Rewitalizacja zabytkowego budynku rogatki Mogilskiej przy rondzie Mogilskim w Krakowie
Na krakowskiej mapie gastronomicznej nazwy adresów zmieniają się tak szybko, że trudno za tym nadążyć. Nie inaczej było w przypadku projektu przebudowy obiektu gastronomicznego „Stolica” na restaurację „Grille 2D”, będącego tematem licencjackiej pracy dyplomowej, której autorką jest Ewelina Słomska — absolwentka Wydziału Architektury Wnętrz krakowskiej ASP. Praca powstała w II Pracowni Projektowania Architektury Wnętrz prowadzonej przez prof. dr hab. Rafała Ziembińskiego, a jej promotorką była dr Małgorzata Zbroińska-Piątek. Stolica to nazwa dawnej rogatki mogilskiej znajdującej się w okolicach ronda Mogilskiego w Krakowie. Celem projektu jest przywrócenie dawnej świetności zabytkowego budynku poprzez rewitalizację.
Grille 2D - sytuacja i budynek dawnej rogatki w 2020 roku
nieco o historii rogatki Mogilskiej
Projekt restauracji Grille 2D zlokalizowany jest w historycznym budynku rogatki Mogilskiej na przedpolu Bastionu V Twierdzy Kraków. Lokal od czasu swojego powstania pełnił funkcję poboru opłat celnych od producentów i kupców pragnących handlować w Królewskim Mieście — Krakowie. Punkty poboru cła od przekraczających granice miasta istniały od średniowiecza do zaborów. W czasach Księstwa Warszawskiego ówczesny minister skarbu zarządził opasanie Krakowa rowem i wałem z 9 przejściami. Przy wejściach ustawiono rogatki, w których pobierano opłaty. Po wcieleniu Krakowa do zaboru austriackiego w 1846 roku, nastąpiło automatyczne włączenie do austriackiego systemu celnego. Ustanowiono tzw. Powszechny podatek konsumpcyjny od sprowadzanych do miasta artykułów, który pobierano na rogatkach miejskich. Kraków otoczony był linią akcyzową, którą można było przekraczać tylko przez 13 rogatek miejskich: 7 głównych i 6 mniej ważnych. Do rogatek głównych zaliczano rogatkę Mogilską.
Grille 2D - widoki z zewnątrz
Obiekt był wielokrotnie rekonstruowany. Pierwsze zabudowania rogatki Mogilskiej wzniesione zostały w latach 20. XIX wieku w ogrodzie mniej więcej pośrodku obecnego ronda Mogilskiego. W końcu lat 40. XIX stulecia rogatka została zburzona w związku z budową fortyfikacji miasta. Nowa powstała kilkadziesiąt metrów od bastionu w kierunku wschodnim. W 1912 roku rogatka otrzymała nowy lokal z powodu przesunięcia linii akcyzowej. Został wzniesiony po przeciwnej stronie bastionu, przy murze Schroniska fundacji A. Lubomirskiego, zwrócony w kierunku nowopowstałej ulicy Mogilskiej. Był to budynek parterowy złożony z dwóch, wyróżniających się w bryle i fasadzie członów: w części wschodniej w postaci małego ryzalitu — alkierza, zwieńczonego łamanym dachem namiotowym. W 1923 roku zniesiono linie akcyzowe, więc nieprzydatną dla celów podatkowych rogatkę przejęła Elektrownia miejska — budynek zaadaptowano na pomieszczenie transformatora. Po II wojnie światowej budynek przestał służyć zakładowi energetycznemu. Kolejne zmiany w otoczeniu wiążą się z utworzeniem węzła komunikacyjnego, zwanego odtąd rondem Mogilskim. W latach 40. XX wieku wewnątrz lokalu umieszczono magazyn. W latach 90. rogatka była kolejno biurem firmy telekomunikacyjnej, lombardem, a wreszcie kawiarnią.
W związku z ostatnią przebudową ronda, obiekt został rozebrany… odbudowano go jednak pod koniec ubiegłego wieku kilkadziesiąt metrów od swej pierwotnej lokalizacji. Forma zewnętrzna została zachowana, a wnętrze poddano modernizacji. Po zakończeniu budowy ronda Mogilskiego budynek od strony południowej został przysłonięty murkiem oddzielającym od nowopowstałej ulicy, ale udało się wyeksponować elewacje, które dotychczas były niewidoczne.
Grille 2D - koncepcja, przenikanie i relacje płaszczyzn
geneza i inspiracje
Nastrój wnętrz buduje głównie siatka — krata. Wykorzystano ją w szerokim zakresie i podzielono obiekt na strefy: elementy konstrukcyjne w architekturze (schody, dach, kopuła) i meble (stoły, półki, szafy, bar). Siatka jest także inspiracją dla nazwy restauracji Grille 2D. Angielskie słowo grille w tłumaczeniu na język polski oznacza kratę, okratowanie. Nieprzypadkowo wybrano akurat tą frazę. Grille przywołuje swoim brzmieniem wyraz grill. Grill wiąże się z jedzeniem, jedzenie natomiast z restauracją. W ten sposób powstaje nazwa restauracji, jednocześnie definiująca w dyskretny sposób jej wnętrze.
Druga część nazwy projektu została wyciągnięta z istniejącego adresu budynku: Aleja Pułkownika Władysława Beliny-Prażmowskiego 2D. Użyto jej w kontekście grafiki dwuwymiarowej, która w zestawieniu z projektem wnętrz restauracji tworzy kontrastową kompozycję. 2D użyte obok słowa grille opisuje siatkę jako grafikę, dopiero wchodząc do środka bryły, elementy przechodzą w wymiar 3D.
W procesie tworzenia niniejszej pracy dyplomowej istotnym elementem była inspiracja zabytkową architekturą. W tym przypadku jest to konkretny budynek rogatki Mogilskiej. Obiekt bardzo często zwracał moją uwagę w drodze do centrum miasta lub na uczelnię. Wnętrze nie zrobiło jednak dobrego wrażenia. W środku brakowało klimatu. Po tym architektonicznym rozczarowaniu, przeprowadziłam analizę jak przywrócić nastrój zabytkowego wnętrza w nowoczesnym wydaniu, by obiekt znów przyciągał. Na projekt wpłynęły m. in. pierwotne rysunki i plany architektoniczne.
Główną inspiracją wprowadzającą projekt w spółczesność, były zgeometryzowane formy. Konstrukcje tworzą proste części: pionowe i poziome profile. Finalnie te elementy pozwoliły na budowę nowych, wibrujących przestrzeni.
W trakcie powstawania projektu zainspirowała mnie twórczość brytyjskiego artysty Antony’ego Gormleya. Rzeźbiarz tworzy ekspresyjne, ażurowe instalacje z metalu. Moją główną uwagę przyciągnęła seria dzieł pt.: „Matrix” i „Breathing room” — pisze autorka.
Grille 2D - projektowane wnętrze
idea i funkcje
Dawna rogatka Mogilska to unikalny, samodzielny budynek o bardzo interesującej historii. By ją podkreślić i wydobyć z niej największe atuty projektantka postawiła na zachowanie oryginalnej bryły. Projekt wnętrz został podporządkowany istniejącym już murom, a także ukształtowaniu terenu. Otoczenie jest niezwykłe, gdyż stanowi ono największy węzeł przesiadkowy w Krakowie, co umożliwia podziwianie obiektu przez setki ludzi każdego dnia. Dużą zaletą lokalu jest to, że jako jedyny posiada wejście z ciągu pieszego (w ramach infrastruktury pieszo-rowerowej ronda) z poziomu podziemia i przystanków. Obiekt ma ok. 210 m² z przylegającym ogródkiem o powierzchni ok. 100 m². Posiada 3 kondygnacje do wykorzystania. Poziom –1 z osobnym wejściem od strefy przystanków tramwajowych; poziom 0 z wejściem od strefy przystanków autobusowych oraz poziom +1. Kondygnacja –1 i 0 są połączone schodami wewnętrznymi, ruchomymi schodami zewnętrznymi przylegającymi do muru budynku i dodatkowo windą, która umożliwia komunikację między tymi piętrami osobom niepełnosprawnym. Poziom 0 i +1 łączą schody wewnętrzne (spełniające wymogi komunikacji w lokalach publicznych).
Aranżacja wnętrza zapewnia miejsce dla gości lunchowych, biznesowych, indywidualnych i rodzin. Pozwala na obsługę ok. 50 osób w budynku i ok. 20 w ogródku. Przy odpowiednim rozmieszczeniu można uzyskać 15 dodatkowych miejsc dla gości.
Rewitalizacja obiektu polegała na doprowadzeniu wnętrza do stanu surowego w całym budynku, wykluczając pomieszczenia takie jak: kuchnia, zmywak, magazyn, pomieszczenia socjalne, porządkowe, które zostały zaprojektowane wcześniej, na potrzeby adaptacji pierwszej restauracji. Stan istniejący prezentuje zaś jeszcze inny wariant rozlokowania stref funkcjonalnych w obiekcie, wynika to z późniejszych remontów. Powrót do stanu surowego pomoże pozbyć się zbędnych elementów, przywracając w ten sposób klimat zabytkowego, krakowskiego budynku.
Grille 2D - siatka-krata w projektowanym wnętrzu
Nastrój wnętrza tworzą wielokrotnie powielone metalowe profile, pionowe i poziome, tworząc prostokątne ramy dla stalowych arkuszy siatek. Opracowanie takich konstrukcji ma na celu zachwiać w odbiorze wrażeń wizualnych pewną stabilność zwartej bryły budynku. Główne elementy architektoniczne, m. in. schody, słupy, sufit i kopuła zostaną otoczone profilami z siatką, tworząc wokół nich „przestrzenną, stalową mgłę”. Powielanie gotowych ram w różnych formatach, pozwoli na przysłonięcie fragmentu wybranego obiektu całkowicie lub tylko częściowo. Oprócz przestrzennych wrażeń, profile pełnią funkcje konstrukcyjne. Budują schody i dach nad ogródkiem należącym do lokalu.
Konfiguracja profili stalowych w ogrodzie tworzy plan dla siatek podkreślając ich kierunek. W niektórych miejscach, by zdynamizować kompozycję, bieg profili zmienia się i oddala od siatki. Swoim ekspresyjnym układem ma przyciągnąć uwagę przechodniów i stworzyć niesamowity klimat dla gości, odrywając ich od ulicznego zgiełku, który otacza ich fizycznie w centrum komunikacji.
Strefa gościnna, jej funkcje i kształt uporządkowana jest stalowymi ramami. Szczególnie widoczne podziały znajdują się w najniższej kondygnacji. W tej przestrzeni wydzielone są strefy dla większych i mniejszych grup, obszary publiczne, półpubliczne i prywatne. Mimo wielu podziałów, forma obiektu jest przestrzenna i lekka.
Grille 2D - przekroje i rzuty
Na poziomie –1 ważnym elementem jest bar zaprojektowany z dwóch wolnostojących brył. Pod blatem od strony gościa, ścianka baru jest cofnięta. W tym miejscu umieszczono siatki uzyskując efekt „lewitujących brył”. Nad ladą natomiast znajdują się punkty przecięć profili biegnących przez całą kondygnację. W ten sposób wyznaczają one kierunek komunikacji. Wchodząc do obiektu od strony podziemia, poziome i pionowe profile wprowadzone w posadzkę i w sufit bezpośrednio prowadzą w stronę ważnego punktu – baru. Przewody wentylacyjne i elektryczne umieszczone zaraz pod sufitem, zostały zabudowane, by nie zaburzać kompozycji profili. Istniejące słupy na poziomie –1 potraktowano nie tylko jako obiekt konstrukcyjny. Wokół nich powstał układ siatek który wyznacza kierunki profilom, rozprowadzając je po całej kondygnacji.
Poziom 0 i +1 łączy nie tylko klatka schodowa, ale najważniejszy punkt w całym obiekcie — kopuła. Jest to najbardziej charakterystyczny element dawnej rogatki Mogilskiej. Niestety podczas przebudowy została zabudowana od wewnątrz stropem. Na poziomie 0, centralnie pod czaszą rozbudowano kuchnię, co uniemożliwiło wstęp odwiedzającym, a na poziomie +1 zwiększono liczbę miejsc siedzących. Celem rewitalizacji jest przywrócenie pierwotnej formy lokalu. Wyburzając dodany strop, kopuła wewnątrz jest widoczna z parteru i 1 piętra. W ten sposób, staje się najefektowniejszym punktem w budynku. Pod czaszą, by móc podziwiać górną kondygnację, umieszczono duży geometryczny stół i miękkie fotele.
Cały poziom +1 przeznaczony jest dla gości. Stoły i siedziska skupione są głównie wokół kopuły i klatki schodowej tak, by zapewnić gościom widok na dynamiczną wibrującą przestrzeń. W opozycji do stalowych układów, stoły zaprojektowano jako prostokątne płaszczyzny tak, by przecinały poziomo konstrukcje kopuły i schodów. Specjalnie do wnętrza restauracji Grille 2D stworzono wyposażenie wykorzystując profile, siatki i szkło. Powstały stoły, półki i szafy. Zaprojektowane meble wpisują się w przestrzeń, tworząc spójną całość. Szklane blaty wprowadzają odbicia i załamania płaszczyzn. Na poziomie 0 i + 1 konstrukcje stołów, kopuły i schodów łączą się profilami i światłem.
Grille 2D - wnętrza na niższych poziomach doświetlone sztucznie, górny „pokład” zalany naturalnym światłem
światło
W budynku jest dość ciemno. W celu uzyskania więcej światła naturalnego, istniejące okna na poziomie 0 pod kopułą, zamieniono na balkonowe, ciągnące się od posadzki do sufitu. Umożliwiło to także bezpośrednie wyjście do ogrodu. Innym sposobem na rozświetlenie wnętrz jest zastosowanie wiązek światła w ramach. Układ profili stał się swoistym przewodem świetlnym rozprowadzając je w całej restauracji. Konstrukcja wybiega także poza budynek rozświetlając ogród i fasadę. Ledy przebiegające wzdłuż profili wprowadzają akcent, który staje w przestrzennej opozycji do zastanej tkanki architektonicznej. Dodatkowym atutem jest podkreślenie form. Wnętrze otrzymuje szczególny klimat. Pojawia się dużo cieni które wspólnie z siatką tworzą uzupełniające, wibrujące płaszczyzny.
