Rozmowa z Kamą Wybieralską ukazała się
w A&B 1'2021
Projektantka światła i projektantka produktu, założycielka studia projektowania światła aureola.studio. Po zakończeniu studiów projektowania produktu i komunikacji wizualnej na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz projektowania światła w Parsons The New School of Design w Nowym Jorku rozpoczęła pracę w prestiżowym studiu projektowania światła L’Observatoire International w Nowym Jorku, gdzie miała okazję współpracować z takimi pracowniami jak OMA czy Diller Scofidio + Renfro. W 2017 roku współprojektowała pierwszą serię lamp dla marki Richard Meier Lights. Otwarte przez Kamę Wybieralską w 2020 roku studio w Warszawie zajmuje się pracą ze światłem w różnych skalach — od iluminacji wielkoskalowej architektury oraz krajobrazu, poprzez muzea, przestrzenie biurowe, prywatne rezydencje i scenografie po instalacje świetlne i lampy na zamówienie.
Anna Walewska: Kama, to nie jest tak, że światło wystarczy włączyć lub wyłączyć?
Kama Wybieralska: Nawet do tego trzeba je najpierw zaprojektować.
Anna: No dobrze, ale mamy przecież światło górne i lampkę nocną.
Kama: No tak, w większości domów tak jest, ale nie musi tak być.
Anna: Na czym polega Twój zawód?
Kama: Projektowanie światła zależy od architektury. Projektant światła architektonicznego powinien umieć wydobyć i podkreślić walory danego wnętrza lub zewnętrza. Chodzi o to aby umieć to światło odbijać od różnych powierzchni, komponować w detale architektoniczne. Operując światłem, podkreślamy lub chowamy konkretne elementy w przestrzeni.
Anna: Czyli sami siebie ograniczamy?
Kama: W dalszym ciągu możemy sobie powiesić ozdobną lampę na środku pokoju, jeśli tego chcemy, ale ona powinna pełnić funkcję ozdobną albo przynajmniej być jedną z wielu warstw oświetleniowych. Mając tylko jedno źródło światła w przestrzeni, sprawiamy, że światło jest płaskie. Przemyślany projekt oświetlenia powinien mieć wiele warstw, planów — jak na fotografii lub na obrazie.
Endless Tunnel, Nowa Stacja, Pruszków, projekt instalacji świetlnej: Kama Wybieralska, 2018
głównym założeniem projektu było wizualne poszerzenie wąskich korytarzy w budynku i dodanie im dodatkowego wymiaru; osiągnięto to tworząc lustrzane instalacje, które zdają się być tunelami zakręcającymi za ścianami budynku; zaprojektowano jeden zestaw luster wizualnie łączących dwa piętra i dwa zestawy zakręcające za ścianą na każdym z pięter
© Kama Wybieralska
Anna: Światło ma ogromną moc. To ono sprawia, że widzimy kolory, kształty… Mamy świadomość, że wpływa na to, jak sami wyglądamy. Może wpłynąć na przestrzeń?
Kama: Tak, niewątpliwie światło może sprawić, że źle wyglądamy. Światło kiepskiej jakości lub ustawione pod złym kątem może dawać nieciekawe efekty. Źle ustawione światło może spowodować, że na naszej twarzy będzie widać każdą niedoskonałość, że będziemy wyglądać gorzej niż w rzeczywistości, a to wpływa na nasz nastrój. Idziesz do łazienki z takim światłem, widzisz się w lustrze i… można się załamać. Często nawet sobie nie zdajemy z tego sprawy. Światło tak na nas oddziałuje, że gdzieś chcemy być lub skądś wyjść. Gdy wróciłam ze Stanów do Polski, najgorzej było na randkach — właściwie zawsze kiedy szliśmy z partnerem do restauracji, pytałam kelnerów, czy mogliby przyciemnić światło, więc mój chłopak patrzył na mnie zdziwiony. Najczęściej kończyło się tak, że musiał się ze mną zamienić miejscem, jemu nie robiło to żadnej różnicy, jedynie potęgowało zdziwienie. Teraz to on pierwszy komentuje światło w danym pomieszczeniu, stał się naprawdę wybredny.
Anna: To, o czym mówisz, wymaga moim zdaniem posiadania szczególnej wrażliwości. Wiele osób nawet nie zwróci na to uwagi. To sprawia, że oświetlenie można nazwać kategorią estetyczną?
Kama: Oczywiście. Uważam też, że gdy zaczniesz zwracać uwagę na pewne rzeczy, to potem robisz to stale. Jeśli chcesz, możesz się tego nauczyć. Każdy z nas ma trochę inne oczy, mamy różną ilość rozmaitych receptorów, co sprawia, że inaczej możemy odbierać różne rzeczy. Chociażby daltoniści. Na starość przestajemy widzieć pewne kolory i jesteśmy mniej wrażliwi na światło. Starsze osoby potrzebują mocniejszego światła. Czasem widzisz kobietę z fioletowymi włosami… ona może nawet nie wiedzieć, że ma fioletowe włosy. U starszych osób często soczewka w oku zaczyna żółknąć i przestają widzieć fiolet.
instalacja świetlna V = s_t, Nowa Stacja, Pruszków, projekt instalacji świetlnej: Kama Wybieralska, 2018
instalacja składa się z dwóch rzeźb świetlnych w wejściach do centrum Nowa Stacja; inspiracją formy była stacja i ruch; neonowe okręgi tworzą trójwymiarowe korytarze, a pulsujące światło nadaje im dynamicznego charakteru
© Kama Wybieralska
Anna: Nasza rozmowa otwiera mi oczy na to, jak bardzo obszerną dziedziną jest projektowanie światła. Ile różnych aspektów — od projektowych, architektonicznych, przez kwestie estetyczne i funkcjonalne, po te dotyczące optyki czy biologicznych procesów — musisz uwzględnić w swojej pracy.
Kama: Tak, jest też kwestia poczucia bezpieczeństwa w mieście. Nie myślimy o tym, ale to właśnie oświetlenie na ulicach, ścieżkach i w zaułkach wpływa na nasze poczucie bezpieczeństwa w mieście nocą. To ważne zwłaszcza dla kobiet.
Anna: Pamiętam trudne dla mnie doświadczenie podróży samochodem w Szwajcarii na miejscu pasażera. Przemieszczaliśmy się między miastami i tam właściwie w ogóle przy drogach nie ma oświetlenia. Było kompletnie ciemno. Mimo że byłam w samochodzie i jechałam główną drogą, nie czułam się komfortowo. Zupełnym przeciwieństwem jest na przykład Nowy Jork, gdzie w wielu miejscach światło pali się nawet w dzień. To chyba nie jest ekologiczne?
Kama: Światło elektryczne jest bardzo inwazyjne dla natury. W miastach rzadko można zobaczyć gwiazdy — nad miastem unosi się łuna, która powstaje ze światła elektrycznego. Obecnie coraz częściej zwracamy uwagę na to zjawisko, nazwane light pollution. Są wytyczne, w jaki sposób można się starać z tym walczyć. Oczywiście, trzeba używać jak najmniej światła elektrycznego w nocy. Jeśli decydujemy się z niego skorzystać, powinno być ono skierowane dokładnie w miejsce, które ma oświetlić, najlepiej w dół. Światło elektryczne wpływa też na cykl dobowy zwierząt, które żyją w pobliżu miast, na to, w jakim tempie drzewa zrzucają liście, czasem drzewa oświetlone mocną lampą uliczną później pozbywają się liści. Sami patrząc w ekran telefonu, który wysyła nam to specyficzne niebieskie światło, atakujemy swoją gospodarkę hormonalną. Jest wiele tematów, które przeoczyliśmy, wymyślając różne współczesne udogodnienia. Szczęśliwie, obecnie coraz częściej sięgamy po oświetlenie energooszczędne, czyli ledowe, tam, gdzie jest to możliwe, w telefonach mamy wieczorne filtry o ciepłej tonacji. Staramy się naprawiać błędy.
Anna: Wróćmy do architektury. Co w tym przypadku ma dla Ciebie największe znaczenie, gdy projektujesz światło do danej przestrzeni?
Kama: Bardzo ważne są materiały — ich zdolność do odbijania światła jest kluczowa. Rzadko zwraca się uwagę na to, że jeśli w pomieszczeniu jest ciemna podłoga, to ono też będzie ciemne, bo światło nie ma się jak odbić od tej powierzchni. A podłoga jest bardzo ważną powierzchnią. Jest duża proporcjonalnie do wnętrza i to, w jaki sposób odbija światło, ma ogromne znaczenie.
DOM Z, Zalesie, proj.: STOPROCENT Architekci, oświetlenie: Kama Wybieralska, 2018
projekt oświetlenia zakłada wizualne połączenie domu z otoczeniem również wieczorem; zastosowanie powierzchniowego oświetlenia na tarasie pozwoli zapobiec efektowi „lustrzanych szyb” — na ogół występującego w domach z dużymi oknami;
dzięki zrównoważonym poziomom oświetlenia wewnątrz i na zewnątrz, użytkownicy domu będą mogli cieszyć się widokiem na zewnątrz nie tylko w dzień, ale również w nocy
© STOPROCENT Architekci
Anna: Kamień, drewno czy plastik?
Kama: Każdy materiał ma swoje właściwości i w różny sposób można z nich korzystać. Gdy odbijesz światło od drewna, będziesz miała bardzo miłe, ciepłe, miękkie wrażenie. A jeżeli zaświecisz światłem na biały marmur, to efekt będzie zupełnie inny. Wszystko zależy od tego, jakiego efektu szukasz i czego potrzebujesz w danym miejscu i sytuacji.
Anna: Od zawsze wiedziałaś, że chcesz być projektantką światła?
Kama: To jest dobre pytanie. Nie wiem, czy od zawsze. Zawsze wiedziałam, że chcę projektować. Kiedy zaczęłam projektować, wiedziałam, że chce się zajmować małą architekturą albo interwencjami miejskimi. Zawsze miałam w głowie lampy. Gdy trafiłam na kierunek projektowanie światła, wiedziałam już, że chcę projektować światło. Wydaję mi się, że to był proces.
Anna: Jak się rozpoczął ten proces? Jaka jest pierwsza rzecz, którą zaprojektowałaś?
Kama: To była lampa.
Anna: Naprawdę?
Kama: Tak. Poza rzeczami, które były narzucone. Najpierw studiowałam wzornictwo. Tam projektowałam głównie lampy albo większe artystyczne interwencje czy rzeźby. Później zaczęłam studiować właśnie projektowanie światła. Tam też projektowałam instalacje świetlne albo lampy, albo wszystko razem. To zawsze było w obrębie moich zainteresowań.
Anna: Jesteś absolwentką wyjątkowej uczelni. Na pewno to miejsce miało na Ciebie wpływ.
Kama: Tak, studiowałam na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych wzornictwo i w Nowym Jorku w Parsons School of Design projektowanie światła w architekturze.
Anna: Potrafisz wskazać, co wprowadziło do Twojego myślenia o projektowaniu doświadczenie nowojorskie?
Kama: Na pewno tam nauczyłam się wszystkiego na temat właściwości światła. W jaki sposób światło wchodzi w interakcje z różnymi materiałami, co można dzięki niemu ukryć, a co wyeksponować, jaki typ oświetlenia powinien być użyty w jakim miejscu. Inne światło do szpitala, do restauracji, a inne do domu. To, że jest tyle różnych możliwości, nie jest takie oczywiste. Trudno wytłumaczyć, dlaczego dane światło będzie dla ciebie w danym momencie dobre, bo to jest nienamacalne. Wyjaśniając, trzeba się posługiwać odwołaniami do rzeczy, które są znane. Robimy też dużo wizualizacji i pracujemy na referencjach.
Al Sadd SPA, Doha, Katar, realizowany we współpracy z Boris Kudlička with Partners, 2019
© Piotr Łabęda
ciąg dalszy rozmowy na następnej stronie
