Dom Utopii — Międzynarodowe Centrum Empatii — to duży ładunek ważnych i wzniosłych słów jak na nazwę jednej instytucji. Ciężaru tych haseł nie bali się jednak inicjatorzy pomysłu na to wyjątkowe miejsce — twórcy Teatru Łaźnia Nowa, Małgorzata Szydłowska i Bartosz Szydłowski.
Dom Utopii jest nieco ukryty, nieśmiało schowany w sercu Nowej Huty, zlokalizowany w nieużywanym przez wiele lat skrzydle budynku Zespołu Szkół Elektrycznych na osiedlu Szkolnym. Jego bryła, przebudowana, rozbudowana i dostosowana do nowych potrzeb, symbolicznie nawiązuje do historii nowohuckiego Kombinatu, między innymi poprzez wykorzystane w obiekcie stalowe elementy (autorem projektu adaptacji jest architekt Marek Dormus, koncepcja powstała we współpracy z Małgorzatą Szydłowską). W tych zagospodarowanych na nowo murach mieści się centrum artystyczno-edukacyjne, miejsce spotkań, budowania relacji międzyludzkich, przestrzeń, która zaprasza do poszukiwań więzi między sztuką a życiem codziennym.
Dom Utopii mieści się w dawnym skrzydle budynku Zespołu Szkół Elektrycznych na osiedlu Szkolnym
fot.: Maciej Lulko
Dom Utopii ma się stać pewnego rodzaju laboratorium nowych wartości estetycznych, postaw i relacji. Wprowadzać do sztuki współczesnej elementy życia codziennego, w taki sposób, aby te dwie sfery się przenikały — tłumaczyła w rozmowie z Małgorzatą Wach Małgorzata Szydłowska*.
W upcyklingowanym gmachu o powierzchni 2 200 metrów kwadratowych mieszczą się przede wszystkim pokoje przeznaczone na rezydencje artystyczne (od wygodnych mieszkań dla jednej osoby po przestrzenie dla artystów przyjeżdżających z rodzinami) i pracownie rzemieślnicze — między innymi ceramiki czy krawiectwa, a także sale multimedialne, warsztatowe, sala fitness i sauna. Nie ma w nim jednak przestrzeni wystawienniczych, bo ideą tego miejsca nie jest tworzenie sztuki do oglądania, a wyjście z nią poza mury, do mieszkańców.
wygodne mieszkania przeznaczone są dla artystów
fot.: Maciej Lulko
Wspólnie z mieszkańcami Nowej Huty będziemy poszukiwać odpowiedzi na pytania: jaką rolę pełni dzisiaj sztuka, czy człowiek nadal jej potrzebuje? Jeśli tak, to w jaki sposób powinna ona dzisiaj wyglądać, aby mogła stać się częścią codziennego życia? — dodaje Małgorzata Szydłowska.
Za kwestie rezydencji artystycznych w Domu Utopii odpowiada Łukasz Trzciński, artysta, kurator i współtwórca między innymi prezentowanego kilka lat temu w Muzeum Śląskim badawczego „Projektu Metropolis”, jednej z największych wystaw sztuki współczesnej dotyczącej aktualnego obrazu Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Program ten, podobnie jak Dom Utopii, skupiał się na działaniach z lokalnymi społecznościami i, jak podają jego twórcy, zapraszaniu sztuki współczesnej tam, gdzie być może wcześniej jej nie było. Podobieństw jest więcej — w rezydencjach artystycznych w Domu Utopii także chodzi bardziej o proces, a nie efekt, wyjście poza odgórnie określone scenariusze.
w centrum artystyczno-edukacyjnym mieszczą się przede wszystkim rezydencje artystyczne i pracownie rzemieślnicze
fot.: Maciej Lulko
Mury Domu Utopii są, jak mówi Trzciński, otwartym dla wszystkich zapleczem tych działań, a planowane w nich inicjatywy mają pomóc angażować rozmaite grupy, między innymi poprzez programy dla osób w kryzysie bezdomności lub braku pracy (jak w projekcie Łukasza Surowca „Black Diamonds”, w którym artysta zaprosił bezrobotnych górników z Bytomia do stworzenia z węgla ponad 230 rzeźb w kształcie diamentów, aktywizując ich zawodowo i zwracając uwagę na problemy śląskich górników).
obiekty Alicji Patanowskiej na dachu Domu Utopii
fot.: Małgorzata Szymczyk-Karnasiewicz
Kolejne inicjatywy, wydarzenia i warsztaty ogłaszane są poprzez stronę internetową Międzynarodowego Centrum Empatii oraz na Facebooku. Przedsięwzięcia realizowane są obecnie w ramach trzech głównych projektów — „Archeologia codzienności”, inicjatywie skupiającej się na odkrywaniu codzienności i szukaniu w niej nowych sensów i znaczeń, „Uniwersytet Patrzenia Teatrem”, projekcie skierowanym do osób chcących poszerzyć swoją wiedzę o teatrze i „Spółdzielnia dobrych praktyk”, która jest strefą wsparcia dla nowohuckich inicjatyw i aktywności. W Domu Utopii działa także „Lotny Dom Wydawniczy”, projekt Łukasza Trzcińskiego, który dotyczy poszukiwania alternatywnych sposobów dystrybuowania wiedzy.
publikacja „Kombinat 2.0” to publikacja autorstwa Doroty Jędruch i Rafała Wosia wydana przez Dom Utopii i Lotny Dom Wydawniczy
fot.: Dom Utopii
Na dachu Domu Utopii, z którego rozpościera się widok na Nową Hutę, podglądać można podwórko sąsiedniej szkoły lub obserwować Zalew Nowohucki, mieszkańcy już tworzą wspólny ogród, któremu uważnie przygląda się jaskrawozielona postać sikającego Lenina — „Fontanna przyszłości”, instalacja autorstwa Małgorzaty Szydłowskiej i Bartosza Szydłowskiego wzorowana na pomniku przywódcy ZSRR autorstwa Mariana Koniecznego.
ogród społeczny na dachu Domu Utopii
fot.: Małgorzata Szymczyk-Karnasiewicz
Dom Utopii celowo nie jest ogrodzony, zaprasza i zachęca do przekroczenia jego progu i poczucia się jak u siebie.
Zależy mi na tym, żeby Dom Utopii był otwartym miejscem. Takim, do którego Nowohucianie będą mogli wstąpić podczas zwykłego spaceru: usiąść na ławce, wejść do budynku, poczytać książkę, wypić kawę, porozmawiać. Taka wizyta nie będzie się musiała wiązać z konkretnym działaniem czy warsztatami. Ogrodzenie stanowi pewnego rodzaju barierę. Z założenia jest to bariera fizyczna, ale w jakimś wymiarze staje się ona również barierą mentalną. Sygnałem, że budynek spełnia ściśle określone funkcje, a w związku z tym jest dostępny tylko dla wybranych — tłumaczy Szydłowska.
Turbo-Torby stworzone w ramach warsztatów Spółdzielni Dobrych Praktyk, podczas których uczestnicy szyli torby ze zużytych banerów instytucji kultury
fot.: Małgorzata Szymczyk-Karnasiewicz
Dom Utopii to więc miejsce otwarte, dostępne, głodne tworzenia międzyludzkich relacji, kreatywnych wizji i wspólnych działań. A to wszystko pod hasłem tego, co nigdy nie traci na wartości — empatii.
Ola Kloc
* wszystkie cytaty pochodzą z rozmowy Małgorzaty Wach z Małgorzatą Szydłowską dostępnej na stronie internetowej Domu Utopii: domutopii.pl/aktualnosci/artysci-beda-uczyc-empatii-w-nowej-hucie
