Shigeru Ban, światowej sławy architekt pochodzi z Japonii, studiował w Stanach Zjednoczonych na Southern California Institute of Architecture w Los Angeles oraz Cooper Union School of Architecture w Nowym Jorku, pracuje na całym świecie. Od razu po dyplomie, który obronił w 1984 roku, rozpoczął własną praktykę, otwierając pierwsze studio w Tokio. Wśród jego realizacji znajdują się projekty przestrzeni wystawienniczych, sakralnych, komercyjnych czy prywatnych. Laureat Nagrody Pritzkera (2014), zwanej architektoniczną Nagrodą Nobla, prowadzi obecnie studio na trzech kontynentach w Tokio, Paryżu oraz Nowym Jorku. Jest twórcą systemu schronień dla ofiar klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych stosowanego między innymi w Japonii, Haiti, Rwandzie, Włoszech, Indiach, Chinach czy Polsce.
Na wczesnym etapie pracy zawodowej Shigeru Ban odkrył, że architektki i architekci w większym stopniu pracują dla grup uprzywilejowanych, niż dla ogółu społeczeństwa. Współczesny świat pragnie władzy i pieniędzy, które są niewidoczne. Aby zapewnić sobie upragnioną widoczność, ludzie zlecają architektkom i architektom tworzenie „pomników”. Jednak zdaniem Bana architekci powinni robić coś więcej. Tym stwierdzeniem twórca otworzył 28 września br. swój wykład w Pawilonie SARP „Balancing Architectural Works and Social Contributions” w ramach specjalnego wydarzenia „Shigeru Ban i architektura dla uchodźców” zorganizowanego przez Geberit we współpracy z Oddziałem Warszawskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich.
wykład w Pawilonie SARP „Balancing Architectural Works and Social Contributions”
fot.: Iwona Dziuk
Shigeru Ban rozpoczął swoją działalność od projektowania przestrzeni ekspozycyjnych. Jedną z jego pierwszych realizacji była aranżacja przestrzeni wystawy mebli i obiektów ze szkła Alvara Aalto w siedzibie Museum of Modern Art w Nowym Jorku (1986). Architektowi zależało na oddaniu estetyki i filozofii mistrza. Budżet był jednak bardzo ograniczony, a po demontażu użyte materiały miały być zutylizowane. Chcąc uniknąć wysokich kosztów i marnotrawstwa surowców Shigeru Ban zdecydował się sięgnąć po papierowe rury z recyklingu, które miały imitować drewno. Okazało się, że jest to nie tylko znakomity zamiennik, komponent dekoracyjny, ale też budulec umożliwiający tworzenie właściwie w każdych warunkach. Krótko po realizacji w Nowym Jorku, zaczął testować możliwości papierowej rury, w tym używając jej jako elementu konstrukcyjnego. Motyw ten pojawia się później w wielu monumentalnych projektach Shigeru Bana realizowanych początkowo na terenie Japonii, w tym także bardzo ekskluzywnych, jak na przykład Paper Arbor (1989), Miyake Design Studio Gallery (1994), Paper House (1995). W tym czasie architekt został także Konsultantem Komisarza do spraw Uchodźców ONZ (UNHCR) oraz założył organizację pozarządową VAN Voluntary Architect's Network — Sieć Architektów Wolontariuszy. Poszukiwania w zakresie technologicznym i eksploatacja materiału doprowadziły do stworzenia Paper Partition System, dziś wykorzystywanego w sytuacjach kryzysowych na całym świecie.
W 2004 roku, po trzęsieniu ziemi w japońskiej prefekturze Niigata, w regionie Chūetsu, Shigeru Ban zaczął opracowywać konstrukcje wykorzystujące papier jako budulec do celów zapewnienia i organizacji przestrzeni osobom w kryzysie. Wtedy sięgnął już po znany sobie materiał i rozpoczął pracę nad idealnym rozwiązaniem. System ewoluował na przestrzeni lat, powstało kilka wersji, w których główne różnice polegały na sposobie montażu. Została także opracowana technologia zabezpieczenia konstrukcji przed wodą i ogniem.
dawne Tesco w Chełmie jako tymczasowe schronienie
fot.: Jerzy Łątka
Rozwiązanie to polega na połączeniu z sobą tekturowych rur tworzących stelaże. Prosty, tani i ekologiczny system znalazł zastosowanie w wielu kryzysowych sytuacjach w ostatnich latach, także po wybuchu wojny w Ukrainie. Papierowe przegrody wydzielające strefę prywatną w tymczasowej przestrzeni wspólnej, między innymi w halach sportowych czy salach wykładowych, zapewniały polepszenie warunków bytowych osobom, które znalazły się w dramatycznej sytuacji. Po 24 lutego Paper Partition System wykorzystano na terenie Ukrainy, Słowacji, Francji i Niemiec. W Polsce skorzystano z tego rozwiązania w Chełmie, Wrocławiu, Przemyślu, Słupsku, Starogardzie Gdańskim, powiecie jarosławskim i Warszawie.
pawilony autorstwa Shigeru Bana w Chełmie powstały dzięki studentom architektury
fot.: Jerzy Łątka
Shigeru Ban uznaje potrzeby ludzi za uniwersalne niezależnie od położenia geograficznego. Myśli o architekturze w sposób najbardziej demokratyczny. Nie istnieje dla niego kontekst, który zmienia potrzeby, a to właśnie zapewnienie tych potrzeb uznaje za cel pracy architektki/architekta. Ten zawód to jego zdaniem rodzaj powinności. Ludziom potrzebna jest przestrzeń dająca bezpieczeństwo, niezbędne jest też zapewnienie komfortu przebywania w niej. Shigeru Ban wprowadza zatem architekturę na etyczny wymiar jej działań, zwracając uwagę na sprawczość dyscypliny, odpowiedzialność architektek i architektów oraz cel ich działania uznając empatię za konieczną cechę pozwalającą tworzyć projekty wychodzące naprzeciw potrzebom społeczeństwa. Praktyka Shigeru Bana nie uwzględnia żadnych kategorii. Architekt stwierdza nawet, że nie ma żadnych różnic w projektowaniu muzeów i schronów. Pokazuje, że błądzimy, skupiając się często na własnym ego czy nieistotnych kwestiach, podczas gdy to projektowanie dla ludzi jest najważniejszym celem.
Marta Sękulska-Wrońska i Shigeru Ban
fot.: Iwona Dziuk
Podczas wydarzenia w Warszawie, gdzie pozostałe prelegentki i prelegenci, między innymi Łukasz Piątek, Kosma Kołodziej, Anna Pashynska, Tania Pashynska, Anca Bolohan, Magda Garncarek i Dorota Sibińska dzielili się swoim doświadczeniem i spotkaniem ze spuścizną Shigeru Bana, wybrzmiał ważny głos o konieczności niesienia pomocy drugiemu człowiekowi i miejscu architektury w tym procesie.
