Interdyscyplinarnie o przestrzeniach publicznych

04 października '18

Warsztaty urbanistyczne Kraków–Rzeszów 2018

plakat warsztatów

...

W dniach 24–27 września br. w Rzeszowie i 1–4 października br. w Krakowie odbyły się międzyuczelniane warsztaty urbanistyczne, w których wzięli udział studenci architektury z Politechniki Rzeszowskiej oraz gospodarki przestrzennej z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Rozpoczęły one naukowo-dydaktyczną współpracę między Zakładem Projektowania Architektonicznego i Grafiki Inżynierskiej Wydziału Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury Politechniki Rzeszowskiej oraz Zakładem Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Motywacją do przeprowadzenia warsztatów była chęć stworzenia platformy współpracy i dialogu, w obrębie której studenci dwóch kierunków akademickich — tak różnych w swoim charakterze i zarazem tak powiązanych ze sobą wątkiem przestrzeni — mogliby podjąć wyzwanie zespołowego opracowania analizy przestrzennej i koncepcji urbanistycznej dla zadanych obszarów projektowych. U podstaw inicjatywy leży także przekonanie, że pokolenia przyszłych profesjonalistów zajmujących się kształtowaniem przestrzeni powinny wspierać się w rozwijaniu umiejętności czerpania z dyscyplin pokrewnych oraz interdyscyplinarnej komunikacji. Chodzi o to, by w przyszłości, jako architekci czy urzędnicy miejscy, bardziej świadomie i współpracując ze sobą mogli zajmować się planowaniem przestrzennym i urbanistyką, które wymagają podejścia strategicznego i wielopłaszczyznowego. Warsztaty urbanistyczne wydają się najlepszym sposobem profesjonalnej edukacji architektonicznej w tym zakresie.

inspirująca współpraca

Formuła warsztatów polegała na stworzeniu inspirującego środowiska do wspólnej pracy studentów architektury i gospodarki przestrzennej przez cztery kolejne dni w dwóch miastach — Rzeszowie i Krakowie. Ogólna koncepcja warsztatów opierała się na organizacji różnorodnych działań, takich jak badania terenowe, analiza dokumentów planistycznych i administracyjnych czy analiza urbanistyczna, a także na wykładach i wycieczkach inspirujących do pracy. Rezultatem warsztatów stały się dwie koncepcje urbanistyczne dla obszarów zlokalizowanych w obydwu miastach. Tutorki wspierali eksperci wywodzący się z różnych środowisk zawodowych i naukowych. W Rzeszowie swoje wykłady przeprowadzili Magdalena Szpytma i dr Cezary Szpytma z grupy projektowej BeTa architekci, reprezentujący równocześnie rzeszowski odział SARP. Przedstawili oni swoje podejście do projektowania przestrzeni, opierające się na umiejętnym wykorzystaniu wiedzy z psychologii architektury. Z kolei historyk sztuki dr Michał Rut z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie omówił zagadnienia rewitalizacji przestrzeni miejskich zlokalizowanych bezpośrednio nad rzekami. Uczestnicy warsztatów zostali też zaproszeni przez rzeszowską konserwator zabytków Edytę Dawidziak do ratusza, gdzie zaprezentowała ona zakres i efekty działalności swojego departamentu. Równie ciekawa i pouczająca okazała się dla studentów prelekcja w Muzeum Historii Miasta Rzeszowa.

W Krakowie wykłady i spotkania miały charakter otwarty, były dostępne także dla osób niebiorących udziału w warsztatach. Koncepcję zarządzania terenami zielonymi w Krakowie zaprezentował zastępca dyrektora ds. zieleni krakowskiego Zarządu Zieleni Miejskiej Łukasz Pawlik, który z wielkim entuzjazmem opowiedział o zrealizowanych i projektowanych w skali całego miasta parkach. Przedstawił też strategię rozwoju systemu zieleni miejskiej w obszarze ujścia rzeki Wilgi, a także parku Wilga znajdującego się w obrębie obszaru analizowanego przez studentów w krakowskiej części warsztatów. Swoje inspiracje, projekty i realizacje zaprezentowała Agata Woźniczka z pracowni BudCud. Na przykładzie takich projektów, jak zrealizowana w ramach dziewiątej edycji festiwalu „Warszawa w Budowie” interwencja „Place w placu” na placu Defilad w Warszawie czy też powstały w ramach Festiwalu Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu „Kwartał FKŻ”, zwany inaczej „Kwartałem w kwartale”, opowiedziała o idei prototypowania przestrzeni, a także meandrach ewolucji procesu projektowego. Z kolei dr Beata Stelmach-Fita przedstawiła i szczegółowo omówiła możliwości zastosowania w procesie projektowym danych i wniosków płynących ze specjalistycznego raportu analizy lokalizacji, udostępnionego na cel warsztatów urbanistycznych przez firmę DataWise na bazie serwisu Loclt i dotyczącego całego obszaru opracowania w Krakowie. W ostatni dzień pracy nad projektem w Krakowie swoją wiedzą i doświadczeniem wspierała tutorki dr Eliza Szczerek z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Wysłuchała prezentacji studentów i zwróciła uwagę na potrzebę traktowania przestrzeni miejskiej w kontekście jej sieciowego charakteru.

Wszystkie spotkania z ekspertami, zarówno te w Rzeszowie, jak i Krakowie, były niezwykle ciekawe i atrakcyjne. Warto też wspomnieć o niespodziance, jaką była niezapowiedziana wizyta awangardowej grupy architektonicznej Centrala. Miły zbieg okoliczności sprawił, że wraz z Agatą Woźniczką na warsztatach pojawili się także Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis, którzy przybyli właściwie wprost z innego swojego wystąpienia w krakowskim Pałacu Sztuki. Architekci zgodzili się opowiedzieć o filozofii swoich interdyscyplinarnych działań projektowych, a także o swoim projekcie przygotowanym na tegoroczne biennale w Wenecji „Amplifying Nature”.

dwa zadania

Przed uczestnikami warsztatów postawiono dwa ambitne i niełatwe zadania projektowe. Jedno dotyczące transformacji fragmentu nadbrzeża rzeki Wisłok w Rzeszowie, na odcinku sąsiadującym z obszarami śródmiejskimi. Koryto Wisłoka ma dla Rzeszowa istotne znaczenie ze względu na strategiczne położenie oraz ekologiczny, społeczny, ekonomiczny i marketingowy potencjał, który miasto jednak, jak dotąd, nieszczególnie zdaje się wykorzystywać. Obecnie nadbrzeża są w większości zagospodarowane, ale w sposób dość chaotyczny, bez wyraźnie i konsekwentnie zarysowanej całościowej wizji dla tych terenów. Najczęściej są to przestrzenie publiczne o funkcjach rekreacyjnych, cieszące się sporą popularnością wśród mieszkańców, aczkolwiek o charakterze wyspowym, niepołączone w spójną sieć z innymi przestrzeniami publicznymi w mieście, nie są też odpowiednio doinwestowane. Typologia zabudowy i przestrzeni publicznych rozlokowanych na tym odcinku rzeki jest bardzo zróżnicowana — począwszy od zabudowy rzeszowskiej starówki, poprzez współczesną zabudowę jednorodzinną i mieszkaniową, po wielkopowierzchniowe obiekty sportowe, handlowe i parkingi, arterie komunikacyjne oraz strefy zabudowy wielkopłytowej. Wszystkie te elementy substancji urbanistycznej nie podejmują dialogu i pozostają odwrócone od rzeki.

Temat krakowski również nie należał do łatwych — w tym przypadku studenci musieli zapoznać się i zmierzyć z obszarem zlokalizowanym w południowej części Krakowa, w sąsiedztwie ronda Antoniego Matecznego, między ulicami Wadowicką, Brożka, Kapelanką i korytem rzeki Wilgi. W tej części miasta, przynależnej do Starego Podgórza, choć odciętej od niego ruchliwymi arteriami, przez dekady dominowała zabudowa przemysłowa i usługowa, zabudowa mieszkaniowa zajmowała zaś niewielki procent obszaru. Dopiero w ostatniej dekadzie zainteresowanie deweloperów tą częścią miasta zaczęło wzrastać i pojawiły się tu wielorodzinne osiedla mieszkaniowe. Interesujące jest także sąsiedztwo zielonego koryta Wilgi wraz z parkiem Wilga oraz pobliskim szańcem FS25 Kapelanka (zabytkową pozostałością fortyfikacji Twierdzy Kraków)… z terenami obszaru górniczego Mateczny I, stanowiącego złoże i ujęcie wód leczniczych.

Zadaniem interdyscyplinarnego zespołu studentów w obu przypadkach projektowych było przeprowadzenie inwentaryzacji i analizy terenu, a następnie opracowanie propozycji programu funkcjonalno-przestrzennego oraz ewentualnych sugestii dotyczących rozwoju zabudowy w obrębie obszarów opracowania. Projektem urbanistycznym zajęli się studenci architektury, czerpiąc także, między innymi, z informacji pozyskanych i przekazanych przez studentów gospodarki przestrzennej. Ci drudzy natomiast podjęli działania służące zgromadzeniu oraz skompilowaniu dostępnych informacji przestrzennych i planistycznych dotyczących poszczególnych obszarów projektowych. Obie lokalizacje dotyczyły w istocie zagadnienia kształtowania przestrzeni publicznych, a sąsiedztwo koryt rzecznych i środowiska przyrodniczego wymagało od projektujących dużego wyczucia w komponowaniu relacji między kulturą a naturą.

z szacunkiem dla natury

Koncepcja dla rzeszowskiego Wisłoka w znacznej mierze zasadzała się właśnie na idei szacunku dla natury. Studenci założyli, że cały obszar będzie objęty zagospodarowaniem, lecz celowo niektóre jego fragmenty zostaną pozostawione jako bardziej dzikie i naturalne, podczas gdy nowe ścieżki, platformy czy place zostaną wplecione w naturalny kontekst w taki sposób, by uzyskać rodzaj równowagi między tym, co nad zrewitalizowanym Wisłokiem miałoby być dla mieszkańców, a tym, co miałoby być pozostawione naturze.

aranżacja parku Wilga

W krakowskim przypadku proponowane zmiany koncentrowały się przede wszystkim na próbie połączenia w spójną sieć zielonych przestrzeni publicznych poszczególnych fragmentów obszaru opracowania. Wiedząc o planowanej, lecz chwilowo odsuniętej w czasie budowie parku Wilga, studenci podjęli próbę jego autorskiej aranżacji, zwracając szczególną uwagę na wyjątkowe i konieczne do zachowania walory przyrodnicze tej przestrzeni, a także piesze powiązania z obszarem projektowym i sąsiadującymi z nim ulicami miasta. Prace studentów architektury, zgodnie z założeniami, zostały oparte na rzeczywistych informacjach przestrzennych zebranych i udostępnionych przez studentów gospodarki przestrzennej. Współdziałanie studentów pokazało, że wspólne badanie rozmaitych aspektów funkcjonowania miejsca może być inspirujące; na przykład dzięki przedstawionej przez studentów gospodarki przestrzennej mapie hałasu w obrębie koryta Wisłoka okazało się, że w otoczeniu projektowanego obszaru znajduje się jedyna w okolicy śródmieścia duża strefa ciszy, którą uczestnicy warsztatów postanowili uwzględnić i wykorzystać w swojej koncepcji zagospodarowania jako miejsce sprzyjające relaksowi. Funkcja rekreacji aktywnej, a także biernej pojawiła się także w propozycjach zagospodarowania działki krakowskiej, szczególnie w odniesieniu do nadbrzeży Wilgi. Studenci zainspirowali się ponadto działającą na tym obszarze zajezdnią tramwajową, wysuwając pomysł wykorzystania wagonu zabytkowego tramwaju do stworzenia lokalnej kawiarni w pobliżu parku. Zaproponowano także połączenie zielonego otoczenia uzdrowiska Mateczny Zdrój z pozostałymi terenami rekreacyjnymi.

***

Studenckie koncepcje transformacji dwóch terenów miejskich zostały zaprezentowane na bliźniaczych wystawach na Politechnice Rzeszowskiej i na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, które można oglądać do końca 2018 roku. W planach jest także przekazanie studenckich prac do Urzędu Miasta w Rzeszowie, a także do Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie.