Park nad torami. Pomysł na reaktywacje katowickiej parowozowni

Dobrawa Bies

30 marca '23

Parowozownia Park w Katowicach

...

Piotr Szendera, świeżo upieczony absolwent Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej ma pomysł na przekształcenie niszczejącego terenu międzytorza i dawnej parowozowni w Katowicach w nowe, dynamiczne centrum miasta. Jego pełen zieleni projekt zakłada utworzenie parku miejskiego zawieszonego nad torami, nowych placów publicznych, a także pawilonów artystycznych i parku rzeźby industrialnej.

Teren międzytorza znajdujący się przy ulicy Raciborskiej to 15 hektarów wykluczonego i niewykorzystanego terenu w ścisłym centrum Katowic. Przedstawiony projekt to praca magisterska wykonana pod kierunkiem dr hab. Tomasza Bradeckiego zakładająca regeneracje i adaptację tego obszaru wraz ze znajdującymi się na nim budynkami.

plan zagospodarowania terenu międzytorza

historia międzytorza

Przez lata wraz z rozwojem transportu kolejowego w Katowicach obszar parowozowni położonej przy ulicy Raciborskiej powiększał się o kolejne zabudowania wspomagające, rosnąc do szesnastu obiektów. Aktualnie kompleks dwóch hal wachlarzowych i wieża wodna wpisane są do rejestru zabytków. Oprócz nich w skład parowozowni wchodziły takie obiekty jak: budynek administracyjny wraz z budynkiem „G” (zniszczone w pożarze w 2021 roku), budynek szatni ze stołówką i salą szkoleń, magazyny, stolarnia, pomieszczenia punktu przeglądów kontrolnych wraz z magazynem, nastawnia, dwie obrotnice oraz budynek przychodni wraz z pomieszczeniami dla kadry szkoleniowej. W 2011 roku obszar lokomotywowni został zamknięty i od tamtego czasu stan techniczny wszystkich obiektów stopniowo się pogarsza.

Poza samym problemem związanym z brakiem konserwacji pojawiła się kwestia dewastacji obiektów wynikająca z braku odpowiedniego zabezpieczenia terenu. Budynki te są obecnie w złym stanie technicznym i wymagają gruntownej renowacji. Ich dachy są uszkodzone i nieszczelne, metalowa konstrukcja zardzewiała a okna rozbite. Obszar międzytorza otoczony przez czynne linie kolejowe nie pozwala na łatwy dostęp, co wpływa na brak zainteresowania potencjalnych inwestorów. Infrastruktura kolejowa na terenie jest mocno zdegradowana poprzez liczne chwasty, trawy i krzewy wyrastające spomiędzy torów. Jednakże obszar międzytorza ze względu na bliskie położenie centrum Katowic i historyczny kontekst posiada duży potencjał i to na nim skupiam się w pracy projektowej — mówi absolwent PŚ.

pomysł na teren dawnej parowozowni w Katowicach

dawnej parowozownia teraz park miejski

Piotr Szendera zaproponował utworzenie parku miejskiego o funkcjach rekreacyjnych, kulturalnych i artystycznych, dostępnego dla mieszkańców górnośląskiej aglomeracji oraz turystów zainteresowanych historią Katowic związaną z przemysłem i kolejnictwem. Ważnym aspektem pracy jest również renaturalizacja terenów zielonych, zakładająca zachowanie dzikiego charakteru zieleni oraz implementacja elementów proekologicznych wykorzystujących naturę. Są to ogrody deszczowe, zbiorniki małej retencji, oraz wzbogacenie bioróżnorodności. Duży nacisk autor położył również na bezkolizyjne powiązanie ruchu pieszego i samochodowego.

W wyniku tych przekształceń mieszkańcy uzyskaliby 8,2 hektarów przestrzeni parkowych, z czego aż 72 procent stanowiłaby powierzchnia biologicznie czynna. Renaturalizacji poddałem 1,8 hektarów zieleni oraz rewaloryzowałem obszar o powierzchni 5,5 hektarów. Utworzyłem także około 50 miejsc ekspozycyjnych oraz zaprojektowałem ponad 700 nasadzeń zieleni wysokiej. Parowozownia Park to nowe miejsce łączące w sobie obiekty rekreacyjne i kulturalne oraz przestrzeń promującą lokalną sztukę i studentów pobliskiego wydziału ASP, a wszystko to w otoczeniu poindustrialnego Parku — tłumaczy Piotr Szendera.

schemat funkcjonalny parku

Autor proponuje utworzenie kilku przestrzeni funkcjonalnych — przestrzeni publicznej (place wejściowe, plac główny, strefa ogródków restauracyjnych, strefa pawilonów artystycznych), przestrzeni artystycznej (park rzeźby industrialnej), przestrzeń zieleni projektowanej (park nad torami, arboretum, zielona aleja), przestrzeni technicznej (dojazd, parking oraz plac gospodarczy dla obiektu parowozowni i budynku starej szatni).

modularny park nad torami

Głównym nowoprojektowanym obiektem jest nietypowa, podniesiona nad torami struktura parkowa, pełniąca funkcję kładki pieszej i punktu obserwacyjnego. Łączy ona obszar parowozowni z centrum miasta. Podniesiony park jest zaprojektowany z modułowych donic ułożonych na siatce przypominającej wiązanie wozówkowe. Następnie na tej bazie autor zaprojektował układ ścieżek, pochylni i schodów podkreślając tarasowe ułożenie donic. Zieleń została podzielona na cztery strefy zgodne z czterema porami roku. Rodzime rośliny zimozielone niskie i wysokie zostały uzupełnione o ozdobne, kwitnące o różnych porach roku.

konstrukcja proponowanej struktury zawieszonej nad torami

Na kładkę prowadzi plac wejściowy, zlokalizowany w północnej części opracowania. Aby zachować spójny charakter, autor zastosował taki sam podział jak w strukturze parkowej. Wprowadził obszary biologicznie czynne takie jak: trawniki, donice z zielenią wysoką czy ogrody deszczowe, pomiędzy którymi rozmieścił ławki i siedziska. Ważnym elementem placu jest strefa małych obiektów usługowo-gastronomicznych umiejscowionych w odnowionych wagonach kolejowych.

schemat koncepcyjny parku

Kolejnym elementem przestrzeni publicznej jest plac główny znajdujący się między budynkiem parowozowni a podniesionym parkiem. Również tutaj absolwent Politechniki Śląskiej zachował taki sam podział struktury, wprowadzając trawniki, zieleń wysoką, donice, zbiorniki małej retencji, elementy powierzchni ażurowych i strefy wystawiennicze. Wyłączone z użytku tory kolejowe wydzielają ciągi piesze, a zróżnicowana kolorystycznie podkreśla strefy wejściowe. Znajduje się tutaj również ogród zapachów oraz siedzisko mogące pełnić funkcję małej sceny.

projekt zakłada ożywienie obszaru międzytorza i starej parowozowni

pawilony artystyczne w starych wagonach kolejowych

Stare pawilony kolejowe zyskały nowe życie i zostały przekształcone w pawilony artystyczne z wewnętrznymi i zewnętrznymi strefami wystawienniczymi. Znajdują się one na nieużywanych liniach kolejowych zajezdni, a otacza ja wyrastająca z ażurowej posadzki trawa i roślinność łąkowa. W okolicy projektant wprowadził elementy małej architektury umożliwiające odpoczynek i kontemplacje sztuki.

park rzeźby industrialnej

W południowo-wschodniej części międzytorza Piotr zaproponował park rzeźby industrialnej. Istniejące kolejowe trasy tworzą ścieżki spacerowe, pomiędzy którymi umieszczone są miejsca na ekspozycję rzeźb. Autor proponuje oddanie ich studentom i studentkom Akademii Sztuk Pięknych, którzy tworzyliby rzeźby, wykorzystując materiały pozostałe z rozbiórki i przebudowy parowozowni.