzin, a nie stanowić bariery. W procesie rekonstrukcji oparto się na archiwalnych zdjęciach z lat świetności huty, przywracając pamięć o tym ważnym dla lokalnej społeczności miejscu.
wizualizacja główna
© Dominika Bednarek
dialog z historią
Nowoprojektowany budynek nawiązuje do pobliskiej zabudowy poprzez zachowanie podobnych proporcji i rozproszenie brył, wpisując się w tkankę osiedla oraz zagospodarowanie terenu. Otwarcia w strukturze budynku zaplanowano wzdłuż istniejących ciągów komunikacyjnych, sprzyjając integracji z otoczeniem. Choć obiekt ma współczesny charakter i oryginalną bryłę, nie dominuje nad istniejącą zabudową osiedla. Usytuowany wzdłuż zachodniej i południowej granicy działki, odwzorowuje obrys niegdyś funkcjonującej huty.
schemat funkcjonalny
© Dominika Bednarek
Budynek podzielono na trzy odrębne strefy: część główną, parking podziemny oraz pawilon usługowy, które łączy wspólny system komunikacji. Wschodnią część działki przeznaczono na park, pokrywający teren, gdzie niegdyś znajdowała się huta. Dach parkingu pełni funkcję rekreacyjną, oferując przestrzeń dla dzieci, boisko do badmintona oraz letnią siłownię. Część usługowa wzbogacona została o ogród społeczny, integrujący społeczność i nawiązujący do tradycji dawnych ogródków między familokami. Kluczowym aspektem projektu jest dostosowanie obiektu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zaprojektowano przestrzenie dla obsługi oraz zaplecze kuchenne z myślą o osobach z ograniczeniami ruchowymi, co może także stworzyć miejsca pracy dla mieszkańców tej grupy.
wejście
© Dominika Bednarek
przestrzeń, która łączy
Parter budynku podzielony jest na trzy kluczowe strefy: przestronny hall z funkcją wystawienniczą, strefę warsztatową oraz salę widowiskową. W hallu znajduje się punkt recepcji z szatnią oraz reprezentacyjne schody, a także przestrzeń ekspozycyjna dla lokalnych artystów. Świetlik w dachu zapewnia odpowiednie oświetlenie. Strefa warsztatowa, mieszcząca się w zachodnim skrzydle, sprzyja rozwijaniu indywidualnych zainteresowań mieszkańców.
Sala widowiskowa, ulokowana we wschodnim skrzydle, jest dostępna z foyer połączonego z hallem, gdzie odbywa się kontrola dostępu. Mieści 120 miejsc dla gości i posiada wyjście do letniej strefy widowiskowej. Na wschodniej ścianie przewidziano projekcje filmowe oraz inne wydarzenia kulturowe.
dziedziniec
© Dominika Bednarek
Na pierwszym piętrze znajduje się część administracyjna i świetlica, dostępne z poziomu 0 przez zewnętrzne schody. Zachodnie skrzydło obejmuje biura oraz pokój do poradnictwa zawodowego, psychologicznego i prawnego. Świetlica, połączona z administracją otwartym korytarzem, oferuje przestrzeń do odpoczynku oraz korzystania z komputerów. Uzupełnieniem projektu jest pawilon usługowy, który obejmuje strefę targową oraz kawiarnię z punktem informacji turystycznej. Targowa część oferuje lokalne produkty, stanowiąc alternatywę dla supermarketu, podczas gdy kawiarnia zapewnia wygodny dostęp do napojów dla uczestników letnich wydarzeń, z miejscami do siedzenia oraz regałami z książkami.
rozwiązania materiałowe i proekologiczne
W projekcie zastosowano konstrukcję mieszaną, łącząc drewno i prefabrykaty żelbetowe. Pawilon usługowy oraz parking wykorzystują słupy żelbetowe i zielony stropodach użytkowy, a w dwukondygnacyjnym hallu zastosowano żelbet również w konstrukcji świetlicy na pierwszym piętrze. Dwukondygnacyjna część widowiskowa i warsztatowa z administracją wykonana jest w technologii drewna CLT, wzmacniana ramami z drewna klejonego. Elewacja dzieli się na górną i dolną część, gdzie wykorzystano drewno oraz budulce z recyklingu, takie jak beton i cegła, co nawiązuje do historii huty. Ważnym aspektem projektu jest zachowanie istniejącego muru z graffiti, stanowiący ślad współczesnej historii osiedla.
ogród
© Dominika Bednarek
W projekcie wykorzystano proekologiczne materiały z recyklingu, takie jak cegła rozbiórkowa i drewno, które posłużyły do budowy konstrukcji i elewacji. Dzięki niskim współczynnikom przenikania ciepła, budynek zapewnia oszczędność energii. Zastosowane żelbetowe prefabrykaty usprawnią proces budowy. Zainstalowano także efektywny system odwodnienia oraz zbiorniki na deszczówkę, co umożliwi częściowe zaspokojenie zapotrzebowania na wodę. Użyto także technologii zrównoważonych, takich jak pompa ciepła do ogrzewania i chłodzenia oraz panele fotowoltaiczne do pozyskiwania energii słonecznej.
wnętrze
© Dominika Bednarek
czy to nowy rozdział dla Bobrka?
Stan obiektów przemysłowych i osiedli na Górnym Śląsku jest niepokojący, a interwencja w zakresie poprawy ich stanu oraz ochrony dziedzictwa kulturowego staje się pilnie potrzebna. „Dom Społeczności Śląskiej” ma potencjał, by stać się kluczowym miejscem w Bytomiu, wspierając rozwój mieszkańców i mieszkanek Bobrka oraz przyczyniając się do poprawy jakości życia w regionie. Obiekt jest formą ukazania możliwej drogi rozwoju miejsc o trudnej historii. Uwiecznia skomplikowane losy osiedla próbując jednocześnie zadbać o jego lepszą przyszłość.
detal
© Dominika Bednarek
Pełne wyniki konkursu o coroczną nagrodę SARP dla najlepszych prac dyplomowych opublikowaliśmy na naszym portalu (zobacz: „Wyniki konkursu o coroczną nagrodę SARP”).
