Rewitalizacja dworu w Poniewieżu,
projekt: PUPA / Life Over Space
W Poniewieżu (lit. Panevėžys), stolicy Litwy górnej, powstał nowy obiekt wpisujący się w dynamiczny rozwój kulturalny miasta, zapoczątkowany m.in. przez powstanie Muzeum Stasysa. Tym razem historyczny dwórzostał poddany kompleksowej rewitalizacji, przekształcając się w rezydencję artystyczną. Chroniony zabytek z czerwonej cegły został starannie odrestaurowany przez litewską pracownię PUPA / Life Over Space, która przywróciła dawne detale architektoniczne dworu. Inwestycja obejmowała również budowę nowoczesnego skrzydła, które dzięki przemyślanej formie i materiałom harmonijnie współgra z naturalnym krajobrazem otaczającego parku.
Historyczny dwór w Poniewieżu — widok z lotu ptaka
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
od kulturalnego centrum do zapomnianej ruiny:
historia dawnego dworu w Poniewieżu
Proces tworzenia centrum sztuki stanowił złożone i wieloetapowe przedsięwzięcie. Dwór z czerwonej cegły, wzniesiony w latach 30. XX wieku, pełnił pierwotnie funkcję domu lokalnego poety, który organizował w nim spotkania artystów oraz intelektualistów. Dzięki temu miejsce to odgrywało istotną rolę w życiu kulturalnym regionu. Po II wojnie światowej, w trakcie okupacji sowieckiej, obiekt został znacjonalizowany, a jego pierwotna funkcja zanikła. W kolejnych dekadach budynek stopniowo niszczał, aż stał się opuszczony i niemal całkowicie zapomniany.
Historyczny dwór w Poniewieżu — widok na historyczny budynek z czerwonej cegły i nową konstrukcję schowaną pod ziemią
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
transformacja przemysłowego miasta
w centrum sztuki
W 2017 roku władze miasta Poniewieża przyjęły strategiczny plan, który miał na celu przemianę miasta z ośrodka przemysłowego w centrum wspierające sztukę. W ramach tej inicjatywy zaplanowano wykorzystanie funduszy unijnych na realizację kluczowych projektów, a rewitalizacja dworu oraz jego przekształcenie w rezydencję artystyczną zostały uznane za jeden z priorytetowych celów.
Historyczny dwór w Poniewieżu — plan zagospodarowania przestrzennego
© PUPA / Life Over Space
rewitalizacja zabytkowego dworu
z nowoczesną rozbudową
Litewskie studio architektoniczne PUPA / Life Over Space zdobyło pierwszą nagrodę w konkursie architektonicznym za projekt, który łączy rewitalizację zabytkowego dworku z nowoczesną rozbudową, tworząc przestrzeń dostosowaną do potrzeb artystów oraz wkomponowaną w otaczający krajobraz.
Historyczny dwór w Poniewieżu — chroniony zabytek z czerwonej cegły został starannie odrestaurowany przez litewską pracownię PUPA / Life Over Space
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
Adaptacja dworu została podzielona na dwa etapy. Pierwszy etap obejmował renowację budynku z cegły, w którym zastosowano metody konserwatorskie oparte na szczegółowych badaniach historycznych oraz konsultacjach z ekspertami w dziedzinie ochrony zabytków. Zadbano o wierne odtworzenie oryginalnych detali, takich jak ceglane elewacje, dach, tynki wewnętrzne, dekoracyjne malowidła oraz otaczający sad. Dzięki temu etapowi udało się zachować autentyczność i historyczny charakter obiektu.
Historyczny dwór w Poniewieżu — przekrój podłużny historycznego budynku i nowego skrzydła
© PUPA / Life Over Space
powstanie nowoczesnego skrzydła
ukrytego pod ziemią
Druga faza projektu obejmowała rozbudowę o nową część, różniącą się charakterem od istniejącej zabudowy. Nowy budynek, zlokalizowany w starym parku miejskim, w którym przepływają rzeki, strumienie i znajdują się liczne stawy, integruje się z otoczeniem, nie dominując nad zabytkowym dworem ani samym parkiem. Przeszklona konstrukcja o półokrągłym rzucie została częściowo zagłębiona w terenie.
Historyczny dwór w Poniewieżu — przeszklona konstrukcja o półokrągłym rzucie została częściowo zagłębiona w terenie
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
Dach budynku pokryty jest roślinnością, po której można swobodnie chodzić. Dzięki dużym przeszkleniom obiekt wkomponowuje się w przestrzeń parku. Takie rozwiązanie pozwala na zachowanie harmonii między nową rozbudową a historycznym charakterem dworu.
Historyczny dwór w Poniewieżu — dach Centrum Sztuki został pokryty roślinnością, po której można swobodnie chodzić
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
integracja z terenem
i funkcjonalność nowych przestrzeni
Kluczowym elementem projektu jest korytarz, który płynnie łączy historyczny budynek z Centrum Sztuki zlokalizowanym pod parkiem. Rozbudowa w pełni wykorzystuje różnice poziomów terenu, integrując zabudowania z pobliskim strumieniem. Nowe przestrzenie obejmują pracownie sztuki, projektowania, teatru użytkowego, audio-wideo oraz alternatywnej fotografii.
Centrum Sztuki w Poniewieżu — rzut nowopowstałego skrzydła
© PUPA / Life Over Space
spójność materiałów i przestrzeni
Wnętrza obiektu wyróżniają się zastosowaniem trwałych, naturalnych materiałów, takich jak betonowe podłogi i ściany, drewniane sufity oraz monochromatyczne meble, które wprowadzają harmonię i spójność do przestrzeni. W budynku znajduje się także przestrzeń wystawiennicza, w której dzieła sztuki są prezentowane zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz, umożliwiając ich stałą ekspozycję.
Historyczny dwór w Poniewieżu — nowe przestrzenie obejmują pracownie sztuki, projektowania, teatru użytkowego, audio-wideo oraz alternatywnej fotografii
Fot. Aistė Rakauskaitė © PUPA / Life Over Space
We wrześniu 2024 roku Centrum Sztuki otrzymało wyróżnienie za najlepszy projekt architektury rekreacyjnej roku 2023, przyznane przez Fundację Charytatywną i Wspierania Kultury im. Algimantasa Zavišasa.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni PUPA / Life Over Space.
