Kto nie słyszał o grocie w Lascaux! Dla historii człowieka, jaką dotychczas udało się poznać, jej odkrycie było ogromnie ważnym wydarzeniem. Nie bez powodu zwana jest Kaplicą Sykstyńską Prehistorii — stanowi dzieło sztuki, zabytek najwyższej klasy. Została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1979 roku. W tym świetle nie dziwi więc fakt, że powstała kolejna, czwarta, jej „wersja”, której twórcami są Snøhetta i Casson Mann.
Grota została odkryta 12 września 1940 roku przez kilku chłopców. Od początku rozpoczęto prowadzenie badań nad malowidłami. 8 lat później udostępniono jaskinię zwiedzającym i pozostała otwarta aż do 1963 roku. Zauważono wtedy, że mimo wentylacji, zachodzi degradacja malowideł ze względu na zmienione warunki atmosferyczne wewnątrz — większą ilość pary wodnej i dwutlenku węgla wydychane przez turystów. Dopiero 20 lat później otwarto dla zwiedzających replikę słynnej jaskini (Lascaux II) przedstawiającą jednak tylko wybrane fragmenty oryginalnych malowideł. Przygotowano także wystawę Lascaux III, która jeździ po świecie od 2012 roku. W siedemdziesiątą rocznicę odkrycia groty, w 2010 roku, zdecydowano o budowie Międzynarodowego Centrum Sztuki Jaskiniowej, czyli Lascaux IV.
przekrój
© Snøhetta
Budynek powstał na pograniczu terenów rolniczych i lasu, i, dzięki różnicy wysokości, jest wkomponowany w teren. Frontowa elewacja jest jak wyciosana w betonie szczelina pozwalająca zajrzeć niejako w głąb ziemi. Rzut budynku jest nieregularny, ale w przypadku tego projektu nie jest to szczególnie istotne, ponieważ większość bryły zakopana jest pod ziemią. Jedynie z góry i od frontu można zobaczyć ją z zewnątrz. Główny materiał użyty w wykończeniu to beton architektoniczny — surowy, przypominający kamień i dający się dowolnie formować. Towarzyszy mu sporo szkła, przez które wpada światło do pomieszczeń zlokalizowanych od frontu, a także, przez szczelinę w dachu, do głównej przestrzeni komunikacyjnej. Wnętrza (bez ekspozycji) są surowe, wręcz ascetyczne. Światło wydobywa formowaną fakturę betonu, a cienie kładące się na „połamanych” ścianach tworzą interesujące, abstrakcyjne obrazy. Projektanci z biura Snøhetta zaprojektowali także otoczenie muzeum. Elementy małej architektury znajdujące się na placu harmonijnie korespondują z budynkiem — podświetlone, długie betonowe ławy w formie wstęg czy zieleń wpasowana w geometryczne pola wydają się kontynuacją tego, co wewnątrz. Wzdłuż budynku, nad widoczną elewacją, zaprojektowano ścieżkę, z której roztacza się widok na dolinę Vézère.
rzut przyziemia
© Snøhetta
Bryła budynku jest świetnie zaprojektowana dla swojej funkcji i celu. Jednak równie ważna, a może nawet ważniejsza, jest ekspozycja. Za scenografię odpowiada agencja Casson Mann, znana z projektów wystaw dla wielu instytucji kulturalnych Wielkiej Brytanii. Czego zatem można doświadczyć w Lascaux IV? Przede wszystkim, jak w wielu współczesnych muzeach, ruch odbywa się według zaprojektowanej ścieżki. Z holu droga prowadzi na dach, skąd widać zapierający dech widok na dolinę Vézère. Stamtąd po kilku pochylniach łagodnie ścieżka schodzi do sztucznej groty — ekspozycji przygotowanej jako faksymile fragmentu jaskini. Projektantom zależało na tym, żeby jak najlepiej oddać charakter i atmosferę groty, więc wewnątrz jest ciemno i chłodno, a całość oświetla nikłe światło. Formę repliki wykonano posiłkując się trójwymiarowym skanowaniem i efekt jest zgodny z oryginałem z dokładnością do 1 mm! Malowidła zostały naniesione ręcznie przez grupę 25 artystów z użyciem pigmentów, jakich używali prehistoryczni ludzie. Wyjście z groty prowadzi na patio, skąd można udać się do L'atelier de Lascaux, w którym prezentowane są wybrane malowidła na zwisających z sufitu panelach. Sala ta, w odróżnieniu od wrażeniowej repliki jaskini, ma charakter edukacyjny i wystawie towarzyszą informacje dotyczące malowideł. Kolejne kroki na ścieżce zwiedzania to trójwymiarowe kino, teatr z trzyaktowym spektaklem oraz galeria sztuki nowoczesnej inspirowanej malarstwem jaskiniowym.
Co jest niezwykłego w tej realizacji? Wyjątkowa, pod względem idei, formy, skali, detalu, architektura? Czy może niebanalna ekspozycja? Wydaje się, że sukcesem jest połączenie, synergia obu tych czynników. Razem tworzą imponującą jakość, oddziałującą na zmysły i emocje przestrzeń, która jednocześnie pełni rolę informacyjną. Daje przygodę doświadczania odkrywania groty i jej zawartości od początku do końca — przez ukrytą formę budynku, którego nie da się odczytać z zewnątrz, po zróżnicowaną, nowoczesną i dopracowaną w każdym calu ekspozycję. Lascaux IV to projekt totalny i dobrze opowiedziana historia.
Katarzyna Mikulska
fot.: Luc Boegly + Sergio Grazia
© Snøhetta
